ترامپ و نقش آن در انتخابات ایران

هنگامی که دیوید کامرون, نخست وزیر پیشین بریتانیا در مبارزات انتخاباتی, اعلام کرد خروج از اتحادیه اروپا را به همه پرسی می گذارد تا مردم این کشور تصمیم به ماندن یا رفتن از اتحادیه اروپا را خود بگیرند, به هیچ وجه باور نمی کرد مردم بریتانیا این بلوف را جدی بگیرند و روزی در یک همه پرسی این اتفاق رخ دهد و او مجبور به خروج از پست نخست وزیری شود

هنگامی که دیوید کامرون، نخست وزیر پیشین بریتانیا در مبارزات انتخاباتی، اعلام کرد خروج از اتحادیه اروپا را به همه پرسی می گذارد تا مردم این کشور تصمیم به ماندن یا رفتن از اتحادیه اروپا را خود بگیرند، به هیچ وجه باور نمی کرد مردم بریتانیا این بلوف را جدی بگیرند و روزی در یک همه پرسی این اتفاق رخ دهد و او مجبور به خروج از پست نخست وزیری شود. همین طور هنگامی که دونالد ترامپ وارد مبارزه انتخاباتی شد، هیچ کس در آمریکا و از جمله خودش و در سطح جهان این مرد بلوف زن و عوام فریب را جدی نگرفت تا اینکه آوار بر سر مردم آمریکا خراب شد و تازه فهمیدند چه اتفاق مهیبی رخ داده است. در علوم سیاسی و روابط بین الملل می خوانیم وقتی یک قدرت نوظهور در سطح جهان یا منطقه پا به عرصه وجود می گذارد، ساختارهای قبلی در هم می ریزد و تلاطم به وجود می آید تا سایر کشورها این قدرت جدید را سر جای خود بنشانند یا منکوب قدرت او شوند و وجود قدرت جدید را بپذیرند. چنانچه رأس قدرت بازیگران جهانی یا منطقه ای هم کاملا دگرگون شود که سیاست کاملا جدیدی را اتخاذ کند، همان تلاطم به وجود می آید و ساختارهای قبلی سیاست جهانی دچار لرزش می شود تا به تدریج بتواند ثبات خود را در پرتو تغییرات جدید به دست آورد. اکنون تغییرات سیاست در آمریکا و بریتانیا به ظهور رسیده است و آثار آن به تدریج ابتدا در اروپا و سپس در سایر نقاط جهان مشاهده خواهد شد. هر دو تغییر در آمریکا و بریتانیا حاکی از اتخاذ سیاست های راست افراطی در این دو کشور بود. بنابراین راست افراطی به عنوان یک روند در اروپا قدرت و انرژی گرفته است و دارد کل اروپا را تهدید می کند. اما آیا دونالد ترامپ می تواند با افکار راست افراطی به کار خود ادامه دهد؟ صحنه سیاسی آمریکا امکان دارد به زودی آمریکا و جهان را به سوی فصلی جدید از تنش و بی ثباتی سوق دهد. ترامپ در مقایسه با جورج بوش از قدرت تخریبی بیشتری برخوردار است و اگر بوش پسر، جنگ عراق و به نوعی افغانستان را به راه انداخت، ترامپ ممکن است دامنه چنین جنگ هایی را علاوه بر منطقه خاورمیانه به قدرت های جهانی نظیر چین و روسیه هم بکشاند. آقای ترامپ فاقد اندیشه های تجربه شده جهانی و اصول دیپلماتیک متداول بین کشورهاست. هر کدام از کشورهای جهان در مقطعی، دچار پدیده پوپولیسم می شوند و خساراتی به منافع و امنیت ملی آنان وارد می شود. گویا این بار نوبت ایالات متحده آمریکاست. ترامپ در صحنه داخلی آمریکا با مشکلات متعددی روبه روست و اشتباهات مکرر وی باعث شده جامعه آمریکا و به ویژه اقشار تحصیل کرده و متخصص این کشور نسبت به اشتباهات سیاسی وی موضع گیری کنند. مطالبی که نام برده در فاصله مبارزات انتخاباتی گذشته مطرح کرده، نه مقبول و محبوب جامعه بین المللی است و نه صاحبان اندیشه و تجربه در آمریکا آنها را تأیید می کنند. موضع گیری وی نسبت به اقلیت ها در جامعه آمریکا به عنوان یک اشتباه فاحش تلقی شده زیرا تشکیل جامعه آمریکا اصولا بر اساس قومیت های مختلف از اقصی نقاط جهان صورت گرفته است. بر همین اساس هرگونه اشتباه نابخردانه می تواند جامعه آمریکا را دچار بی ثباتی های غیرمنتظره کند، به ترتیبی که امنیت ملی کشور را تهدید کند.

