تولید و مصرف انرژی در کشورهای نفت خیز

ایران یکی از کشورهای ثروتمند جهان است ایران از نظر حجم ذخایر نفتی در جهان رتبه سوم و از نظر حجم ذخایر گازی رتبه دوم را دارد

ایران یکی از کشورهای ثروتمند جهان است. ایران از نظر حجم ذخایر نفتی در جهان رتبه سوم و از نظر حجم ذخایر گازی رتبه دوم را دارد. این کشور سالانه سهم زیادی از نفت و گاز تولیدی خود را به مصرف داخلی می‌رساند که این مسئله نه‌تنها در ایران بلکه در دیگر کشورهای نفت‌خیز خاورمیانه نیز رایج است. مطالعات نشان می‌دهد در اغلب کشورهای نفت‌خیز دنیا نفت اصلی‌ترین منبع انرژی این کشورهاست و همین مسئله می‌تواند در حجم مصرف از این منبع انرژی تاثیر بسزایی داشته باشد. در سال ۲۰۰۷، تولید نفت در سراسر جهان به طور متوسط روزانه ۸۵ میلیون بشکه در روز بود و نزدیک به نیمی از این تولیدات یعنی معادل ۴۳ میلیون بشکه توسط تانکرها از راه‌های دریایی جابه‌جا شدند.

بازار انرژی جهان به شدت به امنیت حمل و نقل وابسته است. در ایران نیز همچون دیگر کشورهای نفت‌خیز جهان یارانه‌هایی برای مصرف منابع انرژی در نظر گرفته شده است تا به موجب آن مردم با پرداخت هزینه کمتری از ثروت ملی خود استفاده کنند. همین یارانه‌ها موجب افزایش مصرف در این کشورها شده است تا آنجا که گزارش‌ها از رشد تقاضای منابع انرژی در این کشورها در سال‌های اخیر خبر داده است. مطالعات نشان می‌دهد همین یارانه‌های دولتی زمینه را برای رشد مصرف انرژی در کشورهای مختلف فراهم کرد و با توجه به بحران ایجادشده در بازار نفت بسیاری از دست‌اندرکاران بازار نفت و اقتصاددانان و سیاستمداران از کشورهای نفت‌خیز خواستند تا این یارانه‌ها را حذف کنند.

حذف یارانه‌های انرژی سبب می‌شود تا مردم قیمت واقعی این فراورده‌های ارزشمند دنیا را بپردازند و به موجب آن در مصرف آنها تا حد امکان صرفه‌جویی کنند. موضوع حذف یارانه‌های نفتی در شرایطی که قیمت نفت تا مرز ۱۴۰ دلار آمریکا افزایش یافته است از اهمیت بیشتری برخوردار است.

انتظار می‌رود حذف یارانه‌ها سبب شود تا تقاضای نفت و منابع نفتی در دنیا سیر کاهشی داشته باشد و یکی از فاکتورهای موثر در رشد قیمت نفت از بین برود. ایران یکی از اعضای اوپک است و جزء سه کشور اول جهان از نظر منابع انرژی محسوب می‌شود، ایران در میان کشورهای عضو اوپک بیشترین صادرات انرژی را بعد از عربستان سعودی دارد و در جهان پس از عربستان سعودی، روسیه و نروژ بزرگترین صادر کننده نفت خام است.

نیمی از مصرف انرژی داخلی در ایران را گاز طبیعی تشکیل می‌دهد و این در حالی است که تقریبا نیم دیگر آن توسط نفت تامین می‌شود. بخش عظیمی از برنامه توسعه صنعت گاز طبیعی ایران در پروژه پارس جنوبی در خلیج فارس در حال اجراست. ۴۹ درصد از انرژی داخلی مصرفی توسط گاز طبیعی ۴۸ درصد از این انرژی توسط نفت، ۱ درصد زغال‌سنگ و ۲ درصد توسط نیروگاه‌های هیدروالکتریک تامین می‌شود. تولید نفت ایران در رده چهارم جهان است و این درحالی است که پانزدهمین مصرف‌کننده بزرگ نفت در جهان ایران است. تولید زغال‌سنگ ایران در رده چهل و سوم جهان است و در مصرف الکتریسیته این کشور در رده ۱۹ بین‌المللی قرار دارد.

روسیه دومین منابع انرژی جهان را در اختیار دارد. این درحالی است که تولید نفت خام این کشور در رده اول جهان است و چهارمین مصرف‌کننده بزرگ انرژی در جهان است. روسیه دومین صادرکننده بزرگ نفت در جهان است و نهمین صادرکننده نفت به ایالات متحده به حساب می‌آید. تولید گاز طبیعی روسیه در رده اول جهان است و بزرگترین صادرکننده گاز طبیعی در جهان به شمار می‌رود. البته روسیه سومین مصرف‌کننده بزرگ انرژی در جهان نیز به شمار می‌رود. روسیه یکی از اصلی‌ترین تولیدکنندگان نفت جهان به شمار می‌رود که حتی گاهی تولید بیشتری از عربستان سعودی دارد.

در کنار نفت و گاز طبیعی، این کشور معادن زغال‌سنگ زیادی دارد و تولید زغال‌سنگ روسیه در رده پنجم جهان قرار دارد. از نظر نیروگاه‌های تولید برق کشور روسیه در رده چهارم است که البته صنعت برق این کشور نیازمند سرمایه‌گذاری و بازسازی است. در سال ۲۰۰۶، مصرف برق در این کشور از مصرف گاز طبیعی پیشی گرفت.