اقسام حج

حجّ تمتّع وظیفه کسانی است که وطن آنها شانزده فرسخ حدود۸۸ کیلومتر یا بیشتر با مکّه معظّمه فاصله دارد

▪ مسأله: حج بر سه قسم است:

۱) حج (تمتّع).

۲) حجّ (اِفراد).

۳) حجّ (قِران).

▪ مسأله: حجّ تمتّع وظیفه کسانی است که وطن آنها شانزده فرسخ (حدود۸۸ کیلومتر) یا بیشتر با مکّه معظّمه فاصله دارد.

▪ مسأله: حجّ (افراد) و حجّ (قران) وظیفه کسانی است که با مکّه معظّمه کمتر از شانزده فرسخ فاصله داشته باشند، یا اهل خود مکّه معظّمه باشند.

▪ مسأله: این حکم در (حجهٔ الاسلام) یا حجّی است که به وسیله نذر به یکی از این سه مقیّد شده باشد، امّا در سایر اقسام حج از واجب و مستحب مخیّر است بین هریک از اقسام سه‏گانه، گرچه انتخاب حجّ تمتّع افضل است.

▪ مسأله: کسی که وطنش بیشتر از شانزده فرسخ از مکه معظّمه فاصله داشته باشد و مقیم مکّه شود و از اقامتش دو سال گذشته باشد باید حجّ (قران) یا حجّ (افراد) انجام بدهد، و اگر هنوز دو سال نشده است باید حجّ تمتّع انجام دهد، و در این حکم فرقی نیست بین اینکه قصد توطّن یا مجاورت داشته باشد یا نه، و چه پیش از استطاعت مقیم شده باشد یا بعد از آن.

▪ مسأله: کسی که مقیم مکّه معظّمه شده، قبل از گذشت دو سال اگر بخواهد حجّ تمتّع انجام دهد، باید به میقات مربوطه به وطن اوّلیه‏اش برود و از آنجا برای عمره تمتّع احرام ببندد و سپس در ادنی الحل (مثلاً تنعیم) تجدید نیّت نماید، این حکم نیز در مورد حجّ تمتّع مستحبّی که اهل مکّه معظّمه می‏خواهند انجام دهند جریان دارد.

▪ مسأله: کسی که دارای دو وطن می‏باشد، یکی کمتر از مسافت یاد شده و دیگری بیشتر از آن، طبق وطنی که بیشتر در آن اقامت دارد عمل می‏کند، و در صورت تساوی مخیّر است گرچه حج تمتّع افضل می‏باشد.

● حجّ تمتّع

▪ مسأله: حجّ تمتّع عبارت است از دو عبادت: اوّل عمره تمتّع. دوّم: حجّ تمتّع.

● اعمال عمره تمتّع

▪ مسأله: اعمال عمره تمتّع پنج چیز است:

۱) احرام در یکی از میقاتها (که بیان خواهد شد) .

۲) طواف دور خانه خدا (کعبه معظّمه) .

۳) بجا آوردن دو رکعت نماز طواف نزد مقام ابراهیم (ع) یا پشت آن.

۴) سعی (رفت و آمد) بین صفا و مروه.

۵) تقصیر.

● اعمال حج تمتع

▪ مسأله: اعمال حجّ تمتّع سیزده چیز است:

۱) احرام بستن از مکّه معظّمه به شرحی که می‏آید.

۲) وقوف (بودن) در عرفات از ظهر روز نهم ذی‏الحجّهٔ تا غروب آفتاب.

۳) بودن در مشعر الحرام (مزدلفه) از اذان صبح روز عید قربان تا اوّل آفتاب.

۴) رمی جمره عقبه (زدن سنگ ریزه) در منی روز عید قربان.

۵) قربانی کردن در منی.

۶) تراشیدن سر یا گرفتن مقداری از مو یا ناخن در منی.

۷) طواف دور خانه خدا پس از بازگشت به مکه معظّمه.

۸) دو رکعت نماز طواف حج تمتّع نزد مقام ابراهیم (ع) یا پشت آن.

۹) سعی بین صفا و مروه.

۱۰) طواف نساء دور خانه خدا.

۱۱) دو رکعت نماز طواف نساء نزد مقام ابراهیم (ع) یا پشت آن.

۱۲) بیتوته (ماندن شب) در منی، شب یازدهم و دوازدهم، بلکه شب سیزدهم در بعضی موارد که بیانش خواهد آمد.

