عوامل مؤثر در تحول صنایع انفورماتیک

اثر انقلابی کاربرد ریزپردازنده ها حداقل در حد تأثیر استفاده از موتورهای کوچک الکتریکی خواهد بود

اثر انقلابی کاربرد ریزپردازنده‌ها حداقل در حد تأثیر استفاده از موتورهای کوچک الکتریکی خواهد بود. صنایع ارتباطات و پردازش اطلاعات در هم ادغام خواهند شد تا جایی که تمایز آن‌ها به کلی از بین برود. در هر منزل، کامپیوترهای چند منظوره وجود خواهند داشت که امکان خدماتی از قبیل «پست الکترونیکی» و سیستم‌های اطلاعاتی محاوره‌ای را فراهم خواهند کرد. در نتیجه تغییرات فوق، ساخت حکومت، اجتماع و بازرگانی به کلی دگرگون خواهد شد.

این قبیل جملات و ادعاها مرتباً در نشریات مردم‌پسند ظاهر می‌شوند. ولی برای هر نوع برنامه‌ریزی بر مبنای تحولات آینده، وجود اطلاعات خیلی دقیق‌تری لازم است. با توجه به این‌که تغییرات هر قدر هم که انقلابی به نظر برسند، معمولاً در نتیجه عوامل و نیروهایی ایجاد می‌شوند که اغلب ثابتند و یا با سرعت خیلی کم تغییر می‌کنند، در این مقاله به بررسی مختصری از این عوامل ونیروها می‌پردازیم تا بر اساس شناخت آن‌ها بتوانیم مسیر تحول صنایع انفورماتیک را با دقت کافی پیش‌بینی کنیم.

این عوامل ونیروها را به سه دسته در حال تغییر، جدید و ثابت تقسیم می‌کنیم.

● عوامل و نیروهای در حال تغییر

در این زمینه می‌توان به کاهش اهمیت تولید عمده به عنوان یک عامل اقتصادی، پایین آمدن سریع هزینه ارتباطات و کاهش قیمت سیستم‌های کامپیوتر اشاره کرد.

علت کاهش اهمیت تولید عمده، استفاده اکثر سازندگان وسایل الکترونیکی از مدارهای استاندارد همه منظوره، که به هر مقداری به قیمت ارزان در دسترس هستند، برای تولید محصولاتشان است. همین موضوع تا حدودی نیز در مورد دستگاه‌های جنبی کامپیوتر صدق می‌کند و افزایش تعداد تولیدکنندگان کوچک دستگاه‌های پردازش کلمات و پایانه‌های کامپیوتری گواه این امر است.

پایین آمدن هزینه ارتباطات به چند دلیل بوده است:

▪ پیشرفت تکنولوژی و توسعه امکانات موسسات خدماتی در این زمینه

▪ استفاده از مدارهای پیشرفته‌تر در فرستنده و گیرنده

▪ استفاده از ماهواره‌های مخابراتی

به نظر می‌رسد که استفاده از مزایای این پیشرفت‌ها در اوایل دهه ۱۹۸۰ برای شرکت‌ها و موسسات بااندازه متوسط و دردهه ۱۹۹۰ برای شرکت‌های کوچک و حتی منازل از نظر اقتصادی ممکن گردد.

عامل سوم، یعنی کاهش قیمت سیستم‌های کامپیوتر، همراه با بلوغ نسبی و تجربه‌ای که در موسسات استفاده کننده از کامپیوتر به وجود آمده است سبب شده که بسیاری از استفاده کنندگان به جای اجاره کردن امکانات به سمت خرید آن‌ها متمایل شوند. رعایت استانداردهای مختلف از طرف سازندگان چه برای راضی نگاه داشتن مشتریان قبلی که می‌خواهند ازمزایای محصولات جدید بدون تغییر زیاد برخوردار شوند و چه به خاطر رقابت‌ها و فشارهای اقتصادی بازار، عامل مهمی در پایین آدن قیمت‌ها بوده است.

● عوامل و نیروهای جدید

اکنون دیگر برای همه متخصصین واضح است که پردازش متن و تصویر به تدریج جای پردازش اطلاعات عددی را از نظر اهمیت خواهد گرفت.در این راه، تکامل تکنولوژی دستگاه‌های چاپ «غیر ضربه‌ای» عامل مهمی در تسریع این تغییر و تحول خواهد بود.

