جمعه, ۱۴ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 3 May, 2024
عبری گرایی مدرن در ترجمه قرآن
● اشاره ویراستار
آندره شورقی (متولد یازدهم اوت ۱۹۱۷) در شمال الجزایر و از یهودیان مهاجر به اسرائیل است. وی مدتی معاون شهرداری بیتالمقدس و مشاور مذهبی دولت اسرائیل بوده و افزون بر سکونت در اسرائیل، تابعیت فرانسوی نیز دارد. وی علاوه بر ترجمهای تفسیری از تورات و انجیل (در ده جلد، ۱۹۹۴) به زبان فرانسوی انجام داده و در مجموع در دانستن زبانهای عبری، عربی، و فرانسوی فردی عالم و متبحر شناخته میشود.
ترجمه فرانسوی شورقی که در سال ۱۹۹۱ منتشر شده است عنوان L Appel ,Le Coran دارد.
محتویات این اثر عبارت است از:
مقدمه مترجم (۲۵ صفحه)، ترجمه متن قرآن (۱۴۰۰ صفحه)، درباره خط عربی (۲ صفحه)، فهرستی از ۹۹ اسم حسنای الهی، فهرستی موضوعی، نقشه شبه جزیره عربستان در عصر پیامبر، و نقشهای از جهان اسلام. اینکه یهودی متعصبی چون آندره (ناتان) شورقی ترجمهای از قرآن ارائه کند، ظن و پیشداوری نخستین ما به ناصواب بودن شیوه مترجم را شکل میدهد.
اما به جز این، ترجمه شورقی در نظر همگان بسیار عجیب و بدیع است. در روی جلد نام L Appelنهاده که به معنای «ندا»، «آواز» و «دعوت» است؛ در ترجمه رحمان و رحیم واژههای Matriciel و Matriciant به کار میبرد که نه از رحمت بلکه از رحیم و زهدان مشتقاند. دین (در مالک یوم الدین) را به معنای دین و قرض میداند و برای بسیاری از واژگان قرآن ریشههای عبری و یهودی میتراشد. وی تقریباً در ترجمه تمام کلمات و اصطلاحات مشهور قرآنی چون مفلحون، متقین، حمد، کفر، توبه، ایمان و مانند آن بدعت میگذارد و میکوشد همواره معادلهای غریب مغیر مأنوس (و حتی غیر موجود در فرهنگهای فرانسوی) وضع کند. جالب توجه آنکه در ترجمه فرانسوی وی از تورات و انجیل نیز به همین سان واژههای غریب و غیر رایج به کار رفته است.
● خلاصه مقاله
ترجمه عبارت از آفریدن متنی است که وظیفه روشن و انحصاری آن، معاف ساختن مردمی که قرار بوده متن اصلی را بخوانند از خواندن متن اصلی است، بدون آنکه به دلیل تغییر شکل، چیز زیادی را از دست بدهند. این عمل، وجود برخی صلاحیتها و به کارگیری برخی قواعد را ایجاب میکند: تسلط خوب و یکسان بر دو زبان مبدأ و مقصد به همراه شناخت کامل تحولات تاریخی و فرهنگی واژهها، تصورات و مفاهیم. مترجم در صورت داشتن نقص در زمینههای مزبور باید نقص خود را بر طرف و خویشتن را بد آنها مجهز سازد.
واژهها، تصورات و مفاهیم مورد اشاره، گاه فاقد معادل در زبان مقصدند که در این صورت، مترجم ناگزیر خواهد بود پس از آوانویسی و یا درج واژه اصلی، برای آن - چه از طریق تفسیر معانی و چه از راه ابداع واژه - معادل سازی کند. ملاحظات و انتزاعات مزبور، از مشکلات عامی ناشی میشود که بر سر راه گذر از یک زبان به زبان دیگر وجود دارد، به ویژه اگر این گذر از زبانی سامی به یکی از زبانهای هندواروپایی و بر روی متنی باشد که قرآن وحیانی خوانده میشود؛ قرآنی که موضوع آن نه طرح افکار، ذهنیات و فلسفه یک فرد، بلکه مبنای اعتقاد، رجوع و اندیشه میلیونها انسان از نخستین روز پیدایش آن است. امروزه مردم فرانسه و به نحو اعم، مردم غرب، نسبت به قرآن کنجکاو و برای بررسی آن برانگیخته و نیز نسبت به آنچه رسانههای غرب، تهدید قرآن و خرق سنتهای گذشته توسط آن مینامند، هراسان شدهاند.
ما در اینجا با وجود اعتقاد به انگیزه نیک «آندره شورقی» به اختصار، درصدد بررسی ترجمه او به منظور جلب توجه کسانی که از آن استفاده میکنند و یا این ترجمه برای آنان در نظر گرفته شده است، به خطرهایی که اینگونه اقدامات فردی بدون رعایت ویژگیهای متنی احترامانگیز همچون قرآن، پدید میآورد هستیم.
