مسائل و مشكلات نشر كتاب از دیدگاه ناشران, اهل قلم, صنوف وابسته به نشر شهر اصفهان

ناشران, اهل قلم و صنوف وابسته به نشر شهر اصفهان, عوامل فرهنگی و اقتصادی را مهم ترین عوامل مؤثر بر وضعیت فعلی نشر كتاب توصیف می كنند

ناشران، اهل قلم و صنوف وابسته به نشر شهر اصفهان، عوامل فرهنگی و اقتصادی را مهم‌ترین عوامل مؤثر بر وضعیت فعلی نشر كتاب توصیف می‌كنند.

نتایج پژوهشی نشان می‌دهد كه ۸۴ درصد ناشران و اهل قلم اصفهان هیچ‌گونه دوره آموزشی در زمینه آشنایی با نشر نگذرانیده‌اند.

در این مطالعه كه با عنوان "مسائل و مشكلات نشر كتاب" انجام شده است، تعداد ۶۶ نفر از ناشران، اهل قلم و صنوف وابسته به نشر شهر اصفهان را با استفاده از نمونه‌گیری تصادفی انتخاب كرده است. وضعیت نشر در عصر اطلاعات به عنوان معیار و نمادی از چگونگی و جایگاه اندیشه در نزد مردمان هر كشوری محسوب می‌گردد. كتاب به عنوان محصول رشد و پیشرفت فرهنگ و تمدن بشری به‌تدریج پدید آمده و مهم‌ترین رسانه‌ برای ثبت و انتقال فكر، فرهنگ و دانش‌‌بشری برای استفاده معاصران و نسل‌های آینده شده است.

پیشرفت شگرف نشر كتاب در كشورهای پیشرفته نشان از پیوند قوی با توسعه و رشد تكنولوژی، دانش و فرهنگ داشته است. شكوفایی اقتصاد از تبعات مهم این پیوند مبارك محسوب می‌شود. كشورهای جهان سوم به لحاظ ضعف مفرط در موارد پیشرفت، در عرصه نشر نیز عقب مانده و در رنج هستند.

اصلانی اهمیت نشر را به لحاظ تأثیر عمیق و فراگیر در جهت ارتقا سطح فرهنگی و آگاهی‌های جامعه در افزایش سرعت، دقت و كاهش زمان مراحل نشر از جمله برنامه‌های مورد توجه‌ برنامه‌ریزان، سیاستگذاران و كلیه دست‌اندركاران این عرصه است. دستیابی به این مهم مستلزم استفاده بهینه از كلیه امكانات بالقوه چاپ و نشر و حركت آگاهانه در جهت اصلاح نواقص و كاستی‌های موجود است.

در جهان پیشرفته، انواع برنامه‌های آموزشی (توجیهی كوتاه مدت و كلاسیك) در زمینه نشر از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده كه متأسفانه در كشور ما فاقد جایگاه و متولی رسمی است، به همین دلیل دست‌اندركاران نشر در كشورمان با وضعیت روز و پیشرفت‌‌های عرصه نشر بیگانه بوده و امكان ارتباط و تعامل مناسب در عرصه جهانی را ندارند.

براساس نتایج این تحقیق، در رابطه با مشكلات فرهنگی و راهكارهای عرضه شده توسط ناشران و اهل قلم نیز تبلیغ و اطلاع‌رسانی نامناسب و فقدان شأن و منزلت اجتماعی وكمبود روحیه همكاری مناسب نزد نهادهای دولتی و غیر دولتی ذی‌ربط به عنوان مهم‌ترین مشكلات این حوزه معرفی شده‌اند.

این پژوهش نشان می‌دهد كه ۸۵ درصد از ناشران و ۶۶ درصد اهل قلم، معرفی ناشران و اهل قلم و آثار آنان را از طریق صدا و سیما، مطبوعات و تعاونی ناشران بدون تحمیل هزینه، به عنوان بهترین راهكار برای ارتقای سطح شأن و منزلت حرفه‌ای خود معرفی كرد‌ه‌اند.

نتایج پژوهش در رابطه با مشكلات سیاسی حوزه بشر و راهكارهای پیشنهادی، حاكی از آن است كه حمایت دولتی از وضعیت مناسب و مطلوبی برخوردار نیست و بررسی و نظارت پیش از انتشار نیز از جمله مشكلات مهم هستند. تضمین خرید كتاب و ایجاد سیستم غیرمتمركز بررسی كتاب به صورت استانی راهكارهای پیشنهادی در این زمنیه هستند.

