آمارهای حوزه آی تی از رویا تا واقعیت

نگاهی به شاخص های فناوری اطلاعات در برنامه چهارم و پنجم توسعه

کمتر از یک ماه به پایان سال ۸۸ و پایان برنامه چهارم توسعه باقی مانده است. آن طور که آمارها و گزارش ها از شاخص های بخش فناوری ارتباطات و اطلاعات نشان می دهند همه چیز در این حوزه ایده آل بوده و براساس برنامه و کشور تقریباً به تمامی اهداف و برنامه های خود رسیده است. انتشار این آمار و ارقام شبهات و انتقادات زیادی را به دنبال داشته است.

برخی کارشناسان حوزه آی تی بر این باورند از آنجایی که نحوه رسیدن به این آمار و اطلاعات دقیقاً مشخص نیست نمی توان اعتماد چندانی به آن داشت. وجود شبهات و انتقادات منحصر به برنامه چهارم نیست چرا که براساس ارزیابی کارشناسانی که پیش نویس برنامه پنجم توسعه را دیده اند، این برنامه نیز نتوانسته کاستی های موجود در حوزه ارتباطات و مخصوصاً فناوری اطلاعات را برطرف کند. همچنین گفته می شود بسیاری از احکام اجرانشده برنامه چهارم در برنامه پنجم رهاشده باقی مانده است.

● آمار و ارقامی دور از واقعیت

در میان ۱۴ شاخص در نظر گرفته شده در برنامه چهارم توسعه و در بخش فناوری ارتباطات و اطلاعات، شاخصی که بیش از همه شبهاتی را با خود به همراه داشته مربوط به ضریب نفوذ کاربران اینترنت است. در شاخص ضریب نفوذ کاربران اینترنت، وضعیت مورد انتظار در پایان برنامه عدد ۳۰ درصد است که با رسیدن به عدد ۹/۳۴ درصد و ۲۳ میلیون کاربر ۳۳/۱۱۶ درصد این هدف محقق شده است. اما عده یی از کارشناسان نسبت به برخی از آمار های مطرح شده درخصوص شاخص های این حوزه، شبهاتی را مطرح می کنند و معتقدند این آمارها چندان با واقعیت مطابقت ندارند.

احمد معتمدی وزیر پیشین وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به سوال برانگیز بودن آمار ارائه شده در زمینه ضریب نفوذ کاربران اینترنتی می گوید؛ «اگر به سایت مخابرات هم سر بزنید، تعداد کاربران در سال ۸۴ چیزی حدود هشت میلیون و ۸۰۰ هزار کاربر بوده که در سال ۸۵ این تعداد به ۱۲ میلیون کاربر رسیده یعنی سه میلیون افزایش رخ داده است. در سال ۸۶ چندان به تعداد کاربران افزوده نشده و براساس آمار در این سال تعداد کاربران ۱۲ میلیون و نه دهم بوده است. اما این تعداد کاربر یک دفعه در سال ۸۸ به چیزی حدود ۲۲ میلیون کاربر می رسد.

در واقع میزان کاربران از رقم کمتر از ۱۳ میلیون به ۲۲ میلیون رسیده که این افزایش چندان طبیعی به نظر نمی رسد و این گمان را به وجود می آورد که احتمالاً در این آمار اشتباهی صورت گرفته است.» اما مسعود داوری نژاد رئیس سابق سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به جنبه دیگر رسیدن به این تعداد کاربر اشاره می کند و اظهار می دارد که تنها سندی که مسوولان وزارت ارتباطات برای افزایش ناگهانی تعداد کاربران در عرض یک سال، آن هم به صورت شفاهی عنوان می دارند این است که آنها کاربرانی را که از طریق تلفن همراه به اینترنت متصل می شوند نیز جزء کاربران اینترنتی می دانند که این کار کاملاً غیرقابل قبول به نظر می رسد چرا که نمی توان هیچ گاه به این نوع از افراد به عنوان یک پایانه نگاه کرد. به باور کارشناسان با بررسی شاخص های جهانی و سازمان ITU، تا چند سال پیش تعداد کاربران اینترنتی از مهم ترین شاخص های رشد آی تی در هر کشوری محسوب می شد اما امروزه این تعداد دیگر یک شاخص مهم نیست و دلیل آن هم به زیرساخت های یک کشور بازمی گردد. در واقع هنگامی که زیرساخت ها ایجاد شده است هر فردی می تواند از این زیرساخت ها استفاده کند و از این طریق در رشد آی تی یک کشور موثر واقع شود.

معتمدی نیز درخصوص شاخص های مطرح شده در این حوزه می گوید؛ «زمانی که دولت هشتم شروع به کار کرد زیرساخت های مربوط به ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز فراهم شد. در واقع در آن زمان نیز هر فرد در زمینه خط تلفن ثابت و... هر امکاناتی می خواست به او داده می شد چرا که زیرساخت ها فراهم بود. بنابراین با این شرایط نباید روی ضریب نفوذ اینترنت زیاد تمرکز کرد و روی آن مانور زیادی داد چرا که دیگر این شاخص، شاخص مهمی در جهان آی تی محسوب نمی شود.» به باور وی در این مدت به جای ابراز خوشحالی درخصوص افزایش ضریب نفوذ اینترنت باید روی کارهای دیگر تمرکز شود که مهم ترین آن افزایش شاخص ارائه پورت پرسرعت اینترنت به کاربران بود؛ شاخصی که براساس آمارهای شرکت فناوری اطلاعات از برنامه بسیار عقب است.

معتمدی در ادامه می افزاید؛ «براساس برنامه چهارم توسعه باید یک میلیون و ۲۰۰ پورت پرسرعت تا پایان برنامه ارائه می شد، همچنین این تعداد براساس سند راهبردی چیزی حدود سه میلیون پورت در نظر گرفته شده بود. اما با توجه به آمارهای ارائه شده توسط شرکت فناوری اطلاعات از صد درصد برنامه تنها ۱۰ درصد از برنامه محقق شده است.» بنا بر اظهارات معتمدی برنامه چهارم توسعه دو هدف و برنامه اصلی را در حوزه فناوری اطلاعات مدنظر داشت که یکی از آنها مربوط به ارائه پورت پرسرعت اینترنت است و دیگری نیز به کاربرد فناوری اطلاعات در جامعه برمی گردد که با توجه به شرایط می توان گفت هیچ کدام از این دو هدف و برنامه محقق نشده اند.

داوری نژاد نیز به نرسیدن کشور به برخی از شاخص های فناوری اطلاعات در برنامه چهارم توسعه اشاره می کند و می گوید؛ «تنها رسیدن به شاخص ها مطرح نیست بلکه آموزش در این زمینه نیز باید مورد توجه قرار بگیرد. در حال حاضر نه تنها از نظر آماری از برنامه عقب هستیم بلکه از نظر کیفی نیز تاکنون فعالیت جدی صورت نگرفته است. در واقع در حال حاضر تنها اتصال مدارس به شبکه اینترنت ملی موضوع بحث نیست بلکه نحوه استفاده و آموزش نیز باید مورد توجه قرار بگیرد.»

● برنامه پنجم عقب تر از برنامه چهارم

گمان می رفت برخی شاخص ها که در برنامه چهارم به فراموش سپرده شده یا اهدافی که رسیدن به آن محقق نشده در برنامه پنجم جبران شود. اما با نگاهی به این برنامه کاملاً مشخص می شود که آی تی در برنامه آینده توسعه نیز جایگاهی نخواهد داشت. به باور کارشناسان رویکردهای آی سی تی در برنامه پنجم توسعه، بیشتر سیاست های واسطه یی فناوری اطلاعات را داراست و به رویکردهای راهبردی آن توجهی ندارد. عباس پورخصالیان کارشناس در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به پیش نویس برنامه پنجم توسعه می گوید؛ «برنامه چهارم در ادامه برنامه سوم تهیه شده بود که هر دو برنامه روی فناوری اطلاعات و ارتباطات به صورت سیستماتیک کار کرده بودند در صورتی که در برنامه پنجم این سیستمی بودن برنامه به طور کلی زیر سوال است و در واقع می توان گفت سیستمی بودن برنامه توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات عقب تر از برنامه چهارم است.» به باور پورخصالیان اجزای مختلف فناوری اطلاعات و ارتباطات در این برنامه به صورت پراکنده دیده شده اند و برای هیچ کدام از این اجزا به صورت مجزا برنامه یی در نظر گرفته نشده است که همین امر باعث می شود زمانی که دولت دهم بخواهد برنامه را اجرا کند دچار مشکل ناهمخوانی و عدم پیوند پایگاه داده های مختلف با یکدیگر شود. بنا بر اظهارات بسیاری از کارشناسان، یکی از مشکلات اصلی که در برنامه های توسعه یی کشور دیده می شود به تعیین شاخص های آن برمی گردد.

در اکثر این برنامه ها از ابتدا یا شاخص ها را آنچنان سنگین و دست بالا می گیرند که در عمل امکان اجرای آن وجود ندارد یا به دلیل عدم هماهنگی بین ارگان های مختلف شاخص های تکراری و غیرضروری در برنامه پیش بینی می شود که در زمان اجرا کار را سخت تر می کند. اما گویا در برنامه پنجم همین اتفاق نیز نیفتاده است چرا که به گفته پورخصالیان در این برنامه دولت زیر بار هیچ شاخصی نرفته است. این کارشناس با اشاره به شاخص های برنامه پنجم می افزاید؛ «آنچه از پیش نویس این برنامه دیده می شود این است که دولت زیر بار هیچ شاخصی نرفته است تا حداقل عملکرد خود را شفاف کند که این یکی از نواقص اصلی برنامه پنجم توسعه است. در واقع زیر بار شاخص نرفتن به این معنی است که اگر ابهام در برنامه باشد به نفع دولت خواهد بود.» معتمدی نیز درخصوص شاخص های برنامه پنجم می گوید؛ «دولت همان خطی را که در بودجه سالانه دنبال می کند درخصوص برنامه توسعه یی کشور نیز تعقیب می کند. پیوسته این اظهارات از سوی مقامات بلندپایه کشور مطرح می شود که هدف این است که برنامه توسعه یی کشور در جیب هر ایرانی جای بگیرد که این به این معنی است که کل بودجه را در اختیار دولت بگذاریم و کاری به آن نداشته باشیم.

در کل در برنامه توسعه یی کشور شعار شفاف سازی داده می شود اما در اصل همه چیز غیرشفاف است.» معتمدی بر این باور است که در حوزه آی تی هر چه کمتر توسعه ایجاد شود بهتر است چرا که در حال حاضر در پشت هر برنامه یی دیدگاه های امنیتی دیده می شود و اگر قرار است برنامه یا طرحی با هدف کنترل اجرا شود بهتر است توسعه یی داده نشود. در برنامه پنجم توسعه که هنوز به تصویب نهایی مجلس نرسیده است پیش بینی شده است که ایران تا پایان مدت زمان اجرای کلی این برنامه جایگاه دوم فناوری در منطقه را کسب کند و بتواند طی چشم انداز ۲۰ساله مقام اول را از آن خود کند اما به نظر می رسد با توجه به شرایط و عقب ماندگی از برنامه های پیشین رسیدن به این جایگاه کمی سخت باشد چرا که به وضوح از طرح راهکارها و راهبردهای اجرایی برای رسیدن به شاخص ها در این برنامه خبری نیست.

سونیتا سراب پور