آنچه قبل از هر چیز در مورد این ترجمه جلب نظر میکند این است که بر روی جلد آن پس از واژه Coran نوشته شده است: AL-Qur an AL-Da Wa شورقی در مقدمه خود میگوید لفظ «قرآن» در شصت موردی که در این کتاب آسمانی به کار رفته قبل از هر چیز دارای معنای دعوت است و ریشه قرأ در زبانهای سامی نیز همین معنا را داشته است. وی در مقدمه خود، ترجمه را در هر حال غیر از تفسیر نمیداند که این امر سؤالاتی را پدید میآورد.
ترجمه متنی همانند قرآن اتخاذ دو نگرش متفاوت و گاه متناقض را ایجاب میکند: مترجم باید شیوه مورد استفاده خود را در ترجمه قرآن، اعم از شیوه تفسیری، سنی، شیعی، عرفانی، سنتی و یا نوگرا اعلام کند، هر چند وی در زبانهای شرقی بسیار تبحر داشته باشد. شورقی در ترجمه خود از هیچگونه کتاب تفسیری سخن به میان نمیآورد، بلکه به سخن گفتن درباره تفاسیر متداول و مطابق با مرام شریعت اکتفا میورزد. همچنین مترجم باید ضمن داشتن آگهی و تعهد لازم نسبت به بازآفرینی متنی مذهبی که بر اساس روایات تفسیری صورت میگیرد، تصمیم خود را در زمینه کنار نهادن این روایات و باز یافت متن دست نخورده قرآن بگیرد.
مطلب اخیر، موضوع رساله دکتر ژاکلین شابی (Jaclquline Chabbi) بوده است. چنین چیزی - چنانکه اشاره شد - ایجاب میکند قرآن در قالب قضایی - زمانی عصر نزول، و زبان آن نیز، زبان همان عصر در نظر گرفته میشود و بین ارزشهای معاصر زمان نزول قرآن و ارزشهایی که بعدها بر اثر جزم گرایی اسلامی پدید آمده فرق گذاشته شود. همچنین به کاری مقایسهای بین اشعار قبل از اسلام و اشعار قرن اول هجرت دست زده شود. در اینکار، صرفه جویی و کوتاهی روا نیست، زیرا محصور شدند در نگرشی را در پی خواهد داشت که تنها حول قرآن دور میزند. شورقی از این مشکلات دم نمیزند.
آیا میتوان چنین فرض کرد که این مشکلات در مورد کسی که ادعای تسلط بر زبان عربی دارد، حل شده و یا طرح آنها در برابر او، دور از نزاکت است؟ طرح این سؤال به این جهت است که در برگه تبلیغاتی گونهای که ضمیمه ترجمه شورقی است میخوانیم که «مترجم حاضر دارای عناوینی است که جای بحث چندانی را (در مورد شایستگی و صلاحیت او) بر جا نمیگذارد: زبان عربی، زبان مادری اوست. وی کودکی را در بلاد اسلام گذرانده و به این موارد باید عمری تعمق وی را در زبانهای شرقی و تجربه منحصر به فرد او در ترجمه کامل تورات - که زبان اصلی و موضوعات آن بسیار به قرآن نزدیک است - افزود».
لازم به ذکر این نکته نیست که «عربی قرآن» زبان مادری هیچکس نبوده و نیست و این زبان امروزه برای همه مردم جهان - و از آنجمله مردم عرب زبان - یک زبان بیگانه محسوب میشود. در هم آمیختن دو مجموعه - اگر نگوییم دو زبان - مورد اشاره در بالا، به طور قطع به معنای بیراهه رفتن و نیز قرائتهای اشتباه خواهد بود.
و حرکت بر اساس همین اصل یعنی قرابت زبان و موضوعات قرآن و تورات است که بهترین مستمسک برای «عبری گرایی» و «تورات گرایی» در ترجمه قرآن و تراشیدن نسخه بدلی از عهد قدیم با استفاده از قرآن خواهد گردید. همچنین در این صورت، تاریخ و ویژگیهای زبان عربی و دست اول بودن تمام یا بخشی تعیین کننده از قرآن بر اثر «پان عبریسیم» افراطی انکار خواهد گردید، به علاوه در چنین صورتی، قرآن جز تکرار تورات نخواهد بود و عربی چارهای از خضوع در برابر عبری نخواهد داشت.
ارنست رنان نیز این پیش فرض را انکار نکرده و درباره آن نوشته است «گنجینه زبانهای سامی از طریق زبان عبری به ما رسیده است». شورقی میگوید او نیز ترجیح داده قرآن را براساس منطق تورات و انجیل و استمرار آنها ترجمه کند. این منطقی است که صرفاً مورد آن ارائه شود. شورقی همچنین مینویسد فرد عبری گرا از وقوف بر هماهنگیهای متعدد و عمیق بین زبان قرآن و زبان عبری تورات شگفتزده میگردد. کلمات مورد استفاده در قرآن، نیروی خود را جز در اختیار کسی که در قرائت تورات کار کشته گشته است نمیگذارند. وی انتقال الفاظ درس و فطر به همراه مفاهیم آنها را از عبری به عربی، نمونههایی از این دست میشمرد.
