صادق چوبک رئالیست یا ناتورالیست

پدرش تاجر بود, اما به دنبال شغل پدر نرفت و به کتاب روی آورد در بوشهر و شیراز درس خواند و دوره کالج آمریکایی تهران را هم گذراند در سال ۱۳۱۶ به استخدام وزارت فرهنگ درآمد

● سالشمار زندگی صادق چوبک

تولد: تیرماه ۱۲۹۵ در بوشهر، فرزند آقا اسماعیل بازرگان، همسر: قدسی(۱۲۹۶). فرزندان: روزبه (۱۳۲۳ ش) و بابک (۱۳۲۶ ش). آموزش ابتدایی، تا کلاس سوم در مدرسه سعادت بوشهر (۱۳۰۳)، نقل مکان به شیراز، تحصیل در مدارس شفاعیه، باقریه، سلطانیه و حیات شیراز و کالج آمریکایی در تهران. در سال ۱۳۱۶ ازدواج با قدسی، استخدام در وزارت فرهنگ و آغاز تدریس در مدرسه شرافت خرمشهر، ـ سال تحصیلی ۱۷-۱۳۱۶ احضار به خدمت سربازی. سال اول سرباز معمولی می‌شود و در سال دوم به دلیل تسلط به زبان انگلیسی به عنوان مترجم خدمتش را در ستاد ارتش به پایان می‌‌آورد (۱۳۱۹).

خاموشی در بیمارستانی در شهر برکلی کالیفرنیا در ۱۳ تیرماه ۱۳۷۷. صادق چوبک، در سال ۱۲۹۵ هجری خورشیدی در بوشهر به دنیا آمد.

پدرش تاجر بود، اما به دنبال شغل پدر نرفت و به کتاب روی آورد. در بوشهر و شیراز درس خواند و دوره کالج آمریکایی تهران را هم گذراند. در سال ۱۳۱۶ به استخدام وزارت فرهنگ درآمد. اولین مجموعه و داستانش را با نام «خیمه‌شب‌بازی» در سال ۱۳۲۴ منتشر کرد. در این اثر و «چرا دریا طوفانی شد» (۱۳۲۸) بیشتر به توصیف مناظر می‌پردازد، ضمن این‌که شخصیت‌های داستان و روابط و روحیات آنها نیز به تصویر کشیده می‌شود. اولین اثرش را هم که حاوی سه داستان و یک نمایشنامه بود، تحت عنوان «انتری که لوطیش مرده بود» به چاپ سپرد. آثار دیگر وی که برایش شهرت فراوان به ارمغان آورد، رمان‌های «تنگسیر» و «سنگ صبور» بود. تنگسیر به ۱۸ زبان ترجمه شده و امیر نادری، فیلمساز معروف ایرانی، در سال ۱۳۵۲ براساس آن فیلمی به همین نام ساخته است. در «سنگ صبور» جریان سیال ذهنی روایت و بیان داستان از زبان افراد مختلف به کار گرفته شده است، این اثر بحث زیادی را در محافل ادبی آن زمان برانگیخت.

▪ دیگر آثار داستانی چوبک عبارتند از:

چراغ آخر (مجموعه ۸ داستان کوتاه)، روز اول قبر (مجموعه ده داستان کوتاه). چوبک به زبان انگلیسی مسلط بود و دستی نیز در ترجمه داشت. وی قصه معروف «پینوکیو» را با نام «آدمک چوبی» به فارسی برگرداند. شعر «غراب» اثر «ادگار آلن‌پو» نیز به همت وی ترجمه شد. آخرین اثر منتشره‌اش هم ترجمه حکایت هندی عاشقانه‌ای به نام «مهپاره» بود که در زمستان ۱۳۷۰ منتشر شد. وی از اولین کوتاه‌نویسان قصه فارسی است و پس از محمدعلی جمالزاده و صادق هدایت می‌توان از او به عنوان یکی از پیشروان قصه‌نویسی جدید ایران نام برد. فرم قصه‌های جمالزاده بیشتر حکایت‌گونه و شبیه نویسندگان فرانسوی قرن نوزدهم بود. قصه‌های صادق هدایت هم فراز و نشیب بسیار داشت، گاهی از نظر فرم کاملاً استوار و براساس معیارهای قصه‌نویسی جدید بود و گاهی هم در واقع همان حکایت‌نویسی بود که با چاشنی طنز همراه می‌شد. در این میان البته «بوف کور» استثنایی و بی‌بدیل بود و از جهات مختلفی مورد توجه قرار گرفت. گروهی آن را قصه‌ای روانشناختی و نو دانستند و پیشرفتی در فرم قصه‌نویسی ایران به سوی قصه‌نویسی غربی محسوب کردند. صادق چوبک متاثر از همین نظر بود و از همین‌جا آغاز کرد. وی در قصه‌هایش ذهن و روان قهرمان‌هایش را مورد توجه قرار داد و سعی کرد به شخصیت‌هایش عمق ببخشد. همین تلاش برای عمق بخشیدن به شخصیت‌ها، بر نحوه بیان وی تاثیر گذاشت.

