گردشگری از منظر حقوق فضا

با توجه به گسترش فناوری و تاثیر آن در تمامی ابعاد زندگی بشر صنعت گردشگری نیز از این تاثیرها به دور نمانده و فناوری فضایی باعث شده تا گردشگری به مرحله جدیدی از انواع خود وارد شود و نوع جدیدی از گردشگری به نام توریسم فضایی را وارد صنعت جهانگردی نماید

چکیده

با توجه به گسترش فناوری و تاثیر آن در تمامی ابعاد زندگی بشر صنعت گردشگری نیز از این تاثیرها به دور نمانده و فناوری فضایی باعث شده تا گردشگری به مرحله جدیدی از انواع خود وارد شود و نوع جدیدی از گردشگری به نام توریسم فضایی را وارد صنعت جهانگردی نماید.حال وقتی صحبت از توریسم فضایی و استفاده از فضا در این صنعت می شود.این موضوع حقوق بین الملل فضایی را ملزم می نماید تا نسبت به این نوع از گردشگری واکنش نشان دهد و مجموعه قوانینی را که مربوط به استفاده از فضا و و مسولیت شرکت های گردشگری در توریسم فضایی را اعلام نماید لذا این مقاله بر آن است تا با تبین مجمو عه قوانین حقوق فضا مربوط به توریسم فضایی خلاء موضوعی مربوط به این بحث را تکمیل نماید.

کلمات کلیدی:توریسم فضایی،حقوق بین الملل فضایی،مسئولیت شرکت های گردشگری،هتل فضایی،مالکیت فضا، اشیای فضایی،عهدنامه های حاکم بر فضا

بحثی در مورد حقوق فضا

حقوق بین الملللی فضایی یا حقوق فضا مجموعه مقرراتی است که بر کلیه ی فعالیت های فضایی کشورها و سازمان های بین المللی در ماورای جو آسمانی حاکم است(بیگدلی.۴۲۰)

کلیه کشور ها با این نظر موافقند که ماهیت حقوقی فضا ماورای جو و کرات آسمانی با ماهیت حقوقی جو متفاوت است.زیرا فضای جو با سه طبقه متمایز خود بر اساس حقوق معاهده ای،تحت حاکمیت کشور زیرین و قلمرو هوایی آن کشور را تشکیل می دهد در حالیکه فضای جو و کرات آسمانی تحت حاکمیت هیچ کشوری نیست قلمروفضایی از نقطه ای آغاز می گردد که زمین قوه ی جاذبه از دست می دهد(۱۵۰_۲۰۰مایل)(بیگدلی.۴۲۱)از جمله عهد نامه های حاکم بر جو یا فضا بدون تردید عهدنامه۱۹۶۷ در زمینه اصول حاکم بر فعالیت های کشورها در کاوش و بهره برداری از فضا ی ماورای جو، کره ماه ودیگر کرات آسمانی گام موثری در تدوین مقررات قضایی است و اساسنامه حقوقی فضای ماورای جو نظام عمومی بهره برداری از آنرا مشخص می نماید. به همین دلیل امروزه می توان آن را اصول اساسی حقوقی فضا دانست اصول اساسی مقرر شده در این عهدنامه عبارتند از:اصل آزادی سازی فضای ماورای جو،ماه وسایرکرات آسمانی-اصل منع تصاحب،تملک وتصرف فضا-اصل غیر نظامی کردن فضاو مسئولیت بین المللی ناشی از فعالیت های فضایی(ثریایی.۱۳۹)

اهمیت توریسم فضایی از منظر حقوق بین الملل فضا

توریسم فضایی عرصه جدیدی در صنعت گردشگری است که ارائه نو و دنیایی تازه را در این صنعت مطرح کرده و آینده روشنی بر آن قابل تصور است.روزی خواهد رسید هر کس بتواند برای سفر به فضا به آژانس های گردشگری فضایی مراجعه کرده برای خود یااعضای خانواده اش بلیط تهیه کنند گردشگری فضایی یکی از راه های استفاده تجاری از فضاست((spacescience.irبه طور قطع دانشمندان امروزه در فکر یافتن کاربردهای دیگری برای فضا هستند که اقامت در ایستگاه های فضایی و گردشگری فضایی از این موارد است(موثقی.۱۳۹) روزی طیف جدیدی از ابر ساختار ها بین زمین و مدار های پایینی زمین به وجود خواهد آمد و تورهای مسافرتی فضایی گردشگران را به صورت منظم وقانونمند به این ساختار ها منتقل خواهند کرد((spacescince.ir