۱۳) رمی سه جمره (صغری، وسطی، عقبه) در روز یازدهم و دوازدهم بلکه در روز سیزدهم در صورتی که شب سیزدهم را در منی بماند.

● شرایط حجّ تمتّع

▪ مسأله: شرایط حجّ تمتّع چند چیز است:

۱) نیّت، که از اوّل شروع به احرام عمره قصدش این باشد که اعمال حجّ تمتّع را بجا می‏آورد، قربهٔ الی‏ الله تعالی، پس اگر نیّت دیگری نمود ـ تقییدا ـ یا تردید در نیّت داشت حجّش باطل است.

۲) باید عمره و حج هر دو در ماههای حج (شوّال، ذی‏القعدهٔ، ذی‏الحجّهٔ) انجام شود، پس اگر تمام عمره تمتّع یا قسمتی از آن قبل از شوّال انجام شود باطل است.

۳) باید حجّ تمتّع و عمره تمتّع در یک سال انجام شود، پس اگر عمره تمتع را در یک سال بجا آورد و حج تمتع را به سال دیگر تأخیر انداخت حج تمتّع نخواهد بود، و در این حکم فرق نمی‏کند که تا سال آینده در مکه معظّمه بماند یا به وطن رفته و مجدّدا برگردد، و همچنین فرقی نیست که در احرام عمره تمتّع بماند (یعنی تقصیر را انجام نداده باشد) یا از احرام خارج شده باشد.

۴) باید احرام برای حجّ تمتّع ـ نه عمره آن ـ در حال اختیار از خود مکّه معظّمه باشد، و بهتر است که احرام از مسجدالحرام باشد، و در مسجد هم بهتر است نزد مقام ابراهیم (ع) و یا در حجر اسماعیل (ع) باشد.

۵) باید مجموع اعمال عمره تمتّع و حجّ تمتّع را یک نفر برای یک نفر انجام دهد، پس اگر دو نفر برای انجام عمره و حج تمتّع از طرف یک نفر اجیر شوند که یکی عمره تمتّع و دیگری حج تمتّع را انجام دهد صحیح نخواهد بود، و همچنین اگر یک نفر عمره تمتّع را برای کسی و حج تمتّع را برای دیگری انجام دهد صحیح نخواهد بود.

● چند مسأله

▪ مسأله: واجب است عمره تمتّع قبل از حجّ تمتّع انجام شود.

▪ مسأله: پس از انجام اعمال عمره تمتّع و با نزدیک شدن روز نهم ذی‏الحجّهٔ باید خود را برای اعمال حجّ تمتّع آماده نماید.

▪ مسأله: جایز نیست بعد از انجام اعمال عمره تمتع و قبل از احرام حج از مکه مکرمه برای مسافت دور خارج شود مگر مجبور گردد که در این صورت باید برای حج احرام بپوشد سپس خارج شود.

اما در مسافتهای کوتاه جایز است از مکه بیرون رود بدون احرام ولی کراهت دارد.

البته در اطراف مکه و منی خروج بدون احرام جایز است و کراهتی ندارد.

▪ مسأله: خارج شدن از مکّه معظّمه در اثنای عمره تمتّع (چه پیش از طواف و چه بین طواف و سعی یا بین سعی و تقصیر) خلاف احتیاط است.

▪ مسأله: هرگاه پس از انجام عمره تمتّع بدون احرام از مکّه بیرون رفت و از میقات گذشت دو صورت دارد: اوّل آنکه بازگشتش به مکه معظّمه قبل از ماه خروجش باشد در این صورت بدون احرام به مکه معظّمه برگشته و از مکّه برای حجّ تمتّع احرام میبندد. دوّم: آنکه بازگشتش به مکه بعد از ماه خروجش باشد که در این صورت لازم است احتیاطاً برای عمره تمتّع محرم شود و عمره تمتّع را تجدید نماید سپس برای حج احرام ببندد و مقصود از ماه: شوّال و ذی‏القعدهٔ و ذی‏الحجّهٔ است نه سی روز.

▪ مسأله: کسی که وظیفه‏اش حجّ تمتّع است نمی‏تواند به حج (افراد) یا (قران) عدول نماید، مگر آنکه پس از شروع به عمره تمتّع وقتش به اندازه‏ای تنگ شود که نتواند عمره را تمام نماید و خود را به حج برساند، در این صورت نیّت را از عمره تمتّع به حج (افراد) برگردانده و عمره را ترک نموده و اعمال حج (افراد) را بجا میآورد و پس از انجام حج، عمره مفرده بجا خواهد آورد.

