از خواب‌آلودگی رانندگان تا مرگ مسافران

موضوع خواب و رانندگی، موضوع فوق‌العاده مهمی است و همان‌طور که آمارها هم نشان می‌دهند، مهم‌ترین عامل خارج از ضوابط آیین‌نامه‌ای و قوانین رانندگی، موضوع خواب‌آلودگی راننده …

موضوع خواب و رانندگی، موضوع فوق‌العاده مهمی است و همان‌طور که آمارها هم نشان می‌دهند، مهم‌ترین عامل خارج از ضوابط آیین‌نامه‌ای و قوانین رانندگی، موضوع خواب‌آلودگی راننده است. خواب یک تغییر در هوشیاری است...

هوشیاری فرد هنگام خواب یا از بین می‌رود یا به شدت تقلیل پیدا می‌کند. هوشیاری در بسیاری از موارد غیر از خواب هم دچار اشکال می‌شود. هوشیاری فیزیولوژی مشخصی در مغز دارد که موجب می‌شود فرد بیدار و آگاه بماند. اگر برخی عوامل در این هوشیاری تاثیر بگذارد و سبب کاهش آن شود، طبیعتا شخص قادر به انجام کار‌ها و رفتارهایی که دقیق و منطبق بر خرد و منطق فرد باشد نیست. بنابراین کاری را که باید درست انجام بدهد، به درستی انجام نخواهد داد. مهم‌ترین عوامل ایجادکننده خواب‌آلودگی عبارتند از:

کمبود خواب:

برای آنکه انسان به طور طبیعی یک فیزیولوژی سالم خواب داشته باشد، باید حدود یک سوم از اوقات شبانه‌روز را به خوابیدن اختصاص دهد. به‌عنوان نمونه، هر فردی به طور معمول به ۷ تا ۸ ساعت خواب نیازمند است. اگر این میزان خواب در افراد تامین نشود و عواملی مانع از روند طبیعی فیزیولوژیک در مغز شوند، هوشیاری دچار اختلال خواهد شد و شخص دچار خواب‌زدگی یا خواب‌آ‌لودگی می‌شود. زمانی هم که این اتفاق افتاد، عملکرد فرد، عملکردی خطاآمیز خواهد شد.

زمانی که فردی می‌خواهد یک کار نیازمند هوشیاری مانند رانندگی انجام بدهد، باید به اندازه لازم خوابیده باشد تا مغزش بتواند به‌طور طبیعی عملکرد معمول خود را انجام دهد اما اگر این اتفاق نیفتد و مثلا راننده ۲۰ ساعت بیدار باشد و ۴ ساعت بخوابد، طبیعتا در هوشیاری‌اش اختلالی به صورت خواب‌آلودگی ایجاد می‌شود و در نتیجه عملکرد درستی نخواهد داشت. آنچه که در بعضی از راننده‌ها مشاهده می‌کنیم که می‌گویند: «یک سرویس دیگر می‌روم و بعد استراحت می‌کنم» کاملا غلط است زیرا فیزیولوژی مغز به هم ریخته است. ما نمی‌توانیم ماشین مغز را که یک مسیر تعریف‌شده‌ای دارد از کار بیندازیم و بگوییم می‌خواهیم مطابق میل خودمان عمل کنیم. این عمل به‌طور اتوماتیک و خود‌به‌خود مشکل‌زا خواهد بود.

خستگی بیش از حد:

طبیعی است خستگی بیش از حد، نیاز به خواب را زیاد می‌کند. ممکن است فردی به دلیل خستگی بیش از حد دچار خواب‌آلودگی و گاهی هم دچار بی‌خوابی شود که خود این بی‌خوابی سبب اشکال در هوشیاری می‌شود.

استفاده از بعضی مواد و داروها:

تمام موادی که ما همیشه اصرار داریم به هوشیاری انسان ضرر می‌زند مانند ترکیبات تریاک، الکل و... از مواردی است که سبب خواب‌آلودگی در افراد می‌شود. برخی از رانندگان بر این باور هستند که اگر از تریاک استفاده کنند، می‌توانند بیشتر بیدار بمانند و در نتیجه خواب‌آلودگی‌شان از بین می‌رود. البته خواب‌آلودگی از بین می‌رود ولی این مساله دلیل بر آن نیست که هوشیاری فرد به قوت خود باقی بماند. تریاک و موادی از این دست آنقدر اثرات منفی دارند که با اینکه خواب‌آلودگی را از بین می‌برند ولی هوشیاری را به هم می‌ریزد و باز هم تصادف و خطرات ناشی از آن، مصرف‌کنندگان این مواد را تهدید می‌کند. داروهایی هم که در روان‌پزشکی استفاده می‌شود شامل ترکیبات بنزودیازپین که نمونه آنها آرام‌بخش‌ها هستند مانند دیازپام، کلونازپام، اکسازپام و... که گاهی اوقات افراد به‌صورت سرخود برای آرامش و احیانا خواب‌ رفتن‌شان استفاده می‌کنند نیز ایجاد خواب‌آلودگی می‌کنند و هوشیاری را دچار اشکال می‌کنند. برخی داروهای دیگر روان‌پزشکی، داروهای ضدافسردگی، ضداضطراب و ضد بیماری‌های سخت روانی نیز سبب اشکال در هوشیاری شده و در نتیجه خطر تصادف را افزایش می‌دهند. یکی دیگر از داروهای بسیار مهم که می‌تواند سبب ایجاد خواب‌‌آلودگی شود ترکیبات ضدحساسیت مانند آنتی‌هیستامین‌ها هستند که افراد به دلیل آلرژی‌ها و حساسیت‌هایی که دارند از این داروها استفاده می‌کنند. باید بدانید اکثریت قریب به اتفاق این داروهای ضدحساسیت، ایجاد خواب‌آلودگی می‌کنند. گاهی اوقات این داروها به‌صورت ترکیبی در داروهای مختلف مانند شربت ضدسرفه، شربت سرماخوردگی و... وجود دارند و فرد بدون اینکه اطلاع داشته باشد آن را مصرف کرده و حین رانندگی دچار خواب‌آلودگی و عدم هوشیاری و درنتیجه تصادف می‌شود.

دکتر سیدعلی احمدی ابهری

روان‌پزشک و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی تهران