«کلیدر» دومین رمان بلند جهان

دولت آبادی چشم های دنیا باز است

با آنکه محمود دولت‌آبادی، با همه ویژگی‌های منحصربه‌فرد آثارش که از سوی منتقدان خارج از ایران هم تایید شده؛ نتوانسته جایزه معتبری مانند بوکر را به دست بیاورد؛ اما رمان کلیدر این نویسنده صاحب‌سبک ایرانی بعد از رمان «در جست‌وجوی زمان از دست‌رفته» «مارسل پروست» به عنوان دومین رمان بلند جهان دست یافته ‌است.در گزارشی که در سایت «ویکی‌پدیا» آمده بعد از پژوهش روی رمان‌های مختلف با درنظر گرفتن عوامل متعددی چون تعداد کلمه‌ها، در معرفی طولانی‌ترین رمان‌های ادبیات جهان، رمان «کلیدر» نوشته «محمود دولت‌آبادی» در رتبه دوم قرار گرفته است.به دنبال اعلام خبر قرار گرفتن رمان کِلِیدَر بعد از «در جست‌وجوی زمان از دست‌رفته» به عنوان دومین رمان بلند جهان، در گفت‌وگو با محمود دولت‌آبادی، از او درباره این انتخاب پرسیدیم. او با تایید این موضوع گفت: «من این خبر را شنیدم. فکر می‌کنم به‌رغم تصوری که بعضی‌ها فکر می‌کنند می‌شود کوه‌ها را زیر ابر پنهان کرد، چشم‌های دنیا باز و در تشخیص مسایل جدی، کاملا هوشمند است. این انتخاب حتما از ده‌ها فیلتر گذشته و در نهایت هم به این نتیجه رسیده‌اند که یک رمان ایرانی که به زبان فارسی منتشر شده در زمره رمان‌های بزرگ دنیا قرار می‌گیرد و این کتاب بعد از شخصیتی چون پروست و اثر جاودانه‌اش یعنی زمان از دست رفته در رده دوم قرار گرفته است.

به سهم خودم بسیار خوشحال هستم و در خوشحالی شما هم بابت این انتخاب سهیم هستم. نکته‌ای که می‌خواهم اضافه کنم این است که در بیست‌وچند سال پیش وقتی آقای لایتس، مدیر انتشارات‌«یونییونز» به من مراجعه کرد که می‌خواهد آثار من را به زبان آلمانی ترجمه کند، از او پرسیدم شما واقعا چطور به سراغ من به‌عنوان نویسنده‌ای ایرانی آمدید؟ جواب داد: ‌از طریق دایره‌المعارف جهانی شما را پیدا کردم و گفت: زمانی که شما را پیدا کردم هنوز ناشر نبودم و در آستانه تاسیس موسسه نشر بودم و آرزو کردم نخستین کسی که این رمان مهم را به دنیا معرفی می‌کند، من باشم. به این ترتیب او نخستین ناشری بود که اولین مجلد «کلیدر» را منتشر کرد. منظورم این است که بعد از انتشار «کلیدر»، رمان، نویسنده و البته ممکلتش شناخته شد.»

به گفته دولت آبادی: «رمان کلیدر اثری است که همه اقوام ایرانی در آن آمده و به قول فرنگی‌ها همه فیگورهای‌شان در آن هست و عملا یک اثر ملی و فراگیر در همه حوزه‌های اقلیمی و قومی ایرانیان است.»

دولت آبادی با اشاره به اینکه این رمان به آلمانی منتشر شده است؛ گفت: «این رمان تنها مجلد اولش به زبان آلمانی منتشر شده است. از ناشر خیلی سپاسگزارم که این پیشنهاد را داد و بهترین مترجمی که در دسترس بود خانم «زیگرید لطفی» مجلد اول آن را به آلمانی ترجمه کرد و منتشر شد تا در حوزه اروپا و غرب دست‌کم به عنوان نمونه معرفی شود.البته خالق «روزگار سپری‌شده» و «کلیدر» از احتمال ترجمه این رمان بزرگ فارسی به زبان انگلیسی خبر داد و گفت: «ناشر انگلیسی رمان کلنل را ترجمه و منتشر کرده و «طریق بسمل شدن» را نیز در دست انتشار دارد؛ ناشران انگلیسی در لندن و نیویورک به من گفته‌اند که بعد از این کارها به سراغ آثار بزرگ من هم خواهند رفت. هنوز معلوم نیست که سراغ کلیدر برود یا روزگار سپری شده.»