در رابطه با مشكلات آموزشی نشر نیز این پژوهش عنوان می‌كند خلأ تأسف برانگیزه‌ی ناشی از فقدان و كمبود نهادهای آموزش و تخصصی در این حوزه به چشم می‌خورد. كمبود برنامه‌های توجیهی آموزشی، تحقیقاتی و مطالعاتی از جمله مشكلاتی است كه همه دست‌اندركاران نشر برآن اتفاق نظر دارند. آموزش و تحقیق و تأثیر آن بر ارتقای سطح حوزه نشر از نظر علمی و فنی به حدی است كه جز از طریق بهادادن به آن‌ها هیچ گونه پیشرفت محسوسی در این زمینه حاصل نخواهد شد.

بررسی مشكلات اقتصادی این عرصه، كمبود سرمایه ناشران را به عنوان مهم‌ترین مشكل معرفی می‌كند. كم توانی مالی ناشران از جمله معضلاتی است كه آن‌ها را در راه انجام وظایف، رسالت و تعهداتشان با مشكل روبه‌رو می‌سازد.تعیین حداقل سرمایه و اعطای تسهیلات مالی به صورت سنجیده كه مصرف آن‌ را در زمینه‌های پیش‌بینی شده و از طریق نظارت و حسابرسی دقیق تضمین كند، از جمله برنامه‌های راهگشا در وضعیت فعلی نشر است.

تمركز امور اداری نشر در تهران كه علاوه بر تحمیل هزینه‌‌های اضافی، اتلاف زمان قابل توجهی را نیز به دنبال دارد، از جمله مشكلات ناشران شهرستانی محسوب می‌شود. شكستن تمركز امور اداری و توزیع امكانات و تفویض اختیارات در این زمینه به مراكز استان‌ها كه از خبرگان و كارشناسان اداری و دانشگاهی در سطوح قابل قبولی برخوردار هستند، می‌تواند بسیار راهگشا باشد. عدم تحمیل هزینه اضافی و اتلاف وقت، حداقل دستاورد سیستم غیرمتمركز امور اداری عرصه نشر است.

در زمینه مشكلات اجتماعی نشر و راهكارهای پیشنهادی ناشران، نتایج پژوهش نشان داد. فقدان سیستم توزیع و فروش و وضعیت نابسامان آن در سطح كشور، به علت فقدان اتحادیه‌های صنفی كارآمد و مستقل كشوری، منطقه‌ای و استانی كه كالای فرهنگی كتاب را در سطح كشور و برای تمامی كشور به جریان درآورد، مهم‌ترین مشكل اجتماعی حوزه نشر محسوب می‌شود.

تشكیل اتحادیه‌های صنفی مستقل، كارآمد و روزآمد به صورت شبكه‌ای، كشوری، منطقه‌ای و استانی، بهترین راه حل برای خارج‌شدن از ركود و انحصار بازار كتاب از دیدگاه ناشران است. به نظر ناشران، وزارت‌خانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش‌ و پرورش و دانشگاه‌های كشور كه دارای بیشترین مخاطبان (دانش‌آموزان و دانشجویان) هستند، مهم‌ترین تأثیرگذاران در عرصه نشر از طریق نهادینه‌كردن مطالعه و كتاب‌خوانی در سیستم آموزشی و پژوهشی خود به شمار می‌روند.

نتایج این تحقیق نشان داد كه نیمی از اهل قلم اصلاً با قوانین نشر كتاب آشنا نیستند و بقیه نیز تا حدودی آشنا و یا از آشنایی كمی برخوردار هستند. عدم آشنایی و یا آشنایی ضعیف با قوانین و ضمانت‌های حقوقی، خلأ برنامه‌های آموزشی - توجیهی و اطلاع‌رسانی مناسب را به‌خوبی آشكار می‌سازد و از طرفی فقدان نظارت قانونی و اطلاع‌رسانی شفاف در زمینه قوانین و وظایف ناشران در محل تولید و توزیع و الزام به سرمایه‌گذاری بیشتر از طرف اهل قلم از جمله مشكلات مهم در هنگام عقد قرارداد تألیف محسوب می‌گردد.

