عقل گرایی وایول در بوته نقد

ویلیام وایول ( ۱۷۹۴-۱۸۶۶) از شهود گرایان عقل مدار بود که بر اهمیت ارتباط میان فلسفه و اخلاق، اصرار و تأکید فراوان داشت وی بر این باور بود که میان اخلاق و فلسفه ارتباط و تعامل تنگاتنگ …

ویلیام وایول ( ۱۷۹۴-۱۸۶۶) از شهود گرایان عقل مدار بود که بر اهمیت ارتباط میان فلسفه و اخلاق، اصرار و تأکید فراوان داشت وی بر این باور بود که میان اخلاق و فلسفه ارتباط و تعامل تنگاتنگ و مؤثری وجود دارد. او این ارتباط را به ارتباط و تعامل میان ارتباط هندسه با فلسفه هندسه تشبیه می نماید. ‏

وایول بر اهمیت برداشت عمومی و فهم عمومی از اخلاق و رابطه آن با فلسفه اخلاق تأکید فراوان دارد. از این رو سعی نموده است تا آثار خود را به زبانی ساده و بی آلایش به طبع عموم برساند. بی پیرایگی و سادگی مفاهیم وایول به حدی بوده است که برخی از مفسرین آن را ساده لوحانه و بی مایه توصیف نموده اند. امّا پاره ای دیگر از مفسران چون "شنی ویند" و "دوناگان" ابراز داشته اند که عقاید وایول دارای محتوا و معنایی درخور توجه تر و قابل تأمل تری می باشد که با یک قضاوت ساده انگارانه به کناری نهاده شود وی در زمینه ضرورت فهم عمومی از نظام اخلاقی بیان می دارد: "هیچ طرحی از اخلاق نمی تواند درست و صادق باشد مگر طرحی که با فهم عمومی نوع بشر موافق باشد. البته تا آنجا که برداشت عمومی سازگار بوده و احکامش متناقض نباشد".

وایول در سال ۱۸۴۵ کتاب "ارکان اخلاق" خود را که مشهورترین اثر اوست، به چاپ رسانید. یک سال بعد یعنی در سال ۱۸۴۶ کتاب "گفتارهایی درباره اخلاق نظام یافته" را نوشت وی کتاب ارکان اخلاق خویش را یک کتاب فلسفه اخلاق معرفی نمی نماید؛ بلکه آن را مبین یک نظام اخلاقی نوین بر می شمارد وایول معتقد است که نظام اخلاقی تنها در بستر اجتماع شکل می گیرد و اصول اخلاقی ورای زمینه و بستر اجتماعی قابل تصور و ترسیم نیست وی با این تحلیل که از جمله وجوه زندگی اجتماعی، قانون هر سرزمینی است؛ رابطه اخلاق و قانون را اثبات می نماید. لذا به لسان وایول، اخلاق شدیداً وابسته به قانون است و اصول اخلاقی هر جامعه‌ای را تنها با مراجعه به قانون هر کشوری می توان درک و کشف نمود. ‏وی در تعریف نظام اخلاقی بیان می دارد که "یک نظام اخلاقی مجموعه ای از حقایق اخلاقی است که دقیقاً بیان شده و به صورت معقولی به هم پیوسته است و معلوم شده که همه آنها تابع اصول اولیه ضروری، عملی هستند". این توصیف حاکی از آن است که اصول اخلاقی ضرورتاً باید توسط یک منبعی روشن و مشخص گردد و بیان این اصول توسط آن منبع پیش زمینه لازم برای امکان پیروی از قواعد اخلاقی می باشد.‏

می توان اذعان داشت نظام اخلاقی ترسیم گشته توسط وایول دارای خصوصیات و ویژگی هایی به این شرح می باشد:

۱) پیش شرط اساسی برای چنین نظامی، اصل بیان شدن این اصول و به اطلاع عموم رسیدن آن می باشد.

۲) زبان بیان اصول اخلاقی می بایست به صورتی عامه فهم و ساده باشد.

۳) اصول اخلاقی می بایست با هم دارای تناسب و ارتباط بوده و دارای میزان معقولی از پیوستگی باشد.

۴) بین اصول اخلاقی و احکام صادره از آن نبایستی هیچ گونه تنافی و تناقضی وجود داشته باشد.‏

۵) این اصول باید به نحوی روشن و واضح در سلسله قوانین هر جامعه نمود پیدا کرده و از این‌رو دارای ضمانت اجراهای لازمه گردد وایول در سال ۱۸۵۲ کتاب "گفتارهایی درباره تاریخ فلسفه اخلاق انگلستان" را منتشر نمود. "جان استوارت میل" عقیده دارد که وایول از شهود گرایان متقدم بوده که نظریه ای ارتجاعی را بیان داشت. این نظریه در واقع دفاع از وضعیت موجود و تلاشی برای حمایت از توافقات اجتماعی می باشد. میل نظر وایول را یک دیدگاه و رویکرد قهقرایی و اسفبار معرفی می نماید.

رضا نصیری