صنعت سنگ و راهکارهای خروج از چالش

دستگاه های عظیم, اما دقیق و سریع برش سنگ از کوه, ماشین های سابش و برش نهایی و ماشین افزارهای رایانه ای افزارزنی و نقش نگارساز, با هزاران کارگر و مهندس متخصص معدن و صنعت و محیط زیست و غیره و همچنین صدها خبره سنگ شناس و خاک شناس و زمین شناس و امثالهم, در کنار یک سازوکار پیچیده تجاری و سامانه های کارآمد اداری درکارند تا چرخ های سنگین یکی از بزرگترین بخش های اقتصادی کشور, یعنی صنعت سنگ, به درستی بچرخد

یک ضرب المثل قدیمی می گوید: «مرد سنگ به خانه ببرد، بهتر است تا...!» که ضمنا اشاره ای به کم بهایی یا بی بهایی سنگ داشته است. اما این ضرب المثل مربوط به وقتی است که «سنگ» مورد اشاره این مقدار با مقوله «ارزش افزوده اقتصادی» ارتباط پیدا نکرده بود، چرا که امروز صدها هزار تن از مردان این سرزمین دو البته مردان کشورهای دیگر، به ویژه مردان کشور چین!) در واقع سنگ به خانه می برند. یعنی از درآمد حاصل از سروکله زدن با سنگ بیابان امرار معاش می کنند. در عین حال، حالا دیگر بحث سنگ از آن قبیل هم نیست که هر کسی بتواند وارد آن شود و به اصطلاح از روی بخت، سنگی به نشانه زند. چرا که آن قصه سنگ بزرگ، که یادآور علامتی برای نزدن است. اینک مصداقی روشن در موضوع «سنگ» به خود گرفته و این امر دارای تخصصی مشخص شده است که نام «صنعت» به خود گرفته و حالا صدها رشته مختلف باید، تا کار سنگ بزرگ مذکور به سامان نهایی برسد.

دستگاه های عظیم، اما دقیق و سریع برش سنگ از کوه، ماشین های سابش و برش نهایی و ماشین افزارهای رایانه ای افزارزنی و نقش نگارساز، با هزاران کارگر و مهندس متخصص معدن و صنعت و محیط زیست و غیره و همچنین صدها خبره سنگ شناس و خاک شناس و زمین شناس و امثالهم، در کنار یک سازوکار پیچیده تجاری و سامانه های کارآمد اداری درکارند تا چرخ های سنگین یکی از بزرگترین بخش های اقتصادی کشور، یعنی صنعت سنگ، به درستی بچرخد. تازه آنهم با حضور رقبایی بین المللی و رشد دمادم فن آوری های جنبی در تمام زمینه ها.

جان مایه حیات صنعت سنگ، صادرات است و آن سازوکار پیچیده فوق الذکر، در حضور صنعت سنگ در بازار جهانی معنا یافته و می یابد، این است که آمارها می گویند که ظرف پنج سال گذشته صادرات سنگ ۴۰۰ درصد رشد داشته است و همین علت اول رشد این رشته صنعتی در کشور و طبعا همین نکته، اولین بند مشکل این صنعت است.

دست اندرکاران عقیده دارند که اگر برخی مشکلات نبود، صادرات ما در این مدت به ۵۰۰ درصد رشد نیز می رسید، اما نگاهی به وضع رقبای قدرتمند ما در صادرات سنگ خام و فرآوری شده (مانند ترکیه، هند، ایتالیا و بالاخره چین) بیانگر این مطلب است که ما علی رغم داشتن سابقه و عنوان پیشقدمی تاریخی، در این رشته هنوز ابجدخوانی می کنیم! و بازگشایی این گروه، در وحله اول بر دوش نزدیک ترین سطوح تخصصی صنعت سنگ، به سنگ است.

نخست نگاهی سریع به مجمع نظرات گروهی می اندازیم که بیشتر با مقوله صادرات سنگ سر و کار دارند. این عده عقیده دارند که در وهله اول صادرات بی رویه سنگ خام (!؟) با رشد بیش از ۲۰۰ درصد، بزرگترین مانع رشد کمی و کیفی بخش صادرات سنگ است.

