پارلمانتاریسم در ایران

چهاردهمین دوره مجلس شورای ملی در تاریخ ششم اسفند ماه ۱۳۲۲ افتتاح و در تاریخ بیست و یکم اسفند همان سال رسمیت یافت.‏
انتخابات چهاردهمین دوره مجلس شورای ملی در شرایط خاصی انجام …

چهاردهمین دوره مجلس شورای ملی در تاریخ ششم اسفند ماه ۱۳۲۲ افتتاح و در تاریخ بیست و یکم اسفند همان سال رسمیت یافت.‏

انتخابات چهاردهمین دوره مجلس شورای ملی در شرایط خاصی انجام گرفت؛ از طرفی ایران تحت اشغال نیرو های بیگانه (شوروی و انگلستان) قرار داشت و از سوی دیگر در این دوره پس از مدت ها خفقان سیاسی و عدم فعالیت احزاب و گروه های مختلف، در اثر فضای نسبتاً مساعدی که پس از سقوط و اخراج رضا شاه در کشور پدید آمده بود، جریان ها و احزاب مختلف دست به اقدامات و تحرکات پردامنه ای در زمینه انتخابات نمایندگی مجلس شورای ملی یازیده از این رهگذر فضای سیاسی نسبتاً پویایی شکل گرفت. علاوه بر این موارد برخی عناصر متنفذ همچنان بر عرصه سیاسی و اجتماعی تسلط داشته و در این زمینه اعمال نفوذ می نمودند.‏پس از انجام انتخابات کاندیداهای منتخب تحت تأثیر فضای سیاسی کشور اقدام به تشکیل گروه ها و فراکسیون های متعدد با گرایش های مختلف نمودند.‏

نکته جالب توجه در انتخابات این دوره از مجلس این بود که امکان کاندیداتوری افراد و شخصیت های سیاسی که سال ها از بازی قدرت دور افتاده بودند فراهم آمد. در این دوره افرادی نظیر سید ضیاء الدین طباطبایی از یزد به نمایندگی انتخاب شد و دکتر محمد مصدق نیز کاندیدای تهران شده و با اخذ حداکثر آراء به عنوان نماینده اول تهران به مجلس راه یافت.‏

گروه های اقلیت و اکثریت مجلس در ارتباط با مناسبات و روابط سیاسی بیرون مجلس شکل گرفته در مقابل یکدیگر صف آرایی نمودند. گروه اکثریت را افرادی چون سید ضیاء الدین طباطبایی، جلیلی و طاهری رهبری می کردند و گروه اقلیت تحت رهبری محمد مصدق قرار داشت. اختلافات گروه اقلیت و اکثریت در این دوره شدت فراوانی داشت و بیشترین وقت مجلس نیز صرف تشنجات اختلافات سلایق و دیدگاه های جناح های مختلف گردید.‏از جمله مهم ترین قوانینی که در چهاردهمین دوره قانونگذاری از تصویب نمایندگان گذشت می توان به موارد زیر اشاره نمود:‏

ـ لغو اختیارات فوق العادهٔ مالی دکتر آرتور میلسپو، مستشار آمریکایی در تاریخ ۱۸ دی ماه ۱۳۲۳.

ـ طرح پیشنهاد دولت شوروی مبنی بر اعطای امتیاز نفت شمال به این کشور از طرف هیئت دولت در جلسهٔ ۲۷ مهر ماه ۱۳۲۳. این پیشنهاد علی رغم تلاش های فراوانی که از سوی طرفداران شوروی در مجلس شورای ملی از جمله حزب توده برای تصویب آن انجام گرفت، در صحن مجلس رد شده و ضمن آن مصوبه ای به تصویب نمایندگان رسید که دولت را از هر گونه مذاکره ای راجع به نفت، تا خروج نیرو های بیگانه از کشور منع می ساخت.‏

ـ تصویب طرح تحریم انتخابات مجلس شورای ملی (دوره پانزدهم) تا زمان خروج نیرو های بیگانه از کشور در تاریخ ۱۹ مهر ماه ۱۳۲۴. به موجب طرح مذکور نخستین فترت عصر سوم مشروطیت به مدت یک سال و چهار ماه و یک روز به وقوع پیوست.‏از جمله درگیری ها و دلمشغولی های چهاردهمین دوره مجلس شورای ملی غائله آذربایجان و کردستان بود که با حمایت شوروی توسط سید جعفر پیشه وری و قاضی محمد ایجاد شده و در مناطق مذکور دولت های خود مختاری تأسیس شده بود.‏

در دوران فترت همه تلاش سیاستمداران مصروف مذاکره با دولت های متفق برای تخلیه خاک ایران و حل گرفتاری هایی که از رهگذر حضور نیرو های بیگانه در کشور حاصل شده بود، گردید. در پی تلاش های دولت ابتدا آمریکا و انگلستان نیروهای خود را از ایران خارج نمودند، دولت شوروی نیز پس از مدتی طفره روی سرانجام در خرداد ماه ۱۳۲۵ نیروهای خود را خارج ساخته و بدین ترتیب مقدمات برگزاری انتخابات دوره پانزدهم مهیا گردید.

سمیرا افراسیابی