بررسی ملاک حق و باطل

همواره در طول تاریخ بین حق و باطل نزاع و اختلاف وجود داشته است و این دو مسئله هیچ گاه در یک جا جمع نمی شوند و پیوسته در مقابل و تضاد هم قرار
می گیرند. حق یعنی حقوق همه مردم جهان در …

همواره در طول تاریخ بین حق و باطل نزاع و اختلاف وجود داشته است و این دو مسئله هیچ گاه در یک جا جمع نمی شوند و پیوسته در مقابل و تضاد هم قرار

می گیرند. حق یعنی حقوق همه مردم جهان در یک جامعه رعایت شده و همه آنها در برابر قوانین ومقررات برابر بوده و غنی را بر فقیر هیج امتیازی نیست. اما باطل همواره در مسیر کج روی ها و انحراف ها رفته و سعی در اضلال و تباهی حقوق انسان ها داشته و در جهت منفعت طلبی و سودجویی های شخصی پیش می رود.‏

در علم منطق و فلسفه تعاریف گوناگونی یرای حق آورده شده است. واژه حق و باطل به گفته منطقیون مشترک معنوی است، یعنی حق و باطل هر کدام دارای معنایی واحد هستند که می تواند بر مصادیق مختلف قابل حمل باشد. فارابی برای حق چند معنی ذکر کرده است. حاج ملا هادی سبزواری حق و باطل را چنین تعریف می کند: حق به موجودی که راهی به بطلان آن نیست گفته می شود و خدای تعالی حق است و هر چیزی که خالی از وجود خدا باشد باطل است. حق در فلسفه به چند معنی آمده است: هستی خارجی در مقابل هستی ذهنی، که اولی حق و دومی به این معنی باطل است.

فلاسفه الهی راجع به ملاک حقیقت مطابقت با واقع و یا نفس الامر را ذکر کرده اند. یعنی حقیقت چیزی است که وجود خارجی و عینی داشته باشد و به منشأ و مبدأ اصلی خود یعنی بارگاه حق تعالی راه داشته باشد. نقطه مقابل آن باطل است. یعنی کج روی ها و انحراف ها از مسیر حق. در حق منطق، عقل و تفکر و اندیشه نهفته است. چرا که در تعریف عقل آمده است: "العقل ما عبد به الرحمن واکتسب به الجنان". عقل چیزی است که انسان به واسطه آن خدا را پرستش کرده و به بهشت رهنمون می گردد. پیروی از احساسات زودگذر و غیر معقول باعث دوری انسان از مسیر درستی و قرار گرفتن در مسیر کج روی می گردد.‏

همواره در طول تاریخ انسان های عاقل و اندیشمندی بوده اند که به مقام پیامبری و نبوت رسیده اند. زیرا این افراد نسبت به مردم و اقوام دیگر متمایز بوده اند. در امورات جهان و مسائل دنیوی و اخروی تعقل و اندیشه کرده و خود را با قرارگیری در مسیر حق به خدا نزدیک کرده بودند. به این خاطر است که در قرآن به تفکر و تعقل در امورات سفارش زیادی شده است و بسیاری از آیات قرآن سنجش مسائل زندگی و روزمره را به عقل آدمی سپرده است. چرا که همواره بین عقل و حق رابطه نزدیکی بوده است. عمل به حق باعث پیشرفت و رشد شخصیت روحانی و معنوی انسان می شود و او را در مسیر و راه و روش حقانیت و انسانیت سیر می دهد.‏

اگر انسان پیروی از حق و درستی و راستی را آغاز نماید، گرچه ابتدای کار سخت و نیازمند همتی سرسختانه است ولی بعد از مدتی قرار گیری در مسیر درستکاری و راستی، شخص را به مسیرهای بالاتر هدایت می کند. چرا که مسئله اصلی عمل کردن و پایبند بودن به حقیقت است و گرنه تا کردار نباشد گفتار نیز سودی نخواهد بخشید. در واقع این عمل انسان است که مشخص کننده حق و باطل است. انجام واجباتی چون نماز و روزه، دستگیری از همنوعان، توکل به خدای یگانه، صبر و پایداری در مشکلات نمونه هایی از اعمال انسان درستکار است. اما بعضی از رفتارهای اجتماعی انسان مانند ظلم و دروغ گویی زشت و قبیح دانسته است و انجام این رفتارها انسان را در مسیر باطل قرار می دهد. هدف از انجام رفتارهای درست و حق در جامعه رشد و تعالی انسان ها و پیروی آنها از دستورات حضرت حق و زندگی شرافتمندانه تمام مردم و سعادت دنیوی و اخروی آنهاست.

محمود نصیری