در سنگ صبور قصه را از زبان شخصیت‌های مختلف می‌خوانیم؛ نحوه بیانی که در قصه‌نویسی نوپای ایران کاملاً تازگی داشت. وی برای بیان افکار ذهنی هر یک از شخصیت‌ها ناگزیر بود به زبان هر یک از آنها بنویسد و این خود به تغییر نثر در طول داستان منتهی شد که باز نسبت به دیگران پیشرفتی جدی محسوب می‌شد. در آثار چوبک هر شخصیت داستان به زبان خودش، زبان متناسب با فرهنگ و خانواده و سن و سالش سخن می‌گوید، کودک، کودکانه می‌اندیشد و کودکانه هم حرف می‌زند، زن، زنانه فکر می‌‌کند و زنانه هم حرف می‌زند و بدین ترتیب هر یک از شخصیت‌ها به بهترین وجه شکل می‌گیرند و شخصیت‌پردازی موفقی ایجاد می‌شود که در بستر حوادث داستان، زیبایی و عمق خوشایندی به داستان می‌دهد. وی در توصیف واقعیت‌های زندگی نیز وسواس زیادی داشت و این نیز از ویژگی‌های آثار اوست. چوبک را به سبب همین دقت‌نظر در جزیی‌نگری‌ها و درون‌بینی‌ها، رئالیست افراطی و گاهی حتا ناتورالیست خوانده‌اند. آثار چوبک از سال‌ها پیش مورد نقد و بررسی جدی قرار گرفته و در کتاب‌های مختلفی از جمله «قصه‌نویسی» (رضا براهنی)، «نویسندگان پیشرو ایران» (محمدعلی سپانلو) و «نویسندگان پیشگام در قصه‌نویسی امروز ایران» (علی‌اکبر کسمایی)، نوشته‌هایش تحلیل شده‌اند. صادق چوبک در اواخر عمر بینایی‌اش را از دست داد و در اوایل تابستان ۱۳۷۷، در آمریکا درگذشت و بنا به وصیتش یادداشت‌های منتشرنشده‌اش را سوزاندند.

● آثار:

در سال ۱۳۲۴ شمسی چاپ اولین کتاب با عنوان خیمه‌شب‌بازی حاوی ۱۱ قصه. به علت قصه اسائه ادب ۱۰ سالی از انتشار این کتاب جلوگیری می‌شود. در این مجموعه «اسائه ادب» به صادق هدایت و «بعدازظهر آخر پاییز» مسعود فرزاد هدیه شده است. در سال ۱۳۲۸ شمسی انتشار دومین مجموعه قصه با عنوان «انتری که لوطیش مرده بود» حاوی ۳ قصه و یک نمایشنامه. در سال ۱۳۲۹ شمسی چاپ قصه‌ها در نشریات مختلف و از نخستین دوره مجله سخن به بعد. در سال ۱۳۳۴ شمسی انتشار چاپ دوم خیمه‌شب‌بازی پس از ممنوعیت ده ساله. در این چاپ «اسائه ادب» حذف و به جای آن «آه انسان» آمده بود. سفر به آمریکا برای شرکت در سمیناری در دانشگاه هاروارد. سفر به مسکو، سمرقند، بخارا و تاجیکستان به دعوت کانون نویسندگان شوروی.

