جایگاه انقلاب مشروطیت در تاریخ ایران

انقلاب مشروطیت را باید نقطه عطف تاریخ ایران و تجلی اراده و جانفشانی ملتی رشید و در عین حال خسته و افسرده از بیماری كهن استبداد دانست. توفیقی بزرگ در مسیر محدود ساختن و پاسخگو …

انقلاب مشروطیت را باید نقطه عطف تاریخ ایران و تجلی اراده و جانفشانی ملتی رشید و در عین حال خسته و افسرده از بیماری كهن استبداد دانست. توفیقی بزرگ در مسیر محدود ساختن و پاسخگو كردن قدرت مطلقه شاهی و تمكین ارباب قدرت به رای و خواست منبعث از عقل و خرد جمعی. تاسیس «عدالتخانه» و «دارالشورا» به عنوان اهدافی ساختارشكن كه از سوی ملت بیدار شده مطرح شد، نفی استبداد، استثمار و تقدس شاهان را پس از سال ها سكون، رخوت و تسلیم فریاد می كرد. پیش از انقلاب مشروطیت، شاه حاكم بر كلیه امور و ملت رعیت او به شمار می آمد و فاقد شعور برای تشخیص خیر و صلاح خویش و به تبع آن بی صلاحیت در فرآیند انتخاب مسئولان و امر قانونگذاری. در چرخه قدرت و تصمیم گیری هیچ جایگاهی برای مردم تعریف نشده بود. پس از آنكه ملت شاهد پیروزی را در آغوش كشید، تحولی عمیق در تمامی شئون سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران پدیدار شد. ساختاری حقوقی به عنوان میثاق ملی تدوین یافت كه بر مبنای آن سازوكار و مناسبات عرصه حاكمیت، نقش محوری مردم در چرخه قدرت، جایگاه قوه مجریه، پارلمان و قوه قضائیه مستقل، زمینی بودن شخص پادشاه و حدود اختیارات و اصل پاسخگویی وی تعریف و تبیین شد. هرچند بر این منشور به عنوان اولین تجربه ملی استبدادزده اشكالات و ابهاماتی وارد بود و مهم تر از آن معضل «ساختار حقیقی» قدرت در ایران و ارتباط آن با «ساختار حقوقی» از این زمان آشكار شد، اما این موضوع بر سیمای قهرمانان و پیشگامان مشروطیت گردی نمی نشاند و هرگز نافی تلاش ها و مجاهدات طاقت فرسای آنان و ارزش و اعتبار دگرگونی ای كه ایجاد كردند، نیست. در تكوین هر پدیده و جنبشی مجموعه ای از عوامل دست به دست هم داده و بستر مناسبی برای بروز و ظهور آن فراهم می سازند كه بدون بررسی و ارزش گذاری این عوامل ماهیت جنبش و روند شكل گیری آن در ابهام باقی می ماند. برای پی بردن به عوامل بسترساز و مستعدكننده جامعه در پیدایش انقلاب مشروطه، بررسی نقش و جایگاه متغیرهای ویژه و نیروهای انسانی به عنوان واضعان و ناشران افكار نوین ضرورت دارد. تغییر در معادلات قدرت جهانی و آشنایی ایرانیان با اندیشه های ترقی خواهانه، درك راز پیشرفت و پیشتازی غرب و آگاهی به عمق فاجعه عقب افتادگی ایران در مقایسه با كشورهای دموكراتیك كه از طریق كانال های مختلف و توسط روشنفكران حاصل شد جامعه ایران را مستعد انقلاب كرد.

بهمن ویسی