منظر دیداری تئاتر مهمترین عنصر جذب مخاطب

اجرای هر اثر نمایشی برای ارتباط نزدیك بامخاطب و ایجاد رابطه دوسویه و تنگاتنگ نیازمند صحنه آرایی و توجه به ابعادزیبایی شناسانه صحنه است

● نگاهی به كاركرد زیبایی شناسانه صحنه آرایی در تئاتر

اجرای هر اثر نمایشی برای ارتباط نزدیك بامخاطب و ایجاد رابطه دوسویه و تنگاتنگ نیازمند صحنه آرایی و توجه به ابعادزیبایی شناسانه صحنه است.به گواه تاریخ صحنه آرایی از گذشته تاكنون همواره به عنوان عنصری مهم در حوزه تئاتر تلقی می شده است و ازاین منظر صحنه پردازی تئاتری نه یك عامل تزیینی بلكه به عنوان یكی از عوامل درونی و پایه ای هنرنمایشی برای ارتباط گیری بهتر و بیشتر با مخاطب محسوب می شود.

اما همین عنصرزیباشناسانه اگر دراجرای نمایشی مورد بی مهری قرار گیرد باعث دلزدگی و بی توجهی مخاطب تئاتر می شود. به اعتقاد كارشناسان، درحوزه تئاتر ایران به دلیل محدودیت های فراوان مالی و سقف پایین قراردادهای اجرایی كارگردانان از امكانات صحنه ای كمتری در اجرا و ساخت دكورهای نمایشی استفاده می كنند كه همین عامل باعث شده است تا تولیدكنندگان تئاتر توجه كمتری به ابعاد زیبایی شناسانه بصری آثار خود داشته باشند.نگاه سطحی به عناصر نمایشی، كمبود امكانات مالی، زیربنایی و تاسیساتی چون سالن نمایش و امكانات فنی، نگاه تزیینی به طراحی صحنه، آموزش های غلط در زمینه صحنه آرایی از جمله مهم ترین دلایل عقب ماندگی این هنر دیداری در حوزه تئاتر كشور است.

قطب الدین صادقی، مدرس و كارگردان تئاتر بر این باور است كه ابزار و وسایل صحنه یا (آكسسوار) به عنوان عناصر زیبایی شناسانه و ثابت دیداری نمایش از بعد روان شناختی و جامعه شناسانه، تاثیر بسیاری بر جذب مخاطب تئاتر دارد كه متاسفانه در تولیدات نمایشی ما كم كم رو به فراموشی است. اگر صحنه های یك نمایش ازبعد زیبایی شناسی مورد توجه هنرورزان قرار نگیرد چه بسا باعث دلزدگی مخاطب از یك شاهكار جهانی می گردد.

به گواه تاریخ تئاتر، توجه به جنبه های دیداری و زیبایی شناسانه نمایش دردوران های مختلف هنری باعث خلق سبك های گوناگونی در صحنه آرایی شده است. هنرمند در طراحی صحنه و دكور یك اثر نمایشی باشناخت عناصر بصری صحنه ای و نماد گرایانه، بخش های پنهان اثر نمایشی را برای مخاطب آشكار می سازد. ویلیام شكسپیر، نمایشنامه نویس بزرگ انگلیسی معتقد است، در اجرای یك اثر نمایشی آنچه كه بیش از همه مخاطب را به خود جلب می كند منظر دیداری نمایش است.

وی درآثار خود توجه بسیاری به ابعاد دیداری نمایش دارد. در نگاه او صحنه پردازی یكی از مهم ترین عناصر ساختاری است. آنتوان چخوف، نمایشنامه نویس بزرگ روس معتقد است اگر در صحنه یك نمایش ابزاری وجود داشته باشد، باید به زیبایی هرچه تمام تر در صحنه آرایی دخیل شود.اما تاریخ صحنه پردازی در خرده نمایش های سنتی و آیینی ایرانی (تعزیه، نمایش روحوضی) دارای قدمتی طولانی است كه بعدها با ورود صحنه پردازی مدرن به طور علمی در چرخه ادبی و هنری نمایش ایرانی متداول شد.

صحنه پردازی به شیوه متداول امروزی در حوزه تئاتر از حدود یكصد سال پیش با ترجمه و اجرای نمایشنامه های اروپایی مورد نظر هنرورزان این حوزه قرار گرفت كه متاسفانه با گذشت یك قرن از عمر تئاتر مدرن در ایران هنوز بسیار كم است آثار نمایشی كه با توجه به جنبه های زیباشناسانه صحنه ای اجرا شده باشند.

صحنه پردازی در تعریف امروزی دارای چهاربخش «خود صحنه»، «منظر»، «جامه آرایی» و «نورپردازی» است كه بی توجهی به هر كدام می تواند باعث لطمه زدن به زیبایی های یك اثر نمایشی شود.امروزه در صحنه پردازی نمایش از سه نوع صحنه «سنتی»، «نعلی» و «مدور» به طور معمول استفاده می شود. صحنه سنتی،همان صحنه قاب عكس است. در این نوع صحنه پردازی مخاطبان عمل نمایشی را از میان یك ویترین كه چار چوب آن طاق جلو صحنه است، می بینند. صحنه های سنتی برای اجرای آثاری كه مضمون واقع گرایانه دارند مورد استفاده قرار می گیرد. «صحنه نعلی» نیز پیش آمدگی است كه به درون فضای تئاتر كشیده می شود، در این گونه صحنه ها تماشاگران در سه طرف صحنه می نشینند، این عمل باعث می شود تا تماشاگر احساس نزدیكی بیشتری با نمایش كند.

درصحنه های نعلی شكل، تاكید بر جنبه های نمایشی و فرماتیك اثر تئاتری بیش ازجنبه های شنیداری آن است. در صحنه های مدور نمایشی، تماشاگران برگرداگرد صحنه می نشینند كه البته برای آثار نمایشی كوتاه مناسب است. به اعتقاد كارشناسان، امروزه به دلیل عدم توجه به جنبه های زیبا شناسانه تئاتر باعث شده است تا بسیاری از مخاطبین عام ازشناخت زیبایی های بصری این هنر محروم بمانند.

كارشناسان نگاه حاشیه ای و تزیینی به صحنه پردازی را از جمله عواملی می دانند كه باعث شده است تا این هنر بصری در تولیدات نمایشی به فراموشی سپرده شود. به گزارس ایرنا ،توجه به طراحی صحنه و دكور و صحنه پردازی نمایشی باعث آشنایی اهل تئاتر با سبك ها و شیوه های جدید صحنه آرایی و توجه به ابعاد زیباشناسانه باعث غنای نمایشی و حظ بصری برای مخاطب تئاتر است.

مجید امرایی