افتخار (فخرفروشی)

افتخار یا مباهات به زبان به واسطهٔ چیزی است که آن را کمال خود می‌پندارد. مباهات غالباً به اموری است که بیرون از ذات مباهات‌کننده است از اقسام تکبّر به شمار می‌رود. پس هرچه در …

افتخار یا مباهات به زبان به واسطهٔ چیزی است که آن را کمال خود می‌پندارد. مباهات غالباً به اموری است که بیرون از ذات مباهات‌کننده است از اقسام تکبّر به شمار می‌رود. پس هرچه در ذمّ تکبّر وارد شده بر ذمّ فخرفروشی نیز دلالت می‌کند، و انگیزه‌های آن همان اسباب و عوامل تکبّر است. و گفته شد که هیچ‌یک از این عوامل و انگیزه‌ها صلاحیّت آن را ندارد که منشأ افتخار قرار گیرد. افتخار ناشی از جهل محض و سفاهت است.

حضرت سجاد (علیه‌السلام) فرمود:

عجب است از متکبّر بر خود بالنده که دیروز نطفه‌ای بود و فردا مرداری می‌شود.

(عَجَباً لِلْمُتَکَبِّرٍ الْفَخُورِ الَّذی کٰانَ بِالْأمْسِ نُطْفَهًٔ ثُمَّ هُوَ غَداً جیفَهٌٔ )

امام باقر (علیه‌السلام) فرمود:

عجب است از متکبّری که به خود می‌نازد، و حال آن‌که از نطفه‌ای آفریده شده سپس مردار می‌شود، و در این میان نمی‌داند با او چه خواهند کرد.

(عَجَباً لِلْمُخْتالِ الْفَخُورِ ، وَ اِنَّما خُلِقَ مِنْ نُطْفَهٍٔ ثُمَّ یَعُودُ جیفَهًٔ وَ هُوَ فیما بَیْنَ ذٰلِکَ لایَدْری ما یُصْنَعُ بِهِ )

و نیز فرمود: پیغمبر (صلّی الله علیه وآله وسلم) روز فتح مکّه بالای منبر رفت و فرمود: ای مردم! خداوند نخوت جاهلیّت و تفاخر به پدران را از شما بُرد، بدانید که همه از آدمید و آدم از خاک است، آگاه باشید که بهترین بندهٔ خدا بنده‌ای است که تقویٰ داشته باشد.

عقبهٔ بن بشیر اسدی به امام باقر (علیه‌السلام) گفت: من دارای حسب (خاندان) بزرگ و در میان قوم خود عزیزم. امام به او فرمود: ”به حسب خود بر ما منّت می‌نهی! خدا به وسیلهٔ ایمان مقام کسی را که مردم او را پست می‌شمردند در صورتی که مؤمن باشد بالا برده است، و آن که مردم او را شریف می‌خواندند به سبب کفر در صورتی که کافر باشد پست و زبون ساخته است. پس کسی را بر کسی برتری نیست جز به وسیلهٔ تقویٰ “

امام صادق (علیه‌السلام) فرمود:

قالَ رَسُولُ‌اللهِ (صلّی الله علیه وآله وسلم) آفَهُٔ الْحَسَبِ الْإِفْتِخارُ وَالْعُجْبُ

رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلم) فرمود:

آفت حسب (شرافت خانوادگی به خود بالیدن و خودپسندی است.

مردی به حضور رسول خدا آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! من فلان پسر فلانم و تا نه تن از پدران خود بر شمرد. رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلم) فرمود: تو دهمین آنانی در دوزخ و فرمود: أتیٰ رَسُولَ اللهِ (صلّی الله علیه وآله وسلم) رَجُلْ، فَقالَ: یا رَسُولَ‌اللهِ! أنَا فُلانُ بْنُ فُلانٍ ... حَتّٰی عَدَّ تِسْعَهًٔ، فَقالَ لَهُ رَسُولُ‌اللهِ (صلّی الله علیه وآله وسلم) : أمٰا اِنَّکَ عاشِرُهُمْ فِی‌النّٰارِ نقل شده است که روزی قریش در حضور سلمان بر یکدیگر تفاخر می‌کردند. سلمان گفت: امّا من از نطفه‌ای نجس خلق شده‌ام و مرداری گندیده خواهم شد، سپس به پای میزان اعمال خواهم رفت. اگر ترازوی اعمالم سنگین باشد بزرگوار خواهم بود و اگر سبک باشد پست و فرومایه خواهم بود.امّا ضدّ افتخار، حقیر شمردن خود و ترجیح دادن دیگران است بر خود به زبان و سخن.