ما ضمن بررسیهای خود خواهیم دید که زبان عربی در ترجمه شورقی در مقدمه خود به بحث تاریخ قرآن نیز میپردازد که دارای اغلاط تاریخی، غیر دقیق و غیر استادانه است. وی پس از آن مطالبی تعجب آور را درباره تاریخ عربستان و اوضاع مذهبی و معنوی آن بیان میکند، او از جمله به جنگ خندق اشاره و آنرا راه فتح عربستان توسط سپاه اسلام، اعلام میکند. شورقی به خوانندگانش اجازه بررسی صحت ادعاها یا تعیین اغلاط تاریخی خود را نمیدهد. همواره از اهل کتاب به Tentes de l Ecrit Les تعبیر کرده که از آنها که Tente در زبان فرانسه ته معنای خیمه است، انتقال از ترکیب فوق به معنا و مفهوم اهل کتاب برای خواننده از محلات است! دلیل چنین برگردانی این است که در زبان عبری ohel به معنای خیمه است و او اهل را نیز به همین معنا ترجمه کرده و منشأ اشتباه او نیز چادری بوده که یهودیان زیر آن پیمان میبستهاند.
شورقی در ترجمه خود برای تعبیر از جزء اول و حزب یک، عبارات Hizb UnùOjuz premier را به کار برده که فهم آن نیز برای شخصی جدید الاسلامی که عربی نمیداند مشکل خواهد بود. او «حمد» را به تمنای عاشقانه ترجمه کرده که چنین معادلی نه در هیچ کتاب واژهنگاری عربی و نه در هیچیک از زبانهای گفتاری عرب امروز یافت نمیشود، مگر اینکه فرض کنیم قرآن ابتدا به زبان عبری نازل شده و سپس با حروف عربی نگارش یافته باشد! وی «المغضوب علیهم» را به جای Courrouce s به Courrouceurs ترجمه کرده که معنای آن «به خشم آورندگان» میباشد. به نظر ما بررسی ترجمه ۳۶ آیه اول سوره یوسف نشان خواهد داد این ترجمه حقیقتاً غیر قابل قبول است.
(ناقد پس از بررسی آیات مورد اشاره میافزاید: )
اطاله بحث، جهت نشان دادن اشتباهات، بیراهه رفتنها و سردرگمیهای موجود در این متن که ترجمه قرآن نامیده شد، بی فاید ه خواهد بود. مثالهای ارائه شده رسا و نشان دهنده آنند که اطلاع از زبان گفتاری عربی در مغرب و نیز کمتر از آن، زبان عبری و یا به کارگیری واژهشناسی سیشماتیک برای ادعای ارائه ترجمهای صحیح از قرآن کافی نخواهد بود و خواننده فرانسوی برای دست یابی به محتوای کتاب مسلمانان باید منتظر دست یا زیدن گروهی از محققان به اقدامی وسیع و فراتر از تواناییهای فردی باشد. چنین چیزی نیز امکانپذیر نیست مگر آن که پیش از آن شمار بزرگتری از تک پژوهیهای ویژه جنبههای مختلف متن قرآنی پدید آید. قبل از آن نیز باید دست به تحلیلهایی بسیار کاوشگرانه درباره مشکلاتی زد که هر متن که ادعای مقدس بودن آن میشود و هم اکنون نیز زیر انبوهی از تفاسیر، شروح و قرائتهای سیاسی - مذهبی پدید آمده مدفون است، به وجود میآورد.
عبدالله شیخ موسی
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
ایران اسرائیل غزه روسیه مجلس شورای اسلامی نیکا شاکرمی روز معلم معلمان رهبر انقلاب مجلس بابک زنجانی دولت
هلال احمر یسنا آتش سوزی قوه قضاییه پلیس تهران بارش باران سیل شهرداری تهران آموزش و پرورش فضای مجازی سازمان هواشناسی
حقوق بازنشستگان بانک مرکزی قیمت خودرو قیمت طلا قیمت دلار بازار خودرو خودرو دلار سایپا ایران خودرو کارگران تورم
سریال تلویزیون نمایشگاه کتاب مسعود اسکویی عفاف و حجاب سینما سینمای ایران دفاع مقدس موسیقی
رژیم صهیونیستی آمریکا جنگ غزه فلسطین حماس اوکراین چین نوار غزه ترکیه انگلیس ایالات متحده آمریکا یمن
استقلال فوتبال علی خطیر پرسپولیس سپاهان باشگاه استقلال لیگ برتر ایران تراکتور لیگ برتر رئال مادرید لیگ قهرمانان اروپا بایرن مونیخ
هوش مصنوعی تلفن همراه گوگل اپل آیفون همراه اول تبلیغات اینستاگرام ناسا
فشار خون کبد چرب بیمه بیماری قلبی کاهش وزن دیابت داروخانه