اما ایران باید در مقابل هجمه رئیس جمهور تازه وارد چه دستور کاری برای خود تعریف کند؟ او جانشین جمهوری خواهانی است که آقای «جورج بوش» از آنها بود و از آنجا که ترامپ ناوارد و ناپخته است و حقوق بین الملل، دیپلماسی و سیاست خارجی نمی داند، دستوراتی که می دهد، خیلی زود از سوی قانون گذاران آمریکا مورد سؤال و ابطال واقع می شود پس کافی است ما صبور باشیم. تعجب آور نیست که دستور آقای ترامپ درباره ممنوعیت ویزا برای هفت کشور، با احکام متعدد قضات آمریکایی در ایالات مختلف نقض می شود زیرا دستوری که آقای ترامپ داده، برخلاف قانون اساسی آمریکا بود؛ همچنان که در دوره آقای «جورج بوش» او دو دستور (act)، دو سیاست یا دو مصوبه را تصویب کرد که برخلاف قانون اساسی آمریکا بود؛ نخست درباره شنود تلفنی، ایمیلی و بقیه موارد و دومی در زمینه دستگیری مخالفان امنیتی آمریکا که برای امنیت آمریکا مضر بودند. آنها را در هر نقطه ای از جهان دستگیر می کردند و به قلمرویی که قوانین حقوق فردی آمریکا شامل حالش نمی شد اما تحت نظارت این کشور قرار داشت -مثل زندان گوانتانامو- می بردند و از آنها تحقیق و پرس وجو می کردند. اما در دوره «جورج بوش» هم این دو مصوبه یا دو عمل از سوی رئیس دیوان عالی آمریکا ابطال شد و گفتند این برخلاف قانون اساسی آمریکاست؛ ارگان های مختلف آمریکایی هم با جورج بوش مخالفت کردند.

دستوری که امروز ترامپ درباره این هفت کشور داده مبنای منطقی، کارشناسی و قانونی ندارد زیرا هیچ یک از این هفت کشور، رد پایی در عملیات تروریستی علیه آمریکا، اروپا و علیه نقطه ای دیگر نداشتند. در حالی که آنهایی که رد پا داشتند، مانند عربستان، امارات، کویت و... از این دستور گریختند و به آمریکا وارد شدند. به عنوان مثال؛ «جان جهادی» که در داعش سر می برید، یک کویتی بود؛ حال همین کویتی ها، عربستانی ها و اماراتی ها جسارت پیدا کرده اند و درباره ایران سخنان ناباب می گویند. این در حالی است که اتباع و ارگان های آنان جزء آنهایی بودند که از القاعده، تروریسم، داعش و... حمایت می کردند. طبق گزارش محرمانه کنگره آمریکا، عربستان در سطح دولت در دو حادثه تروریستی جهان یعنی ١١ سپتامبر ٢٠٠١ و ترور رفیق حریری شرکت داشته است. بنابراین این دستور ترامپ نه مبنای منطقی- قانونی دارد و نه طبق قانون اساسی آمریکا، رئیس جمهوری مجاز است اتباع کشورهایی را به صورت فله ای ممنوع الورود کند. حال اگر بگوید مثلا این ٢٠ نفر به خاطر اینکه عضو داعش هستند، نمی توانند وارد آمریکا شوند، این توصیف از نظر حقوقی پذیرفته می شود؛ اما اگر بگوید ایرانی ها نمی توانند، مسلمانان نمی توانند و... این نشانه نوعی قوم ستیزی، اسلام هراسی و ایران هراسی است که این مسئله طبق حقوق بین الملل و قانون اساسی آمریکا خلاف آزادی های فردی و قومی است. وکلای حقوقی و قضات داخلی آمریکا به خوبی از عهده تناقضات و تبعیضاتی که ترامپ، چه در این مورد و چه در موردهای دیگر قائل شود، برمی آیند. مهم این بود که ایران از خود واکنش های احساسی نشان نداد؛ تأمل کرد و این تأمل به نفع ایران تمام شد. از یک سو خودِ آمریکایی ها به صورت نهادهای مدنی، پاسخ رئیس جمهوری خود را از نظر قانونی دادند و از سوی دیگر مردم آمریکا نه تنها در قاره آمریکا بلکه در کشورهای دیگر هم به نفع مردم ایران تظاهرات کردند، پلاکارد در دست گرفتند و یک نوع حمایت افکار عمومی از مردم ایران به خاطر این اقدام ترامپ به وجود آمد. درس این اتفاق این است که بدانیم بر اثر اشتباهات ترامپ، افکار عمومی آمریکا به مردم ایران علاقه مندی نشان دادند و باید این فرصت را غنیمت بشمریم و آن را گسترش دهیم. این از باب حقوقی و انسانی مسئله است، حال از باب سیاسیِ آن هم ما یادمان نرود که ترامپ فردی شکست خورده است که از روز دوم بر سر کار آمدنش در ٦٠ کشور جهان و در تمامی شهرهای آمریکا علیه او تظاهرات شده است. وی به دنبال محلی می گردد تا مشکلات روحی- روانی خود را آنجا تخلیه کند، دنبال منطقه ای می گردد که با تخریب و نابودکردن آن، جهت گیری افکار عمومی داخل آمریکا و مردم جهان را از خودش منحرف کند و ما نباید چنین فرصتی به وی بدهیم. ایران در قضیه ویزا برخوردی منطقی داشت و امیدوارم در قسمت هشدارها، تحریم ها و تهدیدات ترامپ هم با همان انسجام و دوراندیشی عمل کنیم. یعنی به جای برخورد تهاجمی، بدانیم که تمام دشمنان منطقه ای در مقابل ما صف کشیده اند؛ حتی عربستان، امارات، قطر، اسرائیل و ترکیه هزینه مالی خواهند داد که فقط ترامپ با ایران وارد جدال شود. پس نباید دچار اشتباه محاسباتی شویم.

