راهکارهای کاهش اثرات خشکسالی

با استفاده از نتایج بررسی هایی کهر امریکا انجام شده خلاصه ای از اقدامات ضروری مقابله با خشکسالی ارایه می شود

بخشی از این بررسی توسط اداره حفاظت منابع طبیعی و بخشی دیگر به وسیله مرکز مقابله با خشکسالی انجام شده است. در این بررسی ها ممکن است نظرات متعددی در بیش از یک طبقه بندی بگنجد، اما هر کدام تنها یکبار ذکر می شود.

لازم به ذکر است این عملیات یا فعالیت ها الزاماً توصیه و رهنمود نیستند و تمام نقطه نظرها برای همه شرایط صدق نمی کنند. بعضی از نقطه نظرها به جای مقابله دراز مدت و یا مدیریت خطر (ریسک)، یشتر در قلمرو و واکنش اضطراری کوتاه مدت و یا مدیریت بحران است برخی از آنها نیز به طور غیر مستقیم در جلوگیری از خشکسالی موثر هستند. چنانچه واکنش اضطراری با اقدامات مناسب مقابله با خشکسالی توام شود یک مولفه مهم برای برنامه ریزی خشکسالی به حساب خواهد آمد.

این فهرست به هیچ وجه کامل نیست از این رو به منظور پیشگیری و اقدامات کاهش خطرات بالقوه خشکسالی به بررسی های ملی و بین المللی جاری و انجام کارهای تحقیقاتی و نقطه نظرهای بیشتری احتیاج است.

● ارزیابی

- توسعه و بسط معیارها برای اقدامات مرتبط با خشکسالی

- توسعه سیستم های هشدار زودرس (سریع)

- تهیه اطلاعات مربوط به لیست بانک های آب برای یافتن منابع جدید مناطق مبتلا به پدیده خشکسالی

- ارزیابی کیفیت و کمیت منابع جدید آب

- ارزیابی استفاده از آب زیرزمینی

- ایجاد شبکه های جمع آوری آمار و اطلاعات جدید

- بررسی تمایل عمومی برای پرداخت های بهای بیشتر جهت دسترسی به منابع آب قابل اعتماد

- مطالعه اثربخشی اقدامات صرفه جویی

- نظارت بر منابع عمومی آب آسیب پذیر

- دقت در برآورد رواناب فصلی و پیش بینی منابع آب جدید

- ایجاد فرایندهای هشدار دهنده بررسی مسایل کیفیت آب

- بررسی داد و ستد و سیاست گذاری مرتبط با تنوع کشت

- ارزیابی ظرفیت های مقابل با خسارات ناشی از خشکسالی از قبیل درآمدها، سرمایه ها، انعطاف پذیری اعتبارات و فرایندهای تصمیم گیری، سیستم یارانه، وام و قابلیت کاربرد برنامه هیا رفاهی و تاثیر برنامه ها و سیاست های دولت

- انجام بررسی های عمومی در محیط زیست، اقتصاد و باورهای فرهنگی برای تنظیم خط مشی مناسب

- بررسی تاثیرات خشکسالی بر گروه های مختلف از قبیل مشاغل، گروه های اقتصادی، اجتماعی، قومیت، سن، جنسیت و ارشدیت، به منظور انتخاب گروه های مسئول

- فهرست بندی و رفتار سنجی منابع طبیعی در داخل مناطق مربوطه

- راهبری تحقیقات بیشتر در مورد روابط بین خشکسالی و آتش سوزی

- ارزیابی استفاده از مزارع و مراتع با تولید اندک

● قانون گذاری و خط مشی عمومی

- تهیه مقالات منطقه ای برای قانون گذاری در رابطه با مسائل و خط مشی های عمومی

- بررسی شرایط حاکم بر حقوق آب برای انجام اصلاحات احتمالی در طول مدت کمبود آب

- تاسیس بانک آب در سطح کشور یا ایالت

- تصویب قوانین برای حفاظت از جریان های داخلی

- تصویب قوانین برای تامین وام های تضمینی کم بهره به کشاورزان

- در نظر گرفتن محدودیت های توسعه شهری

- تقویت برنامه آب در سطح کشور و ایالت

- تصویب قوانین برای ملزم کردن سازمان های آب جهت توسعه برنامه های هماهنگ

- تنفیذ قوانین برای تسهیل چرخه آب

- برقراری استانداردهایی برای استفاده مطمئن از فاضلاب تصفیه شده مناطق مسکونی

- ارایه رهنمود به سازمان های تصمیم گیرنده در رابطه با زندگی وحوش در شرایط خشکسالی در دفاتر محلی سازمان های ملی و ایالتی