استفاده از دستگاه‌های با قابلیت ریز‌برنامه‌نویسی به جای سخت‌افزار سنتی باعث شده است که سیستم‌های مدرن کامپیوتری به صورت مجتمع‌هایی از اجزای کوچک مستقل، که هر یک وظیفه مشخصی در کار سیستم دارند، در بیایند. می‌توان انتظار داشت که به تدریج این اجزاء توسط سازندگان مختلف به بازار عرضه شوند. البته چون برنامه‌نویسی و تطبیق این اجزاء با هم به منظور ایجاد سیستم مورد نظر از حدود امکانات اکثر استفاده کنندگان خارج است، باید به تدریج استانداردهایی برای ارتباط بین آن‌ها و همچنین سازمان کلی سیستم تدوین و پذیرفته شوند.

همزمان با تحولات فوق، عوامل مهم زیر باعث کاهش سریع قیمت و پیچیدگی نرم‌افزار کامپیوتر خواهد شد:

۱) زبان‌های برنامه‌نویسی ساده‌تر از نظر استفاده کننده

۲) سیستم‌های عامل و برنامه‌های سرویس پیشرفته‌تر

۳) امکان تولید سریع و بدون اشتباه نرم‌افزار در اثر بهره‌برداری از روش‌هایی که در زمینه «مهندسی نرم‌افزار» به وجود آمده‌اند.

آخرین عامل از این سری مربوط به ساختار بین‌المللی جدید در صنایع انفورماتیک است. از یک طرف شرکت‌های بزرگ اروپایی و ژاپنی مشغول خریدن کمپانی‌های آمریکایی هستند و از طرف دیگر سیاست‌های اقتصاد ملی در زمینه انفورماتیک بر داد و ستد محصولات کامپیوتری و حتی تبادل اطلاعات بین کشورها اثر می‌گذارد. به نظر می‌رسد که طی بیست سال آینده، به تدریج اهمیت شرکت‌های چند ملیتی در انفورماتیک کاهش یابد و به جای آن انواعی از همکاری‌های منطقه‌ای رایج شود، مسلماً بسیاری از دولت‌ها با توجهی که به اهمیت انفورماتیک پیدا کرده‌اند برای شرکت در این امر پیش‌قدم خواهند شد.

● عوامل و نیروهای ثابت

این گروه از عوامل به علت کثرت تعداد و میزان تأثیر از دو گروه قبلی مهم‌ترند و وجود آن‌ها اغلب باعث کندی سرعت و جذب تحولات جدید تکنولوژی می‌شود

کامپیوترها پیچیده‌ترین دستگاه‌هایی هستند که تا به حال برای فروش عمومی عرضه شده‌اند. به این جهت کیفیت خدمات پشتیبانی و سرویس محلی عامل تعیین کننده‌ای در میزان استفاده از این محصولات باقی خواهد ماند. در این زمینه، رواج یافتن کاربرد شبکه‌های کامپیوتری نیاز به سرویس مناسب و یکنواخت را در سطح یک کشور و یا حتی در سطح بین‌المللی افزایش خواهد داد و سبب خواهد شد که تولیدکنندگان بزرگ سیستم‌های کامپیوتری نسبت به رقبای خود از امتیازهایی برخوردار باشند.

به خاطر اهمیت بسیار زیاد ارتباطات در تمام شئون زندگی اجتماع مدرن بشری، استفاده از امکانات مخابراتی همواره تابع مقررات محدود کننده‌ای خواهد بود و سیاست‌ها و انحصارات ملی و بین‌المللی تأثیر عمده‌ای بر این مقررات خواهند داشت.

هزینه جمع‌آوری و توزیع اطلاعات، به علت نیاز به استفاده از نیروی انسانی زیاد، همواره سنگین خواهد بود و تحولات ایجاد شده در سخت‌افزار و نرم‌افزار کامپیوتر اثر ناچیزی بر کاهش این هزینه‌ها خواهد داشت. البته بر اثر اشتراک در جمع‌آوری و مدیریت اطلاعات می‌توان تا حدودی این هزینه را پایین آورد. این امر بخصوص در مورد اطلاعات همگانی که توسط مراکز خدمات اطلاعاتی جمع‌آوری شده و در اختیار مردم قرار می‌گیرد صادق است.

تقلید کردن رفتار و تفکر انسان همچنان مشکل باقی خواهد ماند وبنابراین کاربردهایی از قبیل بازاریابی اطلاعات از پرونده‌های بدون سازمان، ماشین‌های تحریری که با صدا فرمان می‌گیرند و دستگاه‌هایی خواندن دست نوشته‌ها فقط در مقیاس محدود موفق خواهند بود. البته در بعضی زمینه‌ها مانند ساختن آدمک‌های مصنوعی برای کاربردهای محدود صنعتی، می‌توان پیشرفت‌های سریع‌تری را انتظار داشت.