باید دقیقا زوایای منطقه را بدانیم و به مهلکه دیگران نیفتیم. به عبارت دیگر، آنان گردابی ساخته اند و می خواهند ما را در آن بیندازند، پس ما نباید بازی بخوریم. طرفداران ترامپ و برخی افراد غیرمتخصص که نمی توانند ظهور ترامپ را در صحنه سیاسی بزرگ ترین کشور جهان به عنوان یک عوام فریب راست گرای افراطی به درستی تفسیر کنند، مدعی هستند ترامپ با حساب و کتاب و از منظر مکتب تهاجمی جکسونیسم وارد صحنه آمریکا شده است. درحالی که این ادعا به دلایل بسیاری، بی پایه و اساس است. به طور مثال تمام ایدئولوگ های جمهوری خواه در جبهه مخالف وی هستند؛ نظیر مک کین، میت رامنی، کسینجر، جورج بوش، خلیل زاد و... همه اینها اعتقاد دارند ترامپ دارد ضربه های سنگینی به حزب جمهوری خواه می زند. همچنین هیچ تیم متخصص و دارای تفکری پشت سر ترامپ نیست، به ترتیبی که وی برای جایگزینی سه هزارو ٢٠٠ مقام آن قدر دچار فقر بود که مجبور شد از فرط اجبار آنها را ابقا کند درحالی که اگر او صاحب مکتب بود، عده زیادی ایدئولوگ و متخصص او را همراهی می کردند. اصولا او در لباس یک رئیس جمهور دارای فکر و اندیشه فرو نرفته است و به همین دلیل هر روز به مسائل پیش پاافتاده و سخیف متوسل می شود که موجب شرمندگی دولتمردان آمریکا شده و خود را مضحکه مطبوعات جهان می کند. از سوی دیگر به همان ترتیب که موج احساساتی در بریتانیا چرخی را چرخاند و این کشور را برخلاف میل برنامه ریزان و دولتمردان، از اتحادیه اروپا خارج کرد، در آمریکا نیز ترامپ بر موج مشابه احساسات لجام گسیخته مردم سوار شد و به ریاست جمهوری آمریکا رسید. اکنون اکثریت مردم آمریکا از اقدامات و سیاست های ترامپ ناراضی و کمتر از ٣٤ درصد از او حمایت می کنند. یعنی بخشی از اکثریت که به او رأی داده بودند، به اقلیت پیوسته و مخالف او شده اند. ترامپ فاقد اصول و طرح برای سیاست خارجی و سیاست داخلی است، نمی داند در صحنه جهان چه باید بکند و در صحنه داخلی چه سیاستی اتخاذ کند. تنها برخی ناراضیان و اخراجی های دولت اوباما اطراف او را گرفته اند تا به نوعی از سیستم سیاسی گذشته در آمریکا انتقام بگیرند. شاید تیلرسون، رئیس سابق شرکت اکسون و وزیر امور خارجه حاضر، معقول ترین فرد کابینه او باشد. اما تنها ایده ای که در دوره مبارزه انتخاباتی از سوی ترامپ مطرح شد، بازگشت به درون مرزهای آمریکاست. یعنی آمریکا می خواهد انزواطلبی اتخاذ کند، کاری به کار امور جهان نداشته باشد و درآمد مردم آمریکا را داخل آمریکا خرج کند. اگرچه در ابتدا به نظر می رسید این تفکر نوعی بازگشت به دکترین مونرو است که بیش از ١٥٠ سال بر آمریکا حکمرانی می کرد و اعتقاد داشت آمریکا همه مواهب را دارد و از نظر امنیتی هم معارضی نخواهد داشت بنابراین بهتر است در چارچوب مرزهای خود فعالیت و هزینه کند. اگرچه این نظریه در پرتو تحولات تکنولوژیک و وابستگی اقتصادی مالی -صنعتی همه کشورهای جهان به یکدیگر دیگر کاربردی برای آمریکا و دیگران ندارد اما شعار ترامپ حتی در چارچوب دکترین مونرو هم نمی گنجد و خیلی زود درباره چین، ایران، خاورمیانه، اسرائیل، داعش، آلمان، استرالیا، اوکراین و بقیه اظهارنظر و اعلام سیاست کرد. در حقیقت همه آنچه را گفته بود، کم کم به فراموشی سپرده و وارد صحنه عملی سیاست خارجی شده است.