دوم رشد بی رویه هزینه های استحصال و تولید در این رشته مانند افزایش دستمزد کارگر و هزینه گمرکات و سوم بهره بالای بانکی که درکنار موضوعات خارجی مانند جدی گرفتن قضیه تحریم اقتصادی از سوی برخی کشورها را از عوامل مهم کندی رشد صادرات سنگ در کشور بر می شمارند.

ایران به لحاظ میزان ذخایر سنگ های تزئینی و نما، جزوه ۱۰کشور دارنده معادن مرغوب سنگ در جهان است. تولید سنگ تزئینی در ایران در سال های اخیر به حدود ۷ میلیون تن بلوک استخراجی رسیده است و در این زمینه (تولید سنگ خام) ایران جزو سه کشور بزرگ تولید کننده بزرگ سنگ در جهان (همراه چین و ایتالیا) به شمار می رود. اما کل صادرات ما در این رشته (سنگ تزئینی) حداکثر پنج درصد تولید مزبور است.

عامل اول این مشکل در روش های استخراجی ما نهفته است و باید متذکر شد که کشورهای صاحب نام در بازار سنگ های تزیینی، در استخراج از تکنولوژی بالایی بهره مند هستند که راز برتری فن آوری مزبور در استهلاک کمتر سنگ های استخراج شده نهفته است. این یعنی در کشور ما هنوز بهره برداری از معادن سنگ، همراه با استهلاک و ضایعات فراوان و بهره وری اندک و آمار ضایعات بیش از ۵۰ درصد از این زمینه قابل تامل است.

نکته بعد فقدان آموزش کافی در نزد کارگران این رشته است. البته این مشکل به طور اصولی در تمامی رشته ها گریبانگیر صنعت ماست، اما در حالی که در اغلب رشته های صنعتی دست کم تعداد محدودی از مراکز برای تربیت کارگر ماهر رشته های صنعتی فعالیت می کنند. رشته معدن بویژه سنگ کمترین بهره را از این موضوع دارد در حالی که صنعت سنگ شاید بیش از هر حرفه دیگری نیازمند مهارت های فنی و قدرت بدنی در نزد کارگران این رشته است. نتیجه این محرومیت در افزایش ضایعات، وقوع حوادث ناشی از کار، کیفیت نازل برخی تولیدات و نهایتا بهره وری اندک در این رشته کاملا مشهود است.

بخش صنایع تکمیلی در صنعت سنگ اهمیت ویژه ای دارد. تولید سنگ های تزیینی با ابعاد استاندارد و در سطح انبوه، تولید استانداردهای خاص برای موارد ویژه، تولید فرآورده های موسوم به «آنتیک»، تولیدات ناشی از پودر سنگ و تولید سرامیک های ویژه از مواردی هستند که کمیت آن در صنعت سنگ ما به اصطلاح «لنگ» است.

دربخش صادرات نیز ما دچار مشکلاتی هستیم. بازاریابی برای توان تولیدی داخل به درستی انجام نمی پذیرد و رشد صادرات سنگ خام موید این نکته است که صادرکنندگان در این زمینه رسالتی برای خود قائل نیستند و بیشتر به دنبال بازارهای سهل الوصول هستند تا با تلاش کمتر و البته سود کمتر کار را در زمان اندکی به نتیجه برسانند.

با این همه به نظر می رسد که «صنعت سنگ»، با آهنگ شتابان در رشد و افزایش شمار دست اندرکاران متخصص در این رشته، در حال غلبه بر مشکلات سنتی و صنعتی خود است و دور نیست که در آینده نزدیک، صنعتگران و بازرگانان هوشمند ایرانی با محو نقاط ضعف این ساز و کار و تقویت بنیه علمی نادر مجید آهی، تکنولوژیک و اقتصادی «صنعت سنگ» این رشته را در مرتفع ترین جایگاه خود بنشانند.

اصفهان - نادر مجیدی آهی