ترجمه پینوکیو اثر کارلو کولودی به نام آدمک چوبی. در سال ۱۳۳۶ شمسی ترجمه انتری که لوطیش مرده بود، توسط پیتر لوری و چاپ آن در مجله دنیای جدید نویسندگی شماره ۱۱. در سال ۱۳۳۸ شمسی ترجمه شعر «غراب» ادگار آلن‌پو در نشریه کاوش. در سال ۱۳۴۱ شمسی تهیه فیلم دریا براساس قصه «چرا دریا توفانی شده بود»، از مجموعه انتری که لوطیش مرده بود، به وسیله ابراهیم گلستان و با شرکت فروغ فرخزاد که ناتمام ماند. در سال ۱۳۴۲ شمسی چاپ رمان تنگسیر که به قدسی‌خانم چوبک هدیه شده و به زبان‌های مختلف نیز ترجمه شده است. در سال ۱۳۴۴ شمسی چاپ کتاب چراغ آخر که حاوی ۸ داستان کوتاه و یک شعر است. انتشار کتاب روز اول قبر که به روزبه چوبک هدیه شده و حاوی ده قصه و یک نمایشنامه «هفتخط» است. این نمایش توسط دانشجویان ژاپنی دانشگاه شیراز به روی صحنه رفته است. در سال ۱۳۴۵ شمسی انتشار رمان سنگ صبور که آن را به زادگاهش بوشهر هدیه کرده است. در سال ۱۳۴۶ شمسی مصاحبه صدرالدین الهی با پرویز ناتل خانلری (درباره چوبک). در سال ۱۳۴۸ شمسی چاپ نوشته‌ای از نصرت رحمانی با عنوان «درازنای سه شب پرگو» در روزنامه آیندگان. در سال ۱۳۴۹ شمسی تدریس در دانشگاه یوتا به مدت یک‌سال به عنوان استاد مهمان. در سال ۱۳۵۱ شمسی قبول دعوت برای شرکت در کنفرانس نویسندگان آسیایی و آفریقایی در آلماتا، قزاقستان شوروی. چاپ برگزیده آثار چوبک به زبان روسی در مسکو توسط کمیساروف و بانو عثمانووا.

انتشار ضمیمه‌ای در روزنامه اطلاعات با عنوان ویژه صادق چوبک. در سال ۱۳۵۳ شمسی نمایش فیلم سینمایی تنگسیر به کارگردانی امیر نادری براساس نوشته چوبک. ترجمه «مسیو ایلاس» توسط پروفسور ویلیام هناوی، استاد زبان فارسی دانشگاه پنسیلوانیا. چوبک در این سال خود را بازنشسته می‌کند؛ بعد از مدتی راهی انگلستان می‌شود و سپس به آمریکا می‌رود. آقا اسماعیل پدر چوبک در سن ۷۹ سالگی در لندن فوت می‌کند. در سال ۱۳۵۸ شمسی ترجمه سنگ صبور به انگلیسی توسط محمدرضا قانون‌پرور. این ترجمه در سال ۱۳۶۸ به وسیله انتشارات مزدا در کالیفرنیا انتشار یافت. ترجمه روز اول قبر در سال ۱۳۵۹. در سال ۱۳۶۱ شمسی ترجمه برگزیده‌ای از آثار چوبک. در سال ۱۳۶۹ شمسی بزرگداشت چوبک در دانشگاه کالیفرنیا (برکلی) (۱۹ فروردین برابر با ۸ آوریل). در سال ۱۳۷۰ شمسی انتشار کتاب مهپاره(ترجمه)، انتشارات نیلوفر، تهران. در سال ۱۳۷۱ شمسی اختصاص نشستی در کنفرانس مطالعات خاورمیانه در شهر پورتلند آمریکا به قصه‌نویسی چوبک. سخنرانان: محمدرضا قانون‌پرور، فریدون فرخ و محمدمهدی خرمی. در سال ۱۳۷۳ شمسی اختصاص بخشی از مجله ایرانشناسی به صادق چوبک.