▪ مسأله: میزان در تنگی وقت، بیم از دست رفت وقوف اختیاری عرفات است، مثلاً: اگر صبح روز نهم ذی‏الحجّهٔ با احرام از میقات به نیّت عمره تمتّع وارد مکه معظّمه شود و بخواهد عمره تمتّع را بجا آورد، امّا برای ظهر عرفه (که اوّل وقت وقوف اختیاری در عرفات است) نمی‏تواند خود را به عرفات برساند این شخص باید نیت احرام عمره را به احرام حج (افراد) تبدیل نموده و به عرفات رفته و اعمال حج (افراد) را به پایان برساند، و پس از آن عمره مفرده انجام دهد و مجزی از (حجهٔالاسلام) خواهد بود.

▪ مسأله: کسی که وظیفه‏اش حجّ تمتّع است چنانچه پیش از شروع به احرام عمره تمتّع بداند که بر اثر ضیق وقت نمی‏تواند عمره تمتّع را تمام نماید جواز عدول به حج (افراد) بعید نیست یعنی از اوّل برای حج (افراد) محرم شود.

▪ مسأله: هرگاه در سعه وقت برای عمره تمتّع احرام بست و طواف و سعی خود را عمداً تا زمانی به تاخیر انداخت که نتوانست آنها را انجام بدهد و حج را درک نماید، لازم است به حج (افراد) عدول نماید، و اکتفا به آن حج میشود گرچه معصیت کرده است.

● کیفیّت حج (افراد)

▪ مسأله: حج (افراد) عملی است مستقل و جداگانه و وظیفه اهل مکه معظّمه و کسانی می‏باشد که از شانزده فرسخ با مکّه کمتر فاصله دارند، و در صورتی که بتواند علاوه بر حج (افراد) عمره مفرده را بجا آورد عمره مفرده نیز بطور جداگانه بر او واجب خواهد شد. بنا بر این کسی که می‏تواند فقط یکی از این دو را بجا آورد تنها همان بر او واجب می‏شود، و چنانچه بتواند هردو را انجام دهد واجب است هردو را انجام دهد و فرقی ندارد هریک را مقدّم بدارد.

▪ مسأله: حجّ تمتّع با حجّ (افراد) در تمام اعمال مشترکند، امّا پنج فرق بین آنها می‏باشد، که به بعضی از آنها قبلاً نیز اشاره شد:

)۱ حج تمتع با عمره تمتع باید متصل به هم و در یک سال انجام شود، ولی این اتّصال بین حج (افراد) و عمره مفرده و در یک سال بودن لازم نیست، در حجّ تمتّع باید عمره تمتّع مقدّم بر حج تمتّع باشد، ولی در حج (افراد) هریک مقدّم شد مانعی ندارد.

۲) در حج تمتّع قربانی واجب است، ودر حج (افراد) قربانی واجب نیست.

۳) در حج (افراد) در حال اختیار می‏توان طواف و سعی حج را بر وقوفین مقدّم نمود، ولی در حجّ تمتّع بنا بر احوط در حال اختیار نمی‏توان طواف و سعی حج را بر وقوفین مقدّم نمود.

۴) احرام حج (افراد) باید یا از منزل حاج و یا از یکی از مواقیت پنج‏گانه عمره تمتع باشد، ولی احرام حج تمتع از خود مکه معظّمه است.

۵) در حج تمتّع باید عمره تمتّع و حج تمتّع هردو در ماههای حج (شوّال وذی‏القعده و ذی‏الحجّه) باشد و در حج (افراد) چنین ملازمه‏ای نیست، یعنی جایز است عمره در غیر ماههای حج انجام شود.

● کیفیّت حجّ (قران)

▪ مسأله: حجّ (قران) در تمام اعمال با حجّ (افراد) یکسان است، مگر در دو جهت:

۱) قربانی در حجّ (قران) واجب است، امّا در حج (افراد) واجب نیست، و مکلف باید هنگام احرام حج (قران) قربانی را همراه داشته باشد.

۲) احرام در حج (افراد) فقط با تلبیه تحقّق پیدا می‏کند، ولی در حج (قران) هم با تلبیه محقّق می‏شود و هم با اشعار (علامت گذاشتن) بر حیوان قربانی و یا تقلید (چیزی به گردن حیوان قربانی آویزان کردن) و هرگاه برای حج (قران) احرام ببندد عدول به حجّ تمتّع جایز نیست.