● حفاظت آب و کاهش تقاضا

- ایجاد انگیزه های اقتصادی نیرومندتر برای سرمایه گذاری بخش خصوصی در امر حفاظت آب

- تشویق حفاظت داوطلبانه آب

- ملزم کردن مصرف کنندگان به کاهش وابستگی به آب زیرزمینی و اجرای اقدامات حفاظتی

- بهبود مصرف آب و راندمان انتقال

- استفاده از کنتور آب و برنامه های تشخیص نشت و آب چکیدگی

- حمایت از توسعه منطقه ای برنامه های حفاظت آب

- بهبود برنامه ریزی آبیاری

- کاهش آب مصرفی با تغییر نوع سیستم مصرف و یا استفاده از کنتور و سایر وسایل اندازه گیری آب

- تأکید بر استفاده تلفیقی از آب های سطحی و زیرزمینی

● اقدامات صرفه جویی آب در مناطق شهری

تغییر ساختار نرخ ارزش آب به منظور تاثیرگذاری بر مصرف آب مشتریان از قبیل:

- تغییر از نرخ های متغیر به نرخ های یکنواخت

- تغییر از نرخ های یکنواخت به نرخ های فزاینده

- افزایش نرخ در طول ماه های تابستان

- تغییر نرخ در شرایط افراط در مصرف آب در زمان کمبود

● اصلاح سیستم لوله کشی شامل:

- توزیع کیت های صرفه جویی آب مانند جایگزینی سردوشی ها و دستگاه های خودکار کاهش جریان

- تغییر استانداردهای لوله کشی

- ملزم کردن و یا پیشنهاد تخفیف در آب بها برای ترغیب استفاده از سیستم های با جریان کم در شیرهای دستشویی، حمام و توالت

● کاهش تلفات سیستم آب شامل:

- استفاده از تیم های بررسی کننده نشت آب همراه با مامورانی برای تعمیر و یا تعویض قطعات به منظور کاهش تلفات سیستم

- کنترل مصرف آب حساب نشده

- انجام کنترل های درون و بیرون ساختمان ها

- جایگزینی کنتورهای جدید با قدیمی

- شست و شوی فیلترها از طریق جریان معکوس آب

- تغذیه سفره های آب زیرزمینی

کاهش مصرف آب در فضاهای آزاد از جمله:

- محدودیت آبیاری چمنزارها و فضاهای سبز

- ایجاد باغ های نمونه (نمایشی)

- انتشار نشریات استفاده بهینه از آب

- استفاده از آب غیر قابل شرب برای آبیاری

- اجرای محدودیت های اجباری بر مصرف آب در طول دوره کمبود

- آموزش عمومی مردم و دانش آموزان مدارس برای صرفه جویی در آب، از جمله تاکید خاص در دوران کمبود آب

- نصب کنتور در تمام مکان هایی که آب به فروش می رسد و جایگزین تدریجی کنتور نو به جای کنتورهای فرسوده و معیوب

● اقدامات صرفه جویی آب در سطح مزرعه

- تسطیح دقیق مزارع به کمک لیزر

- نصب سیستم جریان برگشتی

- کنترل نشت آب به کمک پوشش انهار و استفاده از لوله

- کنترل گیاهان زائد و عطف های هرز

- استفاده از سیستم های آبیاری تحت فشار (همچون بارانی و قطره ای)

- برنامه ریزی آبیاری محصولات برحسب نیاز

- رفتار سنجی رطوبت خاک

- استفاده از روش پیش – آبیاری عمیق برای ذخیره رطوبت در شرایطی که آب اضافی در دسترس است.