بهره گیری از فضا برای سفر های گردشگری امروزه دیگر یک آرمان نیست بلکه رویایی است که به واقعیت پیوسته است مدیران شرکت های گردشگری و سازندگان وسایل نقلیه پرتابی خیال ساخت نسل جدیدی از وسایل را در سر می پرورانند تا به وسیله آن انسان ها نتوانند در کابینی شبیه قسمت درجه یک هواپیما به فضا پرواز کنند.

امروزه اخباری که از طریق اینترنت و سایر مراکز خبری اعلام می شود نشان از این دارد که شرکت های هوایی کم کم در فکر ساخت هتل ها و وسایل نقلیه جهت انجام پروژه های توریسم فضایی هستند برای مثال: اخیرا یک شرکت هواپیما سازی آمریکایی اعلام کرده است که از سال ۲۰۱۵ امکان سفر های فضایی را برای علاقمندان توریسم فضایی فراهم خواهد کرد و یا خبری دیگر اعلام می دارد، شرکت هوانوردی ایالت متحده آمریکا(ناسا) پیشنهاداتی را از مکزیکو،اوکوهاما و تگزاس جهت احداث اولین فرودگاه فضایی دریافت کرده است. دولت ایالتی نیومکزیکو در سال های اخیر قراردادی را با شرکت ویرجین گاکلتیک امضا کرده تا به موجب آن جواز احداث یک فرودگاه فضایی به ارزش تقریبی ۲۳۰ میلیون دلار صادر نماید. تب ساخت فرودگاه های فضایی محدود به ایالات متحده آمریکا نمی باشد. شرکت ماجراجویی های فضایی(اسپیس ادونچر)نیز چندی پیش اعلام کرده در صدد تاسیس فروگاه فضایی تجاری در سواحل جنوبی خلیج فارس در منطقه ای به نام راس الخیمه است((spacescience.ir

کارشناسان متعقدند که توریسم فضایی یکی از بازارهای پر سود آینده است که راه بشری برای مهاجرت بزرگ به فضای ماورای جو را هموار می سازد(ماهنامه صنعت گردشگری صاعقه.چرخش نجومی یورو ادامه دارد .شماره یک.تیر ۸۵. ص ۴۱)

از طرف دیگر میزان استقبالی که از طرف گردشگران نسبت به توریسم فضایی وجود دارد با به شدت توسعه این نوع گردشگری می افزاید.چراکه کم نیستند افرادی که حاضر به پرداخت هزاران دلار هستند تا چنین تجربه شگفت انگیزی رادر کارنامه زندگی خود ثبت نمایند.

توریسم فضایی و مقررات حقوق فضا

با توجه به مطالب بالا و باتوجه به اینکه فعالیت های مذکور مربوط به فضا می باشد و در مکانی به نام فضا اتفاق خواهد افتاد.لذا این مسایل اقتضا می کند تا مسایل می کند تا حقوق فضا نسیت به مسئله توریسم فضایی واکنش نشان دهد و در صدد نظم بخشی چنین فعالیت ها با استفاده از مجموعه قوانین خود برآید.

طبق گزارش مخصوص سازمان ملل متحد که در سال ۱۹۵۹(سال بین المللی جغرافیا)منتشر گردید کلیه کشورهای جهان پذیرفته اند که پرتاب و پرواز سفاین فضایی قانونی است(بیگدلی.۴۲۲)

در سال های پنجاه وقتی اولین ماهواره ها به فضا پرتاب شدند موضوع موضوع مالکیت و وضعیت حقوقی فضای خارج از جو بتدریج در محافل و مجامع بین المللی مطرح شد.از لحاظ مالکیت کشور ها و شرکت های بین المللی در مورد استفاده از فضای ماورای جو برای توسعه توریسم فضایی و ایجاد هتل فضایی باید اعلام داشت که در سال ۱۹۶۷معاهده اصول حاکم بر عملیات دولت ها در زمینه اکتشاف و بهره برداری از فضای ماورای جو با امضای هفتاد وچهار کشور منعقد گردید(ثریایی.۱۳۸) در این معاهده اکتشاف و بهره برداری از فضای ماورای فضای جو برای همه کشورها آزاد (ماده۱)و استفاده از آن منوط به صلح آمیز بودن آن(ماده ۴) اعلام شده است.مطابق این معاهده استفاده از فضای ماورای جو باید در جهت منافع همه کشور هاصورت گیرد(ماده ۱) و عملیات آن نباید محیط زیست فضا را آلوده کند(ماده ۹).

