آرشه کشی در سازه های زهی

نخستین باری كه معلم, یك ساز زهی را به دست ما می دهد, فكر می كنیم قسمت سخت گذاشتن انگشتان دست چپ در حالت درست, برای تشخیص دادن نتهای صحیح خواهد بود چقدر حركت آرشه با دست راست می تواند سخت باشد

نخستین باری كه معلم، یك ساز زهی را به دست ما می‌دهد، فكر می‌كنیم قسمت سخت [كار] گذاشتن انگشتان دست چپ در حالت درست، برای تشخیص دادن نتهای صحیح خواهد بود. چقدر حركت آرشه با دست راست می‌تواند سخت باشد؟

خوب، همان گونه كه ما به محض آنكه برای اولین بار، آرشه را روی سیم باز گذاشتیم فهمیدیم، این كار آن قدرها هم ساده نیست. سپس، اكثر ما هنگامی كه برای به دست آوردن صدای خوب تلاش می‌كنیم، دست راستمان را سفت می‌كنیم؛ از فشارهای غلط در جهت نادرست استفاده می‌كنیم و صداهایی تولید می‌كنیم كه به یاد ما می‌اندازد، سیمها از زه ساخته شده‌اند.

برای آنكه بتوانیم صدای تمیز تولید كنیم كه ما را به سازهای زهی جذب كند؛ در ابتدا باید بر آن انقباض دست آرشه فائق آییم. ایدن۱ ونینگ روسن، ویولنیست آزاد و معلم فلوریدایی یك كتاب كامل در ارتباط با همین موضوع نوشته است.

( عنوان كتاب: The violin Book ۶a: Elemens of a tension – Free Bow Hand, with Etudes, هست.۲)

او می‌گوید این انقباضها زمانی شروع می‌شود كه حركت طبیعی ماهیچه به شكلی متوقف شود. و الزاماً راجع به فعالیتهای پر تحركی مانند حركت آرشه یا بالا رفتن از پله صحبت نمی‌كنیم.

ونینگ ـ روسن، پیشنهاد می‌دهد این كار را تجربه كنید؛ با پاهای صاف روی چوب سخت یا زمین موزاییك شده بنشینید. شصتهایتان را به زمین فشار دهید، و آنها را برای مدت كوتاهی به همین شكل نگه دارید. او خاطر نشان می‌كند: «شما انقباض را تنها در كف پایتان احساس نمی‌كنید، بلكه به زودی عضله‌های ساق پاها و سپس رانهایتان [منقبض می‌شوند.]»

چه اتفاقی می‌افتد؟ شما با فشار دادن ماهیچه به زمین انرژی تولید می‌كنید. انرژی نمی‌تواند آزادانه درزمین سخت حركت كند؛ پس از طریق ماهیچه‌ها به همان مسیر اولیه باز می‌گردد.با این كار متوجه شدید كه اگر دست آرشه منقبض باشد، دردسر پیدا خواهید كرد.

● درست و غلط

پس انقباض دقیقاً چگونه روی دست آرشهٔ ویولن اثر می‌گذارد؟ ونینگ ـ روسن توضیح می‌دهد: «به اولین جلسهٔ درستان فكر كنید، زمانی كه آموختید چگونه آرشه را نگه دارید. در آن زمان دستتان روی پاشنهٔ آرشه؛ انگشت شصت در زیر آن و چهار انگشت دیگر در بالای آن، قرار گرفته است. در همین زمان شماـ آگاهانه یا غیر آگاهانه ـ از فشار زیاد روی انگشت كوچكتان مطلع می‌شوید. تصمیم طبیعی كه هنرجو در این موقعیت می‌گیرد، این است: «من باید آرشه ویولن را محكم با انگشت كوچكم نگه دارم زیرا این آرشه سنگین است!»

این واضح است؛ اگر شما آرشه را در هوا جلوی خودتان نگه دارید، چوب آرشه مانند بازوی یك اهرم بلند عمل می‌كند و به خاطر كشش جاذبهٔ زمین، هر چه بازوی اهرم بلندتر باشد، احساس سنگینی بیشتری می‌كنیم. شصتتان در انتهای آرشه مانند تكیه‌گاه اهرم یا حمایت‌كننده عمل می‌كند. (انگشت كوچك عملاً قسمت كوتاه انتهای چوب را می‌گیرد. و وزن حقیقی آرشه را مانند افزایش وزن ناشی از طول چوب آرشه، تحمل می‌كند.) به همین دلیل انگشت كوچك، انقباضها را كه از طریق مچ به ساعد حركت می‌كند را توسعه می‌دهد.

اما چه اتفاقی می‌افتد هنگامی كه آرشه را پایین روی سیم قرار می‌دهید؟ اكنون سیم به جای شصت [وزن] آرشه را تحمل می‌كند. و انگشت كوچكتان می‌تواند آزاد باشد. حتی می‌توانید آن را بالا و پایین ببرید. اكنون كل دستتان آزاد است. (می‌توانید روی قسمت جلوی دست تمركز كنید، وزن لازم را به چوب آرشه انتقال دهید تا صدایی كه می‌خواهید را به دست آورید.)