در رابطه با تأثیر تحقیقات كاربردی در زمینه چاپ و نشر، ۶/۸۶ درصد اهل قلم، میزان تأثیر تحقیقات را بر بهبود كیفی نشر بسیار زیاد ارزیابی نموده‌اند. پژوهش در تمامی عرصه‌ها به عنوان خاستگاه فن‌آوری، اطلاعات و علم مطرح است. پیشرفت‌های عرصه نشر نیز از این قاعده مستثنی نبوده و با استفاده از نتایج پژوهش‌های تخصصی حاصل شده و می‌شود.

وضعیت فعلی نشر در كشور ما از نبود جایگاه مناسب و در خور برای پژوهش در این امر مهم و جریان‌ساز فرهنگی حكایت می‌كند.

از دیدگاه ناشران اصفهانی، تحمیل هزینه‌های پیگیری و اموراداری در تهران، گران‌تربودن هزینه‌های خدمات فنی،‌ كاغذ، فیلم، زینك و سایر امكانات نسبت به قم و تهران (كه از امكانات ویژه‌ای برخوردارند)، توقف بیش از حد كتاب در انبارها به علت فقدان سیستم و اتحادیه توزیع كشوری و استانی و در نتیجه انحصار توزیع كتاب در تهران از جمله‌ مهم‌ترین عوامل مؤثر بر افزایش‌ چاپ كتاب در شهرستان‌ها و از جمله اصفهان است.

به نظر پرسش‌شوندگان ایجاد سیستم و اتحادیه توزیع كشوری و رعایت عدالت در توزیع امكانات و بسترسازی مناسب برای كاهش هزینه‌ها، تعادل و هماهنگی مناسب را در عرصه رقابتی نشر در سطح كشور امكان‌پذیر می‌سازد.

نتایج پژوهش در زمینه مشكلات صنوف وابسته به نشر در رابطه‌كاری با ناشران و امور حرفه‌ای خود نشان داد كه لیتوگرافی‌ها و چاپخانه‌ها در رابطه با ناشران از كم‌توانی مالی آن‌ها در زمان انجام تعهداتشان گله‌مند بودند و كتاب‌فروشان و چاپخانه‌ها نیز اطلاع‌رسانی ضعیف و كمی دانش فنی برخی از ناشران و عرضه انحصاری كتاب توسط برخی دیگر از ناشران را به عنوان مشكلات خود مطرح كرده‌اند. تهیه مواد،‌ تجهیزات و مسائل و حمایت ضعیف دستگاه‌های ذی‌ربط در این زمینه از مهم‌ترین مشكلات موجود صنوف وابسته به نشر است.

صحافی‌ها و چاپخانه‌ها از فرسودگی دستگاه‌ها، لیتوگرافی‌ها و صحافی‌ها از فقدان اتحادیه صنفی مستقل، چاپخانه‌ها و لیتوگرافی‌ها از كمبود نیروی فنی ماهر و آموزش دیده و فعالیت‌های كاری موازی و غیرمجاز و كتاب‌فروشان از در حاشیه قرارگرفتن در نمایشگاه‌های استانی و عدم اولویت خرید انواع كتاب برای كتابخانه‌های استان از آنان، به عنوان مشكلات حرفه‌ای خود نام می‌برند. صنوف وابسته به نشر، اعضای مهم تیم‌های فعال در فرآیند تولید كتاب هستند، كم توجهی به دیدگاه‌‌ها و مشكلات آنان موجب بروز مشكلات عدیده در فرآیند تولید كتاب از جنبه‌های كمی و كیفی خواهد شد.

با توجه به نتایج تحقیقات انجام شده در مقاطع زمانی مختلف و نتایج حاصله از این پژوهش می‌توان اذعان داشت كه ارتقای سطح كیفی و كمی صنعت نشر نیازمند شناخت مشكلات موجود و برنامه‌ریزی برای حل آن‌ها است. مشكلاتی چون نارسایی نظام آموزشی و پژوهشی، روزآمد نبودن وسایل و تجهیزات و امكانات، فقدان سازمان و سیستم مناسب، عدم گرایش عمومی به مطالعه، عدم درك صحیح سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان عرصه نشر در كشورهای جهان سوم از اهمیت و نقش نشر در ارتقای كیفی و كمی جامعه و در نتیجه ارائه سیاست‌ها و برنامه‌های نسنجیده و ضعیف فاقد خاستگاه تحقیقاتی از جمله مشكلات این حوزه است.

محسن اصلانی ملایری