در صورت بررسی تأثیر سیاست های ترامپ بر جمهوری اسلامی ایران، این موارد مشاهده می شود:

١- نامعقولی، افراطی و پیش بینی ناپذیربودن ترامپ باعث شده ایران جانب حزم و احتیاط را (تا لحظه نگارش این یادداشت) رعایت کند و به جای نشان دادن جنگ تبلیغاتی معمول، خویشتن داری کند تا حادثه غیرمنتظره ای پیش نیاید.

٢- ضدیت هیئت دولت ترامپ با ایران، ما را در موقعیتی قرار داده زیرا که جریان های ضدانقلاب نشان داده اند قصد دارند از بی ثباتی رفتار ترامپ علیه ایران استفاده کنند.

٣- مخالفت همه جمهوری خواهان و ترامپ با توافق هسته ای نیز موضوع تأمل برانگیز دیگری است. تحریم های سیاسی و اقتصادی نباید با بهانه دادن به دست غرب، بار دیگر احیا شود.

برخلاف یک سال گذشته، اگر شرایط آن طور که در این یادداشت شرح داده شد ادامه یابد، تا حدود زیادی فشار تندرو ها بر دولت دکتر روحانی کاهش می یابد. این به معنای این است که دکتر روحانی در شرایط طبیعی تر می تواند انتخاب شود و شانس او از سوی مردم بالاتر از دیگران است. البته اگر ترامپ روند حاضر را به هم بزند ممکن است معادلات تغییر کند. اما ترامپ هم به تدریج آگاه تر یا مجبور به عاقل شدن می شود. سطوح کلان در ایران نیز تمایل به ریسک ندارند و به دنبال برهم زدن شرایط حاضر نیستند. پس با روند حاضر می توان به آینده فضای سیاسی ایران و از جمله پروسه انتخابات ریاست جمهوری سال ٩٦ امیدوار بود.

سیدعلی خرم-استاد حقوق بین الملل

درباره نویسنده: دانش آموخته دانشگاه های آمریکا و ایران در رشته های فیزیک هسته ای، حقوق بین الملل و روابط بین الملل است. سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد در ژنو، سفیر ایران در چین و لیبی و سفیر در کنفرانس خلع سلاح هسته ای به مدت چهار سال، از جمله سوابق اوست. بیش از صد مقاله از وی در مجلات و ژورنال های داخلی و خارجی به چاپ رسیده است و از تحلیلگران شاخص دیپلماسی به شمار می رود.