● این انتخاب چگونه اتفاق افتاد

براساس پژوهش این دایره‌المعارف جهانی برای انتخاب طولانی‌ترین رمان‌های جهان سه راه پیش‌رو داشته؛ اول شمارش تعداد حروف یک کتاب، ‌دوم شمارش تعداد کلمه‌های آن و سوم بر اساس تعداد صفحه‌ها با مبنا قرار دادن ۲۵۰ لغت در هر صفحه با فونت ۱۲، که در نهایت، شمارش تعداد کلمه‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای کامپیوتری معیار انتخاب طولانی‌ترین رمان‌ها قرار گرفت. تعریف رمان یکی دیگر از معیارهای ویکی‌پدیا در این انتخاب بود. از آنجایی که تعاریف مختلفی برای اینگونه ادبی وجود دارد، این تعریف انتخاب شد که رمان یک نوشته‌ با داستان مجزاست که از سوی یک ناشر چاپ شده یا به صورت الکترونیک منتشر شده و دارای حق تالیف و انتشار برای نویسنده باشد.

به همین دلیل مجموعه‌هایی چون «ارباب حلقه‌ها»ی تالکین که داستان‌های مجزا داشته و مجموعه‌های «هری پاتر» که مجموعه‌ای از داستان‌های به‌هم پیوسته است را از این پژوهش کنار گذاشته است.به گزارش ایسنا با توجه به این معیارها «در جست‌وجوی زمان از دست‌رفته» نوشته‌ «مارسل پروست» چاپ انتشارات «مادرن لایبرری» که در هفت جلد و چهارهزارو۲۱۱ صفحه به زبان‌ فرانسوی انتشار یافته، با حدود یک میلیون و ۲۰۰هزار کلمه به عنوان طولانی‌ترین رمان‌ ادبیات جهان انتخاب شد. پروست این رمان عظیم را بین سال‌های ۱۲۸۷-۱۲۸۸ (۱۹۰۸-۱۹۰۹ میلادی) تا ۱۳۰۱ (۱۹۲۲میلادی) نوشته و بین سال‌های ۱۲۹۲ (۱۹۱۳میلادی) تا ۱۳۰۶ (۱۹۲۷میلادی) منتشر کرده ‌است (سه جلد آخر کتاب پس از مرگ وی چاپ شد). این رمان چندان به تشریح کلاسیک یک «داستان» نمی‌پردازد، بلکه از ورای داستان اصلی (پروست در جایی می‌گوید: «متاسفانه کتابم را با ضمیر «من» شروع کردم و فورا همه فکر کردند که به جای جست‌وجوی قوانین کلی، من در حال تجزیه و تحلیل خود، به معنای انزجارآمیز کلمه، بودم») یک تحلیل عمیق ادبی، هنری، فلسفی و اجتماعی جامعه فرانسه در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ میلادی (آنچه در تاریخ فرانسه، جمهوری سوم نامیده می‌شود) به دست می‌دهد.«کلیدر» «محمود دولت‌آبادی» که در سال ۱۹۸۴ در ۱۰جلد و دوهزارو ۸۳۶ صفحه توسط انتشارات «فرهنگ معاصر» به زبان فارسی منتشر شده، با داشتن حدود ۹۵۰هزار کلمه در رتبه دوم قرار گرفته است. «کلیدر» رمانی حماسی درباره گل‌محمد کلمیشی و ایل او و قیام او علیه خوانین محلی است، که دولت‌آبادی بیش از ۱۵ سال عمرش را صرف نگارش آن کرده است.

براساس این تحقیق در رتبه‌های بعدی این فهرست چندین اثر کمتر شناخته‌شده‌ به چشم می‌خورند تا اینکه در رتبه سیزدهم به کتاب مشهور «جنگ‌ و صلح» نوشته «لئو تولستوی» برمی‌خوریم. این کتاب توسط انتشارات «آکسفورد ورلدز لایبرری» به زبان روسی منتشر شده و با داشتن ۱۴۴۰ صفحه حدود ۵۶۱هزار لغت دارد. «جنگ‌ و صلح» یکی از آثار ادبی مشهور جهان است که به زبان‌های مختلفی ترجمه شده است. بینوایان ویکتور هوگو با هزارو ۴۸۸ صفحه و حدود ۵۳۱هزار لغت در رتبه ۱۷ قرار دارد.

فرزانه ابراهیم‌زاده

عکس: عباس کوثری