تاثیر فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی بر هویت ملی

نظریه پردازان رویکرد اول معتقدند فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی زمینه استقرار و تقویت هویت ملی را فراهم می سازد و منازعات قومی و فروملی را کاهش می دهد

۱) نظریه پردازان رویکرد اول معتقدند فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی زمینه استقرار و تقویت هویت ملی را فراهم می سازد و منازعات قومی و فروملی را کاهش می دهد. اندیشمندانی نظیر کارل دویچ، کلیفورد گیرتز و رابرتسون بر این امر تاکید دارند(مقصودی، ۱۳۸۰: ۱۹۵-۱۸۱؛ دهشیری، همان).

۲) اندیشمندان رویکرد دوم بر این امر تاکید دارند که با فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی زمینه تقویت هویت های فروملی و تضعیف هویت های ملی فراهم می گردد. هربرت بلومر، مایکل براون، امانوئل کاستلز و حمید مولانا معتقدند فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی با تضعیف دولت-ملت و شکاف در هویت ملی بسترساز بحران های فروملی و قومی هستند( همان ).

۳) نظریه پردازان رویکرد سوم با نگاهی ترکیبی به تاثیر تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطاتی بر هویت ملی، جنبه های تقویت کننده و تضعیف کننده هویت ملی را بر شمارند. دیوید جی. الکینس، مک گرو و گیدنز از اندیشمندانی هستند که بر فرصت ها و تهدیدات تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطاتی بر هویت ملی تاکید دارند و ضمن بر شمردن ویژگی های مهم فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی، چگونگی و شیوه تاثیر گذاری این فناوری ها بر هویت ملی را تشریح می کنند(درویشی، ۱۳۸۵: ۱۵؛ مقصودی، همان: ۱۹۵-۱۸۱؛ دهشیری، همان).

به نظر می رسد هویت(فردی، جمعی و ملی) محصول تعامل اجتماعی است. بنابراین زمانی که هویت محصول تعامل اجتماعی باشد، حالت و خصلت تغییرپذیری، سیالیت ونسبی بودن از ویژگی های آن است. زمانی که هویت خصلت ساختگی پیدا می کند، این قدرت های مسلط هستند که هویت سازی می کنند و برای حفظ هویت ها تلاش می کنند.

با عنایت به این رویکرد که هویت ها سازه های اجتماعی هستند، می توان گفت ساخت اجتماعی هویت ها همواره در بستر روابط قدرت صورت می پذیرد(میرمحمدی، ۱۳۸۳: ۱۰و۳۲۱؛ گودرزی، ۱۳۸۴: ۸-۷).

چه عواملی در ساخت، به چالش کشیدن و بحرانی کردن هویت نقش دارند؟ در پاسخ به این سوال می توان عوامل و فرضیات مختلفی را مطرح کرد. یکی از مهمترین عواملی که در عصر حاضر بر هویت ها(فردی، جمعی و ملی) اثرگذار بوده است و به نوعی آن را شکل داده است، تحولات ناشی از فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی است.

برای بررسی چگونگی این تاثیر و نتایج این تاثیرگذاری، پس از اشاره به ویژگی های تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطاتی، تاثیرات مثبت ومنفی این تکنولوژی ها را بیان می کنیم و در نهایت به جنبه های تقویت کننده و تضعیف کننده آن اشاره خواهیم کرد.

اشاره شد که تبدیل شدن اطلاعات به مرکز تصمیم گیری، کاستن از محدودیت زمانی و مکانی، فراگیری تاثیرات فناوری های جدید، سرعت، تمرکززدایی، تنوع بخشی و انبوه زدایی، انعطاف پذیری وشفافیت وعلنی بودن از مهمترین ویژگی های جامعه اطلاعاتی و ارتباطاتی به شمار می آیند.

فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی با ویژگی های یادشده، نتایج مثبت زیر را به همراه داشته است:

۱) مرگ فاصله هاو پایان جغرافیا(کاهش نقش مکان وجا به معنای سنتی) که ارتباطات بهتر و کم هزینه تر را با جامعه شبکه ای فراهم ساخته است.

۲) شبکه های فرهنگی ارتباطی جایگزین ساختارهای سخت و محکم و انعطاف ناپذیر شده است.

۳) گسترش تفکرات، ایده ها، بالارفتن بردباری بااین گسترش تفکرات و ایده ها، وافزایش دانش و آگاهی.

۴) تقویت فرهنگ های ناشناخته یا فرهنگ هایی که از رواج کمتری برخوردار بودند یا در حاشیه قرار داشتند.

۵) افزایش همکاری، تعامل و تبادل.

۶) افزایش تعادل و دوری از افراط و تفریط ها.

۷) افزایش تحمل و انعطاف پذیری.

۸) بالارفتن ظرفیت ها و تکثرپذیری.

۹) افزایش زمینه بازتولید آگاهی های بشری.

۱۰) ارتقای امکانات میانجی گرایانه هویت های ملی در برابر هویت فراملی و فروملی.

۱۱) افزایش قدرت انتخاب مخاطبان.

۱۲) افزایش اطلاعات وآموزش به ملت ها و آگاه ساختن ملل نسبت به سنت های ریشه دار ملی.

۱۳) جایگزینی دیپلماسی علنی(نقش و تاثیر افکار عمومی، مطبوعات و. . . ) به جای دیپلماسی سنتی.

۱۴) کمک به پیشبرد سیاست های ملی و افزایش سطح مشارکت اجتماعی و ایجاد شرایط مناسب برای حل و فصل بحران نفوذ، مشارکت، هویت و مشروعیت.

۱۵) توسعه شهرنشینی، ارتقاء سطح سواد، افزایش درآمد سرانه و تقویت پیوند های اجتماعی بین جوامع.

۱۶) تسهیل همگرایی سیاسی در داخل جوامع و بین ملت ها در صحنه بین المللی(نک به: گل محمدی، ۱۳۸۰:۳۴-۲۰؛ عیوضی، ۱۳۸۰: ۱۴۸-۱۲۵؛ مقصودی، ۱۳۷۶: ۵۶).

علاوه بر تاثیرات مثبت فوق، نتایج منفی این فناوری ها را به صورت زیر می توان فهرست کرد:

۱) افزایش تعارضات ساختاری و دوگانگی هویت.

۲) یکسان سازی فرهنگی.

۳) تقویت گرایش های گریز از مرکز(فروملی و فراملی) و اخلال در روند وحدت ملی.

۴) ایجاد اختلاف و شکاف میان ملت ها به سبب ملی گرایی افراطی، ایدئولوژی های متضاد و در نهایت بروزشکاف فرهنگی.

۵) یکپارچگی افقی گروه ها و طبقات و تشدید دو قطبی.

۶) تضاد با ارزش ها، باورها و. . .

۷) تضعیف پیوندهای سنتی از طریق تقویت و تبلیغ ارزش های غربی و کمک به استحاله فرهنگی

۸) بهره برداری تبلیغاتی و انتشار اخبار غیرواقع تحریف شده.

۹) ایجاد نخبگان سیاسی و فرهنگی وابسته به جریانات خودساخته از طریق شبکه ارتباطی.

۱۰) ایجاد فرهنگ سلطه و مصرف گرایی و کاهش نقش فرهنگ های بومی و محلی(مقصودی، همان: ۵۸ ؛ دهشیری، پیشین: ۹۶-۷۱).

تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطاتی با ویژگی ها و تاثیرات مثبت و منفی یادشده، به شرح زیر هویت ملی دولت- ملت ها را تحت تاثیر قرار داده است:

انقلاب ارتباطات و فناوری های نوین اطلاعاتی به عنوان محرکه و ابزار اصلی جهانی شدن با گسترش ارتباطات، اطلاع رسانی، ارتقای دانش و آگاهی جهانی، تسریع تحرک اجتماعی، گسترش علوم و دانش بشری، افزایش تبادل دیدگاه ها، درک متقابل فرهنگ ها، رفع سوء تفاهم ها میان ملت ها، ارتقای ارزش های مشترک ذهنی و احساس تعلق انسان ها به اجتماعی کلی تر، گسترش تقویت همکاری و همفکری ملت ها، موجب تقویت هویت های ملی گردیده است. انقلاب ارتباطات با ویژگی های مثبت یادشده هویت ها را انتقاد پذیر، گسترده، باز، منعطف و متکثر ساخته است و با این تحولات، نقش میانجی گرایانه هویت ملی در برابر هویت فروملی و فراملی را، فراهم ساخته است.

در مقابل این تاثیرات مثبت تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطاتی، سلطه و انحصار این فناوری های نوین از یک سو زمینه یکسان سازی فرهنگی و یکپارچگی فرهنگی را فراهم ساخته و از سوی دیگر با آگاهی بخشی و تقویت خودآگاهی هویت های فروملی، زمینه­ی تقویت گرایش های گریز از مرکز را فراهم ساخته و هویت های ملی را با چالش های جدی مواجه ساخته است.

با توجه به این تاثیرات مثبت و منفی فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی برای هویت ملی کشورها، استفاده خردمندانه و برنامه ریزی شده از فناوری های نوین و مدیریت استفاده­ی بهینه از فرصت ها و تاثیرات مثبت این فناوری ها، مهمترین راهکار برای کاهش تاثیرات منفی فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی است.

تصمیم گیران و سیاست مداران کشورها با هدف افزایش نقش میانجی گرایانه هویت ملی، ضمن استفاده از فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی در جهت تقویت هویت ملی، در تعامل با هویت های فروملی و فراملی درکاستن تاثیرات منفی فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی اقدام نمایند.

توسط منصور ساعی

msaei.blogfa.com