از طرفی ماده یازدهم موافقت نامه عملیات دولت ها در ماه و کرات آسمانی(۱۹۷۹)ماه و منابع طبیعی آن را میراث مشترک بشر اعلام میکند.این کنواسیون تاکید بر غیر نظامی کردن ماه نموده و آزادی همه کشور ها و پیشرفت در اکتشاف و بهره برداری آن را اعلام می دارد در مورد احداث هتل و مکان های توریستی در فضا و مسئولیت کشورها درمورد خسارت ناشی از این اجسام و ساختمان ها کنواسیون مسئولیت بین الملل خسارت ناشی از اشیای فضایی(۱۹۷۲)در ماده دوازده دولت ها را به جبران خسارت ناشی از اشیای پرتاب شده به فضا مطابق با حقوق بین الملل و اصول عدالت و انصاف ملزم ساخته و ماده سوم این کنواسیون همان مسئولیت را در مورد خسارت وارد شده بر هواپیماهای در حال پرواز یا خسارت وارد شده در زمین ناشی از پرتاب اشیاء توسط دولت ها را تایید می کند(ثریایی. ۱۳۹) ماده۷ عهدنامه ۱۹۶۷ مقررمی دارد:هر کشوری که مبادرت به پرتاب جسمی به فضا می کند از نظر بین المللی مسئول کلیه خساراتی است که به یک کشور عضو عهدنامه ویا اشخاص حقیقی یا حقوقی آن کشور از ناحیه جسم مذبور یا اجزای متشکل از آن وارد آمده است(بیگدلی. ۴۲۵)

نتیجه گیری

حال سوال اینجاست که آبا کشوری که می تواند هتل فضایی احداث کند با توجه به اینکه پر چند اصل بر آزاد سازی فضا برای اکتشاف در فضا است ولی در مقابل آن اصل بر منع تصاحب و تملک فضاست و هیچ کشوری حق تعییین مرز میا ن قلمرو هوایی و قلمرو فضایی ندارد چگونه این کشور حق ساخت هتل فضایی را در فضای ماورای جو و یا ماه و کرات آسمانی را دارد؟!!شاید بتوان چنینی استدلالا نمود که چون فضا میراث مشترک تمامی جهانیان است پس هتلی که ساخته می شود باید متعلق همه جهانیان باشد.ولی تکلیف سرمایه شرکت ها و کشور های سرمایه گذار در این میان چیست؟که این سوال بی جواب باقی می ماند!!!!

مساله دیگراین است که آیا علاوه بر کشور ها ،شرکت های خصوصی نیز حق دارند نسبت به احداث مکان های توریستی در فضا اقدام نمایند.؟!استدلال این است که با توجه به اینکه بهره برداری از فضا برای ارتباطات و هواشناسی توسط شرکت های خصوصی امکان پذیر می باشد و این شرکت ها هم از لحاظ بین المللی تحت نظارت دایمی کشورهای متبوع خود هستند لذا در مورد شرکت های خصوصی توریستی و گرشگری نیز ای امر مصداق پیدا می کند و این شرکت های خصوصی می تواند زیر نظر کشور های متبوع خود به فعالیت خود در زمینه توریسم فضایی ادامه دهند.

رامین توحیدی

منایع وماخذ:

۱.ضیایی بیگدلی،محمدرضا،حقوق بین الملل عمومی،تهران،کتابخانه گنج دانش،چاپ بیست وششم،۱۳۸۵

۲.ثرایی آذر،حیسن.حقوق بین الملل عمومی،تهران،نشر قاموس،۱۳۸۹

۳.موثقی،حسن،جایگاه توریسم در همبستگی بین المللی،تبریز،نشر آیدین،۱۳۹۱

۴. http://www.spacescience.ir/Space_Tourism.htm