- بهبود بخشیدن عملیات شخم و آماده سازی اراضی

- استفاده از تجهیزات جلوگیری از تبخیر

- استفاده از آب با کیفیت پائین و پساب های تصفیه شده برای آبیاری

- استفاده از لوله های زیرزمینی (مدفون کم فشار)

- کشت گیاهان مقاوم در برابر خشکسالی و شوری

● افزایش منابع تأمین آب

- صدور مجوزهای اضطراری برای استفاده از آب

- تأمین پمپ و انواع لوله جهت توزیع آب

- پیشنهاد اجرای برنامه های نوسازی مخازن و بهره برداری تحت ظرفیت طراحی

- ارزیابی آسیب پذیری منابع آب

- تهیه فهرست مصرف کنندگان صنعتی آب به منظور امکان استفاده از منابع آب برای مصارف عمومی در مواقع اضطراری

- تهیه فهرست و بررسی برنامه های بهره برداری از مخازن

- تدارک برای ذخیره آب های اضافی

- تأمین سرمایه گذاری برای پروژه های بازیافت آب

- اجرای مدیریت کیفیت آب و استفاده مجدد از پساب ها

- استفاده از مخازن ذخیره آب جهت (بانک) تامین آب

- استفاده از مفاهیم بانکداری آب زیرزمینی برای تخصیص و ذخیره آب اضافی، آب بی مصرف و یا آب احیاء شده

- تاسیس بانک های آب برای فروش، انتقال و یا مبادله داوطلبانه آب

- تاسیس بانک های آب و هماهنگ شدن با برنامه های استفاده بهینه از اراضی زراعی

- مجاز دانستن موقت عرضه آب به خارج از اراضی تحت سرویس و یا برای استفاده در طرح های غیرمجاز، چنانچه آب کافی در دسترس بوده و رضایت مصرف کنندگان مجاز آب رعایت شده باشد.

- استفاده موقت از تاسیسات طرح برای ذخیره و توزیع آب های خارج از محدوده طرح

- انجام اقدامات سازه ای کوچک برای تامین منابع موقتی آب با استفاده از ذخیره غیرفعال و مرده منابع آب زیرزمینی.

● توسعه اقتصادی

- تامین انگیزه برای تنوع بخشیدن به کشاورزی و بازرگانی

- توسعه صنعت خارج از محدوده کشت به منظور متنوع کردن راهکارهای کسب درآمد

- تسریع جریان اطلاعات بین بانکداران، کشاورزان، سازمانهای دولتی و بازرگانی

● تعلیم و تربیت عمومی و مشارکت

- تاسیس یک کمیته مشورتی عمومی

- منظور کردن شرکت عموم در برنامه ریزی قابله با خشکسالی

- برقراری جلسه های اطلاع رسانی مقابله با خشکسالی برای عموم و رسانه ها

- اجرای برنامه های آگاهی از شیوه های ذخیره آب

- چاپ و توزیع نشریاتی درباره فنون ذخیره آب و راهکارهای مدیریت خشکسالی

- ایجاد کارگاه ها برای موضوعات خاص مربوط به خشکسالی

- تهیه نمونه ای از دستورالعمل هایی که می توان برای ذخیره آب در نظر گرفت

- ایجاد مرکز اطلاعات خشکسالی

- به نمایش درآوردن فن آوری تصفیه در مراکز تجمع بازدیدکنندگان

- دخالت دادن رسانه ها در برنامه ریزی مقابل با خشکسالی

- کمک به کشاورزان برای حضور در کلاس های مدیریت مزرعه

- تهیه مواد آموزشی به چند زبان و برای گروه های مختلف مردم

- تهیه برنامه های آموزشی از دیدگاه های متفاوت فرهنگی در رابطه با منابع آب

- مشاوره با شرکت های بازاریابی به منظور دسترسی به راهکارهایی برای جلب توجه عموم

- دعوت عموم مردم و متخصصان اطلاعات عمومی برای همکاری

● سلامتی و تغذیه

- ایجاد مراکز مشاوره رفع بحران به خصوص در مناطق روستایی

- برقراری برنامه های یارانه غذایی برای افراد متاثر از خشکسالی

- ایجاد پناهگاه هایی در شرایط سخت برای دام ها و حیوانات اهلی

- برقراری یک رشته عملیات به منظور جمع آوری اطلاعات عمومی در رابطه با خطرات حاصله از خشکسالی بر روی سلامتی نظیر: گرمازدگی، کاهش مقدار جریان، خطر آتش سوزی، کاهش کیفیت آب، افزایش فرسایش بادی و غیره

● مشارکت و دخالت رسانه ها

- انتخاب نماینگان رسمی برای تماس با رسانه ها

- تهیه فهرستی از مسئولانی که در رابطه با خشکسالی کار می کنند

- منظور کردن فعالیت های آموزشی و تربیتی برای نمایندگان رسانه ها

- تدوین گزارش هایی در رابطه با این پدیده برای رسانه ها

- دخالت دادن کارکنان رسانه ها در برنامه ریزی مقابله با خشکسالی

- در اختیار قرار دادن تازه ترین برنامه های مربوط به مقابله با خشکسالی به رسانه ها

● حل و فصل اختلافات

- اختلافات ناشی از استفاده آب را حل و فصل کنید

- شکایت های مربوط به تداخل چاه های آبیاری و چاه های خانگی را بررسی کنید

- با آبیارها مذاکره کنید و با رضایت آنان محدودیت هایی را برای آبیاری اراضی که ممکن است چاه‌های خانگی را تحت تاثیر قرار دهند اعمال کنید.

