هنر باستان شناختی , زیبایی ِ درون پس مانده ها

نگاهی به چیدمان های مارک دیون

مارک دیون هنرمندی کاوشگر و باریک‌بین است. کاوشگری که از درونِ پس‌مانده‌ها‏ٍِ، خرده‌ریزه‌ها، زباله‌ها و مواد بی‌مصرف زیبایی خارق‌العاده‌ای می‌آفریند. آثار دیون از چیدمان‌هایی با نمای علمی و پروژه‌های تاریخی-طبیعی ساخته شده که موشکافی شیطنت‌آمیزی را در بر دارند.

چیدمان‌های دیون که به گونه‌ای استادانه خلق شده‌اند‎ تنها در مورد دیگری خارجی و بیگانه نیستند‏ بