چالش های اجتماعی مسئله حجاب

حجاب و عدم آن علاوه بر آثار و پیامدهای فردی در اجتماع نیز آثار و پیامدهایی دارد و نیز برای بی حجابی در اسلام جزای دنیوی قرار داده شده پس فقط یك امر شخصی نیست

عباس معلمی مهندسی صنایع خود را پیش از انقلاب به اتمام رسانده و پس از انقلاب در قم در زمینه برنامه ریزی اسلامی كار كرده است. اكنون نیز مدیر كل پژوهش و قائم مقام مركز پژوهش‏ها اسلامی صدا و سیما است.

● در ابتدا لطفاً وضعیت حجاب در كشور را آسیب‏شناسی كنید؟

▪ اگر بخواهیم به صورت كلان وضعیت حجاب را بررسی كنیم باید بگویم كه وضعیت حجاب در كشور ما نسبت به اكثر كشورها حتی بعضی از كشورهای اسلامی وضعیت مطلوب و بهتری را دارد. البته نسبت به آن توقعاتی كه از یك جامعه اسلامی و انقلابی است این وضعیت برای یك كشور اسلامی و انقلابی وضعیت مناسبی نیست و در این چند سال اخیر نسبت ارزش‏های ما سیر رو به رشدی را نداشته است.

● منظور دقیق شما از مطلوب و نا مطلوب بودن وضعیت حجاب چیست؟

▪ منظور من نسبت وضعیت است به طوری كه در كشورهای غیر اسلامی و حتی در برخی از كشورهای اسلامی مانند مصر، بخش‏هایی از لبنان، امارات یا حتی پایتخت عراق وضعیت حجاب نامطلوب شده است كه عریان بودن سر و دست عادی شده و در كشور ما وضعیت حجاب نسبت به آن كشورها مطلوب‏تر است ولی وقتی كه ما به ارزش‏ها و احكام دینی خودمان نگاه می‏كنیم این وضعیت را مطلوب نمی‏دانیم. در ارزش‏های ما برای زن حد مشخصی وجود دارد و نسبت به این احكام و ارزش‏ها در اكثر شهرهای بزرگ كشور وضعیت نامطلوب است حتی تا حدودی عرف دارد تغییر می‏كند و شما نمی‏توانی به زنی كه مقداری از موی سر او از روسری بیرون است بگویی تو بد حجابی و ارزش‏ها را رعایت نكردی و دارد در معنای عرفی حجاب تصرف می‏شود كه این مسئله بسیار خطرناك است و این مسئله در بعضی از مناطق شهرهای بزرگ تا جایی رسیده است كه اگر زنی بخواهد حجابی را كه نظر شارع مقدس است رعایت كند عمل غیر عرف انجام داده است به عبارتی جای ارزش و ضد ارزش عوض شده است كه امری خطرناك است.

● نظر شارع مقدس چیست؟

▪ چیزی كه شرع مشخص كرده همان پوشش بدن و سر غیر از صورت و دست‏ها است.

● به‏طور دقیق بیان فرمایید حد پوشش چیست؟

▪ یعنی اینكه جذابیت‏های بدن زن در معرض دید نامحرم قرار نگیرد. اگر بخواهیم دقت بیشتری روی این موضوع داشته باشیم باید در كنار پوشش مسئله آرایش را نیز مطرح كنیم. ممكن است یك زن پوششی داشته باشد كه به ظاهر طبق احكام اسلامی باشد ولی مورد نظر شارع مقدس نباشد آن هم از نظر زیور آلات، آرایش و حتی نوع رفتار كه در حقیقت باعث عدم پوشش جنسی زن می‏شود حتی ممكن است زنی چادر و مقنعه را برای پوشش اسلامی استفاده كند اما رنگ آن چادر و مقنعه ایجاد جذابیت جنسی كند كه اشكال دارد. در اصل حجاب و پوشش برای این قرار داده شد كه وقتی زن وارد اجتماع می‏شود به عنوان یك كالای دیدنی مورد ارتباط قرار نگیرد و از جذابیت‏های جنسی او استفاده نشود.

● شما به جلب توجه زن اشاره كردید. ملاك جلب توجه چیست آیا به عرف جامعه برمی‏گردد یا شرع به طور دقیق مشخص كرده است؟

▪ قبل از این مسئله به این اشاره می‏كنم كه جلب توجه بعد از رعایت حد پوشش مطرح می‏شود و عده‏ای نگویند كه در كشورهای غیر اسلامی زن مسلمان با حجاب جلب توجه می‏كند پس نباید حجاب داشته باشد و منظور از جلب توجه مشخص است یعنی نظر مردان به این سو می‏رود كه نسبت به یك زن توجه و استفاده جنسی ایجاد می‏شود. و با توجه به این مسئله ملاك جلب توجه عرف اما عرف شرعی است و یك زن باید علاوه بر رعایت شرع عرف محیط خود را نیز رعایت كند.

● با توجه به این نكته پس اگر به فرض در جامعه ما همه زنان از حداقل پوشش شرعی استفاده كردند آیا چادر اشكال شرعی پیدا می‏كند و شامل حكم جلب توجه می‏شود؟

▪ از طرفی جلب توجه چادر در چنین محیطی زمینه نگاه و استفاده جنسی مردان را فراهم نمی‏كند و از طرفی بعضی از وقت‏ها برخی جلب نظرها شاید جزء استحباب شود بطوری كه گاهی یك واجب اسلامی ترك شده یا یك عمل نیك به فراموشی سپرده شده مثل اینكه كمك كردن به فقرا كه امری مستحب است در جامعه به فراموشی سپرده شده و عده‏ای به عمد صدقه را آشكارا به فقیر می‏دهند حتی در تلویزیون هم نشان داده می‏شود تا آن عمل نیك را ترویج كنند. در اینجا هم اگر در منطقه‏ای یا شهری حجاب برتر فراموش شده یا از بین رفته خانمی با چادر ظاهر می‏شود و جلب نظر می‏كند به این معنا كه حجاب برتر را ترویج كند.

● لطفاً به این سوال پاسخ دهید كه آیا حجاب یك مسئله درونی و شخصی است یا یك مسئله بیرونی و اجتماعی؟ علت آن را بیان كنید.

▪ حجاب و عدم آن علاوه بر آثار و پیامدهای فردی در اجتماع نیز آثار و پیامدهایی دارد و نیز برای بی‏حجابی در اسلام جزای دنیوی قرار داده شده پس فقط یك امر شخصی نیست مثل غیبت كردن كه گناهی فردی است و عذاب و جزای آن به عهده حاكم نیست. حجاب چون پیامدهای اجتماعی دارد پس مسئله‏ای است مربوط به اجتماع.

● برخی معتقدند علت اینكه وضعیت حجاب در كشور ما بدین صورت شده این است كه حجاب از یك مسئله درونی به یك مسئله بیرونی و اجتماعی تبدیل شده است در صورتی كه حكومت‏ها و اجتماع دخالتی در این امر نمی‏كردند. نظر شما در رابطه با سخن چیست؟

▪ اولاً اینكه قبلاً عرف جامعه بر اساس تعالیم اسلامی شكل گرفته بوده و كسی تخلف نمی‏كرده و در جامعه الگویی غیر از این نبوده است البته اگر زنی تخلف می‏كرد جامعه هم با او برخورد می‏كرد. مگر خانم قرهالعین و خانم فاطمه سیاح كه بی‏حجاب در جامعه ظاهر شدند جامعه نسبت به آنان واكنش نشان نداد. حتماً در فیلمی كه در زمان طاغوت ساخته شد با نام شوهر آهو خانم كاملاً مشهود است كه وقتی بدون حجاب در جامعه ظاهر می‏شدند عده‏ای با او برخورد می‏كردند پس معلوم می‏شود كه واكنش اجتماع بوده و حجاب را مسئله‏ای اجتماعی می‏دانستند یا حتی ناصرالدین شاه با مسئله بی‏حجابی در قزوین مخالفت كرده بود كه به طور دقیق داستانش را به خاطر ندارم اما از طرف حكومت‏ها هم اگر بی‏حجابی بوده برخورد می‏شده است.

● به نظر شما پیامدهای اجتماعی و فردی بی‏حجابی و عدم پوشش اسلامی زنان در جامعه چیست؟

▪ مسئله فقط پوشش نیست بلكه در كنار آن مسئله آرایش هم هست و باعث شده است حریم‏های عفاف از بین برود. عدم پوشش اسلامی در جامعه باعث شده است كه محیط اجتماع از حالت اصلی خود كه محیطی برای تلاش و كوشش است فاصله گرفته و سلامت آن تهدید شده است. جذابیت‏های جنسی در معرض دید عموم قرار گرفته و سلامت جنسی جامعه به خطر افتاده است. البته نكته‏ای كه باید بگویم این است كه وقتی گفته می‏شود حجاب آنچه كه در ذهن می‏آید پوشش زنان است گویا مرد به هر شكل می‏تواند در جامعه ظاهر شود و یا اینكه هر نوع برخوردی در اجتماع را نسبت به این مسئله داشته باشد. اما اینطور نیست و اسلام در مورد نگاه كردن مرد به زن هم احكام و دستوراتی دارد و همانطور كه برای زنان دستور دارد، برای مردان هم حكم دارد. به عبارت بهتر همان طور كه اسلام برای زنان راهی را باز كرده است تا هدایت شوند به مرد هم صراط مستقیم را نشان داده است. مرد هم در اجتماع باید عفاف داشته باشد و محیط اجتماع از هر طرف باید سالم باشد.

پیامد و اثر نامطلوب بی‏حجابی و به طور كلی گناه این است كه محیط اجتماع غیر الهی می‏شود و فرد از خدا دور می‏شود و دیگر اینكه زن بدحجاب ثبات خانواده را از بین می‏برد چونكه وقتی مرد و زن قصد دلبری در اجتماع داشته باشند و یك فرد در اجتماع دائماً مورد تحریك جنسی از جانب دیگران قرار گیرد آسایش خانوادگی و روانی او به خطر می‏افتد. وقتی افراد یك جامعه همدیگر را تحریك جنسی می‏كنند پیامدهای خاصی هم بوجود می‏آید مانند دزدیده شدن زنان و دختران، تجاوز، همجنس‏گرایی و... البته برخی به غلط می‏گویند كه علت اینها این است كه افراد جامعه محدود می‏شوند وعده‏ای بر اثر این محدودیت از خط بیرون می‏زنند اما آن طرف دنیا زن‏ربایی بیشتر است یا اینجا. تجاوز به عنف در كشورهای آزاد جنسی بیشتر است یا در كشوری كه این مسائل محدود شده است. همجنس‏گرایی آن طرف بیشتر است یا این طرف. شهوت مسئله‏ای است كه هر قدر به آن دامن بزنید گسترش بیشتری پیدا می‏كند.

● پس در این صورت آیا شما عدم پوشش زنان را با شهوت رانی یكی می‏دانید؟

▪ نه یكی نیست بلكه عدم پوشش یا پوشش نامناسب زن تحریك كننده شهوات است و زمینه‏ساز این مسئله است كه البته این زمینه سازی بستگی به عرف جامعه دارد. كه ممكن است بی‏حجاب بودن یا نداشتن پوشش اسلامی مسئله‏ای عادی باشد كه محرك شهوات نباشد مثل چین كمونیست كه زمانی زن و مرد لباس‏های شبیه به هم می‏پوشیدند و همه زنان هم تقریباً هم لباس بودند و فقط موی سرشان پوشیده نبود مثل لباس سربازی. در آن محیط و در عرف آن جامعه ممكن است زنان با حضور خود در آن جامعه با آن پوشش زمینه ساز شهوات نباشند البته لوازم منفی خاص خود را دارد و در حقیقت چون خداوند چنین دستوری برای زنان داده است قطعاً زنی كه پوشش كامل اسلامی ندارد به نسبت زمینه‏ساز چنین امری است حال ممكن است نسبت كم یا زیادی داشته باشد. به هر حال این مسئله آغازی است برای ایجاد زمینه‏های فساد فردی و اجتماعی. البته گاهی یك خانمی از یك مدل آرایشی یا پوششی كه آن طرف دنیا به عنوان جلب توجه استفاده می‏شود به عنوان اینكه این لباس و آرایش مُد است استفاده می‏كند و قصد جلب توجه هم ندارد و زنی عفیف است اما وقتی كه با آن ظاهر در جامعه می‏آیدمورد توجه و نظر قرار می‏گیرد و فضای عفیفانه جامعه را برهم می‏زند. در كشور ما بسیاری از خانم‏هایی كه با حجاب نامناسب در اجتماع ظاهر می‏شوند اگر مردی بخواهد برخوردی شهوانی با آنان داشته باشد عكس العمل نشان می‏دهند و اجازه چنین برخوردی را نمی‏دهند حتی من زنی در تهران را دیدم كه به خاطر ظاهر او كسی فكر خوبی راجع به آن زن نمی‏كرد و در كنار خیابان هم منتظر ماشین بود. چند ماشین مختلف با مدل‏های بالا و پایین هم جلوی او نگه داشتند اما این زن سوار تاكسی شد و صندلی عقب هم نشست. من به دوستم گفتم كه این زن با این ظاهر اگر قصد بی‏عفتی داشت یا سوار آن ماشین‏ها می‏شد یا حداقل عقب نمی‏نشست. اگر كسی در خیابان هم به این خانم دست بزند قطعاً توی گوشش می‏زند پس این زن قصد بی‏عفتی ندارد اما نمی‏فهمد كه وقتی با چنین ظاهری در جامعه ظاهر می‏شود نظر همه را به خود جلب می‏كند و زمینه ساز مسائل شهوانی می‏شود.

گفت‏وگو با عباس معلمی

---