- قوانین کشوری و ایالتی در زمینه فروش آب را روشن و تصریح کنید

- قوانین کشوری و ایالتی را در زمینه تغییرات حقوق آب روشن کنید

- در حوضه های آبریزی که سطح آب زیرزمینی پایین است جوازهای استفاده از آب را به حالت تعلیق درآورید.

- با سازمان های اجتماعی که عموم مردم را در برنامه های حفاظت آب دخالت می دهند همکاری کنید

- ارتباط بین عموم مردم سیاست گذاران، دانشمندان و رسانه های گروهی را بر قرار کنید.

● برنامه های احتمال وقوع خشکسالی

- راهکار تخصیص اضطراری آب را برای اجرا در زمان خشکسالی های حاد در نظر بگیرید.

- به تامین کنندگان آب توصیه کنید تا برای خشکسالی برنامه های خاص طرح ریزی کنند

- سناریوهایی را برای بدترین شرایط خشکسالی به منظور اقدام های احتمالی دیگر ارزیابی کنید.

- شورای مقابل با خطرات طبیعی را برقرار سازید.

- کمیته مشاوره عمومی را راه اندازی کنید.

● کمک های فنی – تخصصی

- استفاده بهینه از منابع بالقوه آب را توصیه کنید

- برای کارکنان منابع طبیعی آموزش بیشتری در نظر بگیرید

- ارزیابی آسیب پذیری سیستم های منابع موجود را به تامین کنندگان آب توصیه کنید.

- اقدامات عملی حفاظت آب را توصیه نمایید.

- به سازمان های آب برای تهیه برنامه مقابله با خشکسالی یاری رسانید.

- مرکز اطلاعات خشکسالی را سازماندهی کرده و آمار واطلاعات اقلیمی مربوط به زمان وقوع این پدیده را منتشر کنید.

- در رابطه با زمینه موضوع های مختلف مرتبط با خشکسالی و حفظ محصول در طول خشکسالی و نیز در زمینه طراحی و اجرای برنامه های نوبت بندی آب کارگاه آموزشی برپا کنید.

- فن آوری های جدید همچون بهبود سیستم های آبیاری، استفاده از سیستم کم مصرف تر آب و فن آوری رفتارسنجی را توسعه داده و بازاریابی کنید.

- برای آبیاران و تامین کنندگان آب شهری نرم افزارهای کامپیوتری تهیه کنید.

- برای حفاظت از ارزش های مربوط به اراضی مطلوب پناهگاه حیات وحش و یا تبادل آب، برنامه های خاصی تدارک ببینید.

● واکنش اضطراری

- انواع پمپ ها، لوله ها، فیلترهای آب و تجهیزات دیگر را در انبار ذخیره کنید.

- برنامه حمل و کشیدن آب توسط چارپایان در نظر بگیرید

- مکان های استفاده از آب برای احشام را مشخص سازید

- برای تأمین و حمل اضطراری علوفه برنامه ریزی کنید.

- برای اصلاح سیستم های جدید تامین و استحصال آب (چاه های جدید و ...) سرمایه گذاری کنید.

- برای برنامه های جبران خسارت خشکسالی سرمایه گذاری کنید.

- منطقه آبگیر چاه برای تامین آب روستایی را پایین ببرید.

- آب نماهای مجهز به قایق و اسکله را به منظور تفریج و تفرج توسعه دهید.

- جوازهای آبیاری اضطراری را برای استفاده در سطح کشور و استان صادر کنید.

- وام های کم بهره و برنامه های حمایتی برای کشاورزی برقرار سازید.

- کشاورزان را در مورد منابع کمک های کشوری و استانی آگاه کنید.

منبع: راهنمای مقابله با خشکسالی

ترجمه و تدوین: مهندس علی رضا سلامت، مهندس محمدرضا آل یاسین

ناشر: کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران