غلیان = قلیان

در تاریخچه چپق و غلیان کسروی نوشت: احتمال قوی می‌رود که غلیان را ایرانیان پدید آورده باشند و نخست غلیان در ایران ساخته شده باشد. زیرا بی‌گفتگوست که اروپائیان آنرانمی‌شناخته‌اند …

در تاریخچه چپق و غلیان کسروی نوشت: احتمال قوی می‌رود که غلیان را ایرانیان پدید آورده باشند و نخست غلیان در ایران ساخته شده باشد. زیرا بی‌گفتگوست که اروپائیان آنرانمی‌شناخته‌اند از اینروست که تاورنیه Tavernier و دیگران ناچار بودند برای شناسانیدن، در سفرنامه‌های خود یکایک تکه‌های آنرا با چگونگی پر کردن و کشیدن آن بستایند. شصت، هفتاد سال پس از آن زمان، در روزگار شاه سلطان حسین، محمدرضا بیگ‌نامی بهفرستادگی از سوی شاه صفوی به دربار لوئی چهاردهم، هنوز تا آنزمان اروپائیان غلیان را نشناخته بودند و از غلیان‌کشی محمدرضا بیگ در شگفت می‌شدند و به تماشای آن می‌ایستادند. همچنین عثمانی‌ها نیز آنرا نساختند زیرا تاورنیه در سفرهای خود از خاک عثمانی گذشته و به ایران آمده غلیان را در گفتگو از ایران و ایرانیان یاد می‌کند و هیچگاه نگفته آنرا در کشور عثمانی دیده بوده.

ظاهراً در اواسط قرن یازدهم هجری غلیان کشیده در ایران معمول بوده و ظاهراً از ایران به ترکیه، هند و عراق و دیگر نقاط راه یافته بود. در هر صورت غلیان قریب دو قرنبا تشریفات و مراسمی خاص در ایران و ترکیه و کشورهای خاورمیانه معمول بوده. کوزه غلیان‌گاه از بلور، گاه از شیشه و گاه از نوعی کدو و در غلیان‌های سفری از پوست نارگیل تهیه می‌شد. سرقلیان را از گل پخته می‌ساختند بادگیر آن از مس، نقره و حلبی و گاهی از طلای جواهر نشان تهیه می‌شد. بهترین نی‌پیچ که گاه طول آن تا چهار متر می‌رسید در اصفهان ساخته می‌شد. با متداول شدن سیگار رفته‌رفته غلیان و اهمیت آن از میان رفت.