دیابتی هایی که از آن طرف بام می افتند

۷ نکته درباره هیپوگلیسمی یا افت قند خون

اغلب بیماران دیابتی اطلاعات‌شان درباره افزایش قند خون و راه‌های کنترل آن مناسب است. ولی تعداد کمتری از این بیماران به آثار کاهش قند خون واقفند. بنابراین ذکر نکاتی در خصوص این مشکل برای بیماران دیابتی حایز اهمیت است. ۷ نکته زیر از مهم‌ترین نکاتی هستند که بیماران دیابتی باید درباره افت قند خون بداند...

۱) خطرناک‌ترین و شایع‌ترین عارضه انسولین درمانی، هیپوگلیسمی یا افت قند خون است. این عارضه در دیابتی‌هایی بیشتر دیده می‌شود که مقدار انسولین را خودسرانه زیاد کرده یا غذانخورده تزریق می‌کنند یا هم‌زمان با ترزیق انسولین ورزش سنگینی کرده و از دوز انسولین نکاسته‌اند. علایم و نشانه‌های زیر در یک بیمار دیابتیک باید ما را به فکر هیپوگلیسمی بیندازد: لرزش اندام، احساس مورمور شدن بدن، احساس گرسنگی، اختلال دید، سیاهی رفتن جلوی چشم، گزگز، مورمور یا سوزن سوزن شدن دور دهان و لب‌ها، سردرد، عدم تمرکز، تعریق شدید و ناگهانی و سرد، پوست سرد و مرطوب، رنگ پریدگی، لکنت زبان، رفتارهای غیرعادی و غیر متعارف و غیرمنتظره. دوبینی، گاهی هیجان و پرحرفی، خواب آشفته و کابوس، گاهی شکم درد، گاهی احساس تهاجم و حرکات تهاجمی (در جوانان)، گاهی تشنج ناگهانی (در کودکان)، اختلال حواس و فراموشی (در سالمندان) و بالاخره بی‌هوشی و اغما و حتی مرگ (در صورتی که به این علایم هشداردهنده توجه نکنید.) خوشبختانه تمام این تظاهرات برگشت‌پذیر بوده و با مصرف قند یا آب قند یا هر محصول قندی به سرعت برطرف می‌شود. اگر مریض بی‌هوش باشد، اولین اقدام نجات‌بخش، خوراندن آب‌میوه شیرین، آب قند، چند حبه قند و یا هر نوع خوردنی یا نوشیدنی شیرین است که در دسترس باشد. البته نوشیدنی شیرین، ارجح است.

۲) اگر بیمار بی‌هوش باشد، اقدام فوری و نجات‌بخش، تزریق داخل وریدی ۲۵ میلی‌لیتر سرم گلوکز ۵۰ درصد (هیپرتونیک) در ظرف دو دقیقه است که تا ۵۰ میلی‌لیتر هم قابل افزایش است. این تمهید درمانی در اکثر موارد موثر بوده و ظرف چند دقیقه بیمار چشم‌هایش را باز می‌کند و نجات می‌یابد. ولی اگر لازم باشد می‌توان از گلوکاگن در بیمارستان‌ها یا مراکز اورژانس استفاده نمود. کمتر اتفاق می‌افتد که در منزل یا مراکز درمانی، سرم قندی نباشد اما گلوکاگن باشد. لذا اولین تمهید درمانی تزریق سرم قندی می‌باشد. اگر به هر دلیل سرم قندی یا گلوکاگن هیچ‌کدام در دسترس نباشد و بیمار همچنان در حال اغماء باشد ناچار باید به منظور نجات جان بیمار، هر ماده یا محلول شیرین مانند شربت قند یا محلول عسلی در نیم لیتر آب گرم را به صورت تنقیه وارد بدن بیمار کرد. باید خاطرنشان ساخت که خوراندن یا نوشاندن هر ماده‌ای به بیمار در حال اغماء که رفلکس بلع ندارد، خطرناک است و ممکن است وارد ریه شود و بیمار را خفه کند. ضمنا تنقیه یک روش سنتی و قدیمی است و امروزه قرص‌های گلوکز وجود دارد که در آب حل می‌شود.

۳) اگر بیمار دیابتی در حال اغماءباشد و هیچ وسیله‌ای برای تشخیص در دسترس نباشد و بین هیپوگلیسمی و هیپرگلیسی (یعنی بین افت قند خون و زیادی قند خون) شک و تردید داشته باشیم، باید فرض را بر کاهش قند خون بگذاریم و قبل از آنکه دیر شود، سرم قندی تزریق کنیم. اگر تشخیص درست باشد، بیمار به هوش می‌آید و چشم‌ها را باز می‌کند و اگر تشخیص درست نباشد، باز هم اتفاق بدی نخواهد افتاد و فقط اندکی به قند خون بیمار اضافه می‌شود که چندان تاثیری در سرنوشت او نخواهد داشت.

