پای پوش های سنتی

مناطق كوهستانی كردستان و باختران و فارس و گذرگاههای صفب العبور آن ها, كم بوده راههای ارتباطی ماشین رو, نوع معیشت مبتنی بردامداری و كشاورزی و ضرورت تحرك فراوان در فصول سه گانه بهار و تابستان و پائیز كه فصل كار هستند پا افزاری را می طلبد كه سبك راحت – مقاوم – خنك و در عین حال ارزان باشد و خود عشایر, ورستاییان و جوامع نیمه شهری با امكانات موجود در منطقه قادر به تولید آن باشند

گیوه - چارق

مناطق كوهستانی كردستان و باختران و فارس و گذرگاههای صفب العبور آن‌ها، كم بوده راههای ارتباطی ماشین رو، نوع معیشت مبتنی بردامداری و كشاورزی و ضرورت تحرك فراوان در فصول سه گانه بهار و تابستان و پائیز (‌كه فصل كار هستند) پا افزاری را می‌طلبد كه سبك- راحت – مقاوم – خنك و در عین حال ارزان باشد و خود عشایر، ورستاییان و جوامع نیمه شهری با امكانات موجود در منطقه قادر به تولید آن باشند.

گیوه نوعی پای افزار است كه رویه آن را از ریسمان و نخ پرگ یعنی ریسمانهای پنبه‌ای بافته و زیه یا ته آن را گاه از چرم و غالباً‌ از لته‌های بهم فشرده و در هم كشیده می‌سازند.

گیوه را باید یكی از جالبترین و ارزنده ترین صنایع دستی روستایی ایران دانست. این پای پوش قریمی كه روزگاری، بخصوص در فصل تابستان مورد استفاده فراوان قرار میگیرفت در سالهای اخیر به سبب رواج كفش ماشینی و جایگزین شدن آن بجای پای افزارهای قدیمی در اكثر مناطق ایران رونق و اعتبار دیرین را از دست داده و صنعتگران شاغل نیز بعلت كمی درآمد و كاهش تقاضا در این رشته به مشاغل دیگر روی آورده اند ولی زیبائی و تنوع و طرحهای متعدد گیوه آنچنان است كه هنوز هم دارای متقاضیان فراوانی بوده و از استقبال قابل توجهی در فصول بهار و تابستان برخوردار می‌باشد.

گیوه كشی یكی از صنایع دستی رایج و بومی استان باختران است و به ویژه در بخش اورامانات از جمله صنایع دستی مسلط می‌باشد. این صنعت بومی را میتوان بر مبنای نوع تولید و محل تولید به دو بخش اصلی روستایی و شهری تقسیم كرد.

دو روستای حجیج و نودشه از بخش اورامانات جزو مراكز قریمی و مهم تولید نوع خاصی از گیوه می‌باشد كه تخت آن كهنه ای است و به نام گیوه زیره ای شهرت دارد علاوه بر دو روستای یاد شده روستاهای دیگری كه در آنها قبلاً گیوه كشی چینی معمول یوده و هنوز هم این كار ادامه دارد عبارت است از:

روستای ورادر- خانه دره – شركان – میریه نروی – وزلی – تنگ مردان – پیله گر بره سیمین علیا- طلسم – ژامرگ – تومك – زمگه حیدر- حسین آباد – دوآب – قشلاق علیا و داربید.

مواد اولیه:

بخشی از مواد مورد مصرف گیوه با فان در محل و بخشی دیگر از نقاط دیگر تهیه میشود.

موادی كه در محل تهیه میشود.

پوست گاو – پیه – نری گاو و نخ تابیده است .

و موادی كه از خارج محل تهیه میشود عبارت است از:

۱ – برای گیوه های تخت زیره ای

رنگ – پارچه نازك نخی – كتیرا – نخ تابیده ( قرقره)

۲ – برای گیوه های طرح جدید (‌تخت چرمی و پلاستیكی) میخ پوست دباغی شده – پاشنه های لاستیكی – كف لاستیكی – چسب – پوست – نری گاو – پارچه نخی – موی بز.

- كار گیوه كشی معمولاً در دو مرحله كارگاهی و خانگی انجام میشود. كارهای مربوط به تخت گیوه كه كاری مردانه است معمولاً در كارگاه و یا مغازه ها با ابزار گوناگون انجام میشود.

در مناطق شهری كارهای مربوط به رویه گیوه توسط زنان و در خانه ها صورت میگیرد. این كار در روستا ها هم به دست زنان و هم به دست مردان در خانه و قهره خانه و اماكن عمومی در ایام فراغت انجام میشود.

- در كارگاه های گیوه كشی معمولاً‌ سه نفر با هم كار می‌كنند این سه نفر كه در یك مقطع مثلثی شكل به صورت زنجیره‌ای و یا تقسیم كار معین كار را شروع می‌كنند و به مرحله انجام می‌رسانند عبارتند از:

۱ – پرونیParuni كه از پارچه های رنگ شده فیتیله درست می‌كنند و نسبت به دو نفر دیگر از مهارت و تخصص كمتری برخوردار است و در واقع پرونی در مرحله شاگردی گیوه كشی قرار دارد.

۲ – پی كینه گیرPeykanegir كسی كه دارای تخصص و مهارت است و به مرحله استادی نزدیك می‌باشد . او بخش میانی كار و به عبارت دیگر بخش اتصال فتیله ها را انجام می‌دهد و تخت گیوه را برای انجام كار نهایی كه به دست استاد كار انجام می‌گیرد آماده می‌كند.

۳ – كلاشگرKelash-ger كه استاد و معمولاً صاحب كارگاه است برش و پرداخت و تكمیل تخت گیوه و بطور كلی موارد – حساس و دقیق كار را انجام می‌دهد.

مرحله دیگر اتصال رویه گیوه به تخت گیوه است و محل آن آنرا استاد كار با سوراخهائی كه با درفش بوجود می‌آورد تعیین می كند و یك نفر دیگر كه معمولاً در خارج از كارگاه است این محدوده را با ریسمانی كه از موی بز تابیده شده می‌دوزد این كار را پرگامارونی Pergama-runi و عامل این كار را پركاماگیرPergama-gir می‌نامند.

ابزار كار

در كار گیوه كشی بطور كلی از سه نیروی فشاری – كششی و ضربه ای استفاده میشود و ابزارهائی كه در این صنعت دستی به كار میرود در جهت استفاده از این سه نیرو است و در پاره‌ای موارد به منظور نگهداری و مقاومت پا هم به كار گرفته میشود و كلیه این نیروها از طریق دست وارد میشود پا به لحاظ انعطاف پذیری جایگزین سندان میشود و بطور كلی ابزار كار عبارت است از : سندان چوبی – مشته – درفش – كوره درفش درفش ناوكش – درفش پرگاماسم – كوره درفش پی كنه – چسنی – پرگاما- گزن – چوب ساو چوكله – روغندان – وز- دوارگیر- گوره گیر – قوتله- چاقو – پواز- گیره كنه.

---