آینده انفورماتیک همچنین به بعضی عوامل کلی اقتصادی، سیاسی و اجتماعی وابسته است. اگر چه تأثیر بعضی از این عوامل،مانند کمبود انرژی و تغییر ساخت نیروی کار موجود، در شکل دادن به آینده انفورماتیک کمتر از عواملی که قبلاً ذکر کردیم نیست، ولی چون این عوامل مختص به انفورماتیک نیستند از بحث بیشتر درباره آن‌ها خودداری می‌کنیم.

بهر حال باید توجه داشت که مستقل از تحولات جدید تکنولوژی و امکانات حاصل از آن، انسان موجودی اجتماعی است و علاقه او به تماس‌های شخصی و کار گروهی یک عامل نسبتاً ثابت است. اثر محدود کننده این موضوع در کاربرد دستگاه‌ها و فرآیندهای جدید باید همواره در نظر گرفته شود.

● بحث و نتیجه‌گیری

بررسی عوامل فوق نشان می‌دهد که قاعدتاً باید به تدریج تمرکز در صنایع انفورماتیک از بین برود و تولیدکنندگان کوچک امکان رقابت با غول‌های این رشته را پیدا کنند. پس چرا آمار فروش تولیدکنندگان مختلف در سال‌های اخیر پیشرفت قابل ملاحظه‌ای را در این جهت نشان نمی‌دهد؟

شاید عکس‌العمل‌ها و نیروهای متقابلی جلوی این تحول را می‌گیرند. مثلاً محصولات تولیدکنندگان بزرگ همواره مبنای استانداردهای مهم قرار داده می‌شوند. به علاوه شبکه وسیع خدمات پشتیبانی و سرویس محلی آن‌ها عامل مهمی در قبضه کردن بازار انفورماتیک است. همچنین این تولیدکنندگان شروع به تطبیق با شرایط جدید کار کرده‌اند و مثلاً شرکت آی‌بی‌ام به فکر عرضه نمودن کامپیوترهای کوچک و خرده‌فروشی محصولات کامپیوتری افتاده است.

اگر به درآمد صنایع انتشاراتی و ارتباطات ایالات متحده آمریکا در سال ۱۹۷۸ نظری بیاندازیم، می‌بینیم که درآمد هر یک حدود پنجاه میلیارد دلار، یعنی تقریباً ۵/۱ برابر صنایع پردازش اطلاعات بوده است. بنابراین با توجه به تجربه‌ای که هر دو این صنایع در جمع‌آوری اطلاعات و توزیع آن در فرم مردم‌پسند دارند، نقش آن‌ها در آینده انفورماتیک بسیار مهم خواهد بود.

در مقابل ارقام فوق، درآمد صنایع ماشین‌های اداری علیرغم تمام توجهی که به آن‌ها می‌شود، فقط در حدود چهار میلیارد دلار بوده است. با استفاده از پیشرفت‌های صنعت الکترونیک، سه رشته فوق از صنایع به تدریج به سوی بازار ماشین‌های اداری پیچیده‌تر که در آینده بسیار وسیع خواهد شد، حرکت خواهند کرد و نتیجه نهایی این حرکت‌ها چندان قابل پیش‌بینی نیست.

علاوه بر موارد فوق، که فقط برای ایالات متحده آمریکا در نظر گرفته شده‌اند، عوامل متعدد مربوط به روابط و رقابت‌های بین‌المللی را نباید از نظر دور داشت. چون تحولات سیاسی معمولاً به کندی صورت می‌گیرند، الگوهای جدید در این زمینه به تدریج در طی سال‌های آینده ظاهر خواهند شد ولی به هر حال این عوامل اثر محدود کننده‌ای در کاربرد موثر پیشرفت‌های تکنولوژی خواهند داشت.

ظهور نتیجه کلی این تحولات در صنایع انفورماتیک شاید تا سال ۲۰۰۰ طول بکشد و تمام اثرات مربوط به آن از حالا روشن نیست. علیرغم این عدم اطمینان در اکثر موارد می‌توان با توجه به عوامل و نیروهایی که در این مقاله مورد بحث قرار گرفتند برنامه‌ریزی‌های کوتاه مدت را بادقت کافی انجام داد. در این دوره ناپایداری و عدم اطمینان، صنایع انفورماتیک بیشترین و سریع‌ترین تحولات خود را پشت سر خواهد گذاشت و موقعیت‌های جالبی را برای تولیدکنندگان و متخصصین این رشته به وجود خواهد آورد.