۴) در افراد مسن علایم و نشانه‌های افت قند خون ضعیف‌تر است و گاهی گمراه‌کننده. دیده شده است که یک بیمار سالمند مبتلا به دیابت، نیمه‌های شب دچار افت قند (هیپوگلیسمی) شده و به اغماء فرو رفته و به مرگ وی انجامیده است زیرا اطرافیان تصور کرده‌اند که بیمار خواب است و دیر بیدار می‌شود! علت این پدیده آن است که واکنش‌های افت قند خون در سالمندان، ضعیف است؛ یعنی تپش قلب و لرزش و تند شدن ضربان نبض و عصبیت در جوانان دیده می‌شود، در حالی که در افراد مسن تظاهراتی مانند سردرد، دوبینی، رخوت، لکنت زبان، اختلال حواس، فراموشی و بالاخره تشنج و اغماء و حتی مرگ (اگر درمان شود) جلب توجه می‌کند و همان‌طور که می‌دانیم این تظاهرات در یک سالمند غیر دیابتی و حتی سالم هم ممکن است بی‌اهمیت تلقی شود و مورد غفلت قرار گیرد. لذا در تعیین دوز انسولین در سالمندان نباید دست‌ودل‌باز بود بلکه بهتر است کمی خست داشته باشیم.

۵) در برخی جوانان و نوجوانان و میانسالان دیابتی دیده شده که در دریا غرق شده‌اند و اطرافیان تصور کرده‌اند به علت عدم آشنایی به فن شنا غرق شده است، در حالی که تزریق انسولین قبل از شنا و فعالیت بدنی شدید حین شنا و هیپوگلیسمی بعد از آن موجب مرگ او شده و یا دیده شده است که یک جوان دیابتیک، به کوه رفته و سقوط کرده و فقط به این دلیل که دوز انسولین را قبل از کوهنوردی کم نکرده و یا به اندازه کافی غذا نخورده، دچار هیپوگلیسمی و سقوط شده است.

۶) هیچ بیمار دیابتی که دارو مصرف می‌کند، نباید از منزل خارج شود؛ مگر اینکه مقداری ماده قندی یا شیرینی یا آب‌نبات همراه داشته باشد. غفلت از این اقدام ساده در بسیاری موارد به مرگ بیمار منجر شده است. همان قندی که موجب این همه ضایعات و عوارض دیابت می‌شود، هنگام هیپوگلیسمی (افت قند خون) نجات‌بخش می‌شود. این نکته را تمام بیماران دیابتی باید آویزه گوش و نصب‌العین خود قرار دهند که افزایش قند خون به پزشک و بیمار فرصت کافی می‌دهد تا فکری برای او بکنند؛ مثلا مقدار انسولین را زیادتر کنیم، بیمار را بستری کنیم و زیر نظر بگیریم. ولی کاهش ناگهانی قند خون (هیپوگلیسمی) چنین فرصتی را به ما نمی‌دهد و در اینجا اتلاف وقت اصلا جایز نیست. راقم این سطور، روزانه با بیمارانی مواجه است که با قندهای ۴۰۰ یا ۵۰۰ و بالاتر به مطب مراجعه می‌کنند و بدون دست‌پاچگی قند آنها را ظرف چند روز به طور سرپایی یا بستری کنترل می‌کنم اما در برخورد با هیپوگلیسمی‌های شدید هنوز هم بعد از ۴۲ سال طبابت یکه می‌خورم.

۷) بد نیست خوانندگان کنجکاو و آگاه هفته‌نامه سلامت بدانند که بسیاری از مشاهیر و قهرمانان سرشناس ورزشی مبتلا به دیابت بوده و در حالی که از انسولین استفاده می‌کردند به مقام قهرمانی دست یافته‌اند: بابی کلارک، قهرمان لیگ‌ هاکی آمریکا (۱۹۷۴- ۱۹۷۳)، چهره ‌سرشناس تلویزیون آمریکا خانم ماری تایلور مور، ران سانتو برنده ۶ مدال طلای

بیس‌بال که از نوجوانی مبتلا به دیابت نوع یک بود، جکی رابینسون، اسطوره بیس‌بال آمریکا (۱۹۷۲-۱۹۱۹)، بتهوون، نابغه موسیقی و ده‌ها تن از نام‌آوران و پیشتازان علم و هنر و ورزش و سیاست و تاریخ همگی با وجود دیابت، به چنین افتخاراتی دست پیدا کرده‌اند. این افراد سرشناس علاوه بر هنر اصلی خود یک هنر دیگر هم داشته‌اند و آن هنر کنار آمدن با دیابت و کنترل این بیماری سرکش و رعایت انضباط در درمان و پیگیری آن.

‌● کارتی برای تمام دیابتی‌ها «من دیابت دارم. اگر هوشیار باشم ولی حالم بد شده باشد، مقداری ماده قندی یا شیرینی یا شربت قند به من بخورانید. اگر بی‌هوش باشم، لطفا فوری آمبولانس خبر کنید و مرا به نزدیک‌ترین مرکز درمانی برسانید.

نام من / نشانی من / تلفن / نام پزشک معالج / نشانی / تلفن»

همین چند کلمه ساده که روی یک کارت نوشته شده، توانسته است در گوشه و کنار دنیا جان بسیاری از بیماران دیابتی را نجات دهد. تمام بیماران دیابتی، به ویژه بیمارانی که از انسولین استفاده می‌کنند، باید یک کارت مخصوص دیابت یا یک گردن‌بند یا پلاک یا دستبند پلاک‌دار با خود همراه داشته باشند که روی آن،‌ تمام اطلاعات بالا را قید کرده باشند.

دکتر منوچهر جزایری

فوق تخصص غدد