اختراعات و ابتكارات ایرانیان در پهنه دریانوردی و نجوم

كهن ترین سند دریانوردی ایرانیان, مهری است كه در چغامیش خوزستان بدست آمده است تاریخ تمدن ناحیه چغامیش به شش هزارسال پیش از میلاد می رسد این مهر گلین, یك كشتی را با سرنشینانش نشان می دهد

كهن‌ترین سند دریانوردی ایرانیان، مهری است كه در چغامیش خوزستان بدست آمده است. تاریخ تمدن ناحیه چغامیش به شش‌هزارسال پیش از میلاد می‌رسد. این مهر گلین، یك كشتی را با سرنشینانش نشان می‌دهد. در این كشتی یك سردار پیروز ایرانی، بازگشته از جنگ، نشسته، و اسیران زانوزده در جلوی او دیده می‌شوند. در این مهر یك گاو نر و یك پرچم هلالی شكل هم دیده می‌شوند. نقش‌های برجسته پاسارگاد نمایانگر توانمندی دریایی ایرانیان و فرمانروایی ایشان بر هفت‌دریاست.

قطب نما

در مورد اختراع قطب‌نما روایت‌های زیادی وجود دارد. تنی چند از دانشمندان آن را به چینی‌ها و یا حتی ایتالیایی‌ها نسبت می‌دهند. اما بیشتر دانشمندان متفق‌القولند كه قطب‌نما به وسیله ایرانیان ساخته شده است. قطب‌نمای ایرانی برخلاف قطب‌نمای چینی كه ۲۴ جهت داشت، دارای ۳۲ جهت بوده‌است. عدد ۳۲ علاوه بر نشان‌دادن دقت بیشتر قطب‌نمای ایرانی، نمایانگر آشنایی ایرانیان با اعداد در مبنای ۲ و دانش ریاضی پیشرفته آنان است،‌كه خود بحث جداگانه‌ و بسیار مفصلی را می‌طلبد. در افسانه‌های كهن ایرانی آمده است كه اسفندیار رویین به هنگام حركت برای نبرد با اژدها از پیكانی آهنین سود می‌جسته، كه همواره جهت ثابتی را به او نشان میداده است. در دوران نخستین اسلامی، قبله‌نما توسط ایرانیان به قطب‌نما افزوده شد تا همواره و در هر وضعیتی بتوان جهت درست قبله را پیدا نمود. ایرانیان از این اختراع استفاده كامل نموده و آن را به دیگر مسلمانان شناساندند. نام‌های فارسی اجزای قطب‌نما در زبان عربی شاهد تاریخی مسلمی است كه كاربرد قطب‌نما از طریق ایرانیان به دست دیگر ملت‌های مسلمان رسیده است.

سكان

اختراع فرمان كشتی (سكان - سوكان) از سوی تمامی دانشمندان، بدون استثنا، به ایرانیان نسبت داده شده است. در روایت‌ها وداستان‌‌های ایرانی چنین آمده است كه سندباد، ناخدا و دریانورد پرآوازه ایرانی اهل بندر سیراف، سكان را اختراع كرده است. نامه‌ای نیز از معاویه، فرمانده نیروی دریایی مسلمانان در دریای مدیترانه، به خلیفه دوم بر جای مانده كه در آن از مزایای این اختراع ایرانیان و برتری كشتی‌های ایرانی دارای سكان به كشتی‌های رومی سخن گفته است. در این نامه او از خلیفه درخواست نموده كه كلیه امور دریانوردی، كشتی‌رانی و دریاپویی به ایرانیان واگذار شود. ترجمه متن این نامه در كتاب اسماعیل رایین، دریانوردی ایرانیان، آورده شده است.

ژرفنایاب – عمق یاب

برای تعیین ژرفنای آب در دریا، به ویژه مناطق ساحلی دریای پارس و دریای مكران، ایرانیان ابزاری اختراع نموده و به كار می‌بردند كه شباهت زیادی به شاقول بنایی داشته است. هرچند كه اختراع این سوند باستانی به سندباد ناخدای پرآوازه ایرانی نسبت داده شده است، اما اكتشافات اخیر كشتی‌های غرق شده ایرانی در دریای اژه، كه در یورش به یونان شركت داشته‌اند، نشان می‌دهد كه از دوران هخامنشیان، ایرانیان این ابزار را شناخته و به كار می‌بردند.

مسافت یاب

دریانوردان ایرانی، از زمان‌های باستان، ابزارهایی برای پیمودن مسافت‌های دریایی به كار می‌برده‌اند.یكی از این ابزارها ریسمانی بوده كه به تدریج باز می‌شده، كه پس از رسیدن به انتها، آن را می‌پیچیدند و دوباره استفاده می‌كرده‌اند.

رهنامه‌ها

راه‌نامه‌ها، نقشه‌ها و نوشته‌هایی بودند كه در آنها كلیه اطلاعات مربوط به دریانوردی ثبت و مستند شده بود. ایرانیان از روزگار باستان، مبتكر و صاحب رهنامه‌هایی بوده‌اند و به كمك آنها دریانوردی و دریاپویی می‌كرده‌اند. رهنامه‌های ایرانیان، اطلاعات و آگاهی‌هایی در مورد بنادر و جزایر، گاه‌شناسی و جهت یابی، جریان‌های دریایی، جریان‌های هوایی، ابزارهای دریانوردی و ... را در بر داشته‌اند. پس از اسلام، بسیاری از رهنامه‌های دوران ساسانی به عربی ترجمه شد و دریانوردان دوران اسلامی، بهره فراوانی از آنان برگرفتند.

پیل الكتریكی

در سال ۱۳۳۰ خورشیدی، باستان شناس آلمانی ویلهلم كونیك و همكارانش در نزدیكی تیسفون ابزارهایی از دوران اشكانیان را یافتند. پس از بررسی معلوم شد كه این ابزارها پیل‌های الكتریكی هستند كه به دست ایرانیان در دوران اشكانیان ساخته شده و به كار برده می‌شده‌اند. او این پیل‌های تیسفون را Baghdad Battery نامید. جهت آگاهی بیشتر از این پیل الكتریكی می‌توانید به سایت‌های با موضوع Baghdad Battery در اینترنت مراجعه نمایید.

اكتشاف این اختراع ایرانیان به اندازه‌ای تعجب و شگفتی جهانیان را بر انگیخت كه حتی برخی از دانشمندان اروپایی و امریكایی این اختراع ایرانیان را به موجودات فضایی و ساكنان فراهوشمند سیارات دیگر كه با بشقاب‌های پرنده و كشتی‌های فضایی به زمین آمده‌ بودند، نسبت دادند، و آن را فراتر از دانش اندیشمندان و پژوهشگران ایرانی دانستند. برای ایشان پذیرفتنی نبود كه ایرانیان ۱۵۰۰ سال پیش از گالوای ایتالیایی(۱۷۸۶ میلادی) پیل الكتریكی را اختراع نموده باشند. (برای آگاهی بیشتر می‌توانید به كتاب ارابه خدایان نوشته اریك‌فن‌دنیكن مراجعه كنید).

ایرانیان از این پیل‌های الكتریكی جریان برق تولید می‌كردند و از آن برای آبكاری اشیا زینتی سود می‌جستند. اما در پهنه دریانوردی ایرانیان از این اختراع جهت آبكاری ابزارهای آهنی در كشتی و جلوگیری از زنگ زدن و تخریب آنها استفاده می‌كردند.

---