ونینگ‌ـ روسن می‌گوید: «هنگامی كه هنرجو تفاوت احساس دست آرشه روی سیم با احساس آن بالای سیم را درك نمی‌كند، انقباض دست را پس از قرار دادن آرشه روی سیم نیز ادامه خواهد داد. این تداوم انقباض در انگشت كوچك با وزنی كه به طرف جلو آرشه انتقال می‌یابد، برابر خواهد بود. بنابراین آرشه با انرژی كم یا بدون انرژی منتقل شده به سیم، روی آن قرار می‌گیرد. و با اصطكاك كم و یا بدون اصطكاك [آرشه] با سیم، نمی‌توان صدای قوی و غنی ساخت. پس هنرجو، باید آگاه باشد كه هر كدام از حركات، آرشه را چگونه شروع می‌كند، و نسبت به انقباض در انگشت كوچك دقت زیادی به خرج دهد.»

ونینگ‌ـ روسن از آگاهانه غلط انجام دادن یك تكنیك، دقیقاً مانند انجام دادن آن در وضعیت صحیح حمایت می‌كند؛ به طوری كه بتوانید تفاوتهای [بین آنها را] مشاهده و احساس كنید. او پیشنهاد می‌كند یك خط از اتود فرانتس دلفارت را بنوازید.

اولین بار به انگشت كوچكتان اجازه دهید كه پس از قرار گرفتن آرشه روی سیم نیز منقبض، باقی بماند. صدای تولید شده را گوش كنید و انقباض را در دستتان احساس كنید.

یك بار دیگر این مثال را بنوازید. اما این بار پس از قرار دادن آرشه روی سیم، لحظه‌ای صبر كنید تا انگشت كوچكتان شل شود. پس وزن را به قسمت جلوی آرشه انتقال دهید. تماس طبیعی (وزن آرشه و دست روی سیم) را حس كنید. نفس عمیقی بكشید و پس از آن آرشه كشیدن را شروع كنید چه تفاوتی در صدای آرشه احساس می‌كنید؟

او می‌گوید: «عملاً حركتهای آرشه با فعالیتهای طبیعی ماهیچه‌ها هم جهت هستند، ماهیچه‌های بدن بین انقباض و شل شدن در تناوب‌اند تا تمام وظایفی كه از آنها خواسته شده را انجام دهند. به همین ترتیب هر كدام از گونه‌های مختلف حركات آرشه در اثر مجموعهٔ متناوب انقباض و شل شدن هست.»

این بار ابتدا تمام فشارها را از روی انگشت كوچكتان بردارید. ونینگ ـ روسن توصیه می‌كند: «انگشت اولتان را روی آرشه، پیش از نواختن نتهای استكاتو فشار دهید (از انقباض استفاده كنید) و به سرعت هنگامی كه حركات آرشه شروع می‌شود آن را آزاد كنید. تا صدای زنگی خوبی بدهد.

برای نواختن هر نت استكاتو به این انقباض و شل كردن انگشت، ادامه دهید.» شناختن و از بین بردن هر گونه انقباض منفی برای استاد شدن در مهارتهای مختلف آرشه، ضروری است. انقباض بیش از حد در دست حتی می‌تواند باعث جهش آرشه هنگام نواختن آرشه‌های لگاتو شود. سعی كنید آرشه تا حد امكان از روی سیم بلند نشود. پس از هر بار بلند شدن لحظه‌ای آرشه، اطمینان پیدا كنید كه دستتان را هنگام بازگشت به سیم منقبض نمی‌كنید.

ونینگ ـ روسن ادامه می‌دهد: «پس از اینكه این احساس را یافتید كه از انقباضهای ناخواسته پرهیز كنید، مرحله بعد آموزش شامل انجام حركتهای جهشی آرشه می‌شود. ایوان گالامیان۳ در كتابش [تحت عنوان] «مبانی نوازندگی و آموزش ویولن»۴ كاركرد و عمل دست‌ آرشه را «بر پایهٔ سیستم جهش» توصیف می‌كند. (حركت جهشی ضرورتاً نیرو را در جسم متمركز و بعد آن را رها می‌كند.) برای اینكه پرشهای طبیعی بدن مؤثر باشند، مفاصل و ماهیچه‌ها باید انعطاف‌پذیر باشند.»

ونینگ ـ روسن این تمرین ابتدایی را برای انجام دادن حركت جهشی دست آرشه توصیه می‌كند: «دست آرشه را در هوا جلوی خودتان نگه دارید و آن را مشت كنید و انگشتان و مچتان را به عقب خم كنید.سپس دستتان را آزاد و انگشتانتان را صاف كنید.

این تمرین حركت طبیعی جهش گونه دست راست را به شما نشان می‌دهد. در ضمن دست راست شما در حالت آزاد، وضعیت مناسب برای گرفتن آرشه را دارد.

درك این برداشت از انقباض، آزاد بودن و انعطاف‌پذیری قسمت سخت [كار] است. به محض اینكه آن را یاد گرفتید، می‌توانید تمرینات پیشرفته‌تر را شروع كنید. همانهایی كه ونینگ ـ‌ روسن در كتابش آورده و نوشته است: «هر هنرجویی می‌تواند در تعویض آرشهٔ نرم و حركات پیشرفته‌تر آرشه استاد شود.»

او اضافه می‌كند: «هنرمندان بزرگ به نظر می رسد در نواختن تلاش بی‌وقفه می‌كنند تا هنر خود را به پیش ببرند، دستیابی به این تلاش بی‌وقفه با كسب توانایی در كنترل انقباض و آزادی آرشه‌كشی شروع می‌شود كه در نتیجه این امكان را می‌دهد تا انرژی طبیعی حركات بدن در پیشرفت هنر شخص نقش مهمی داشته باشد.»

۱. Eden vaning - Rosen

۲. مبانی دست آرشه بدون انقباض؛ با اتودها.

۳. Ivan Galamian.

۴. The Principles of violin playing.

جیمز ریل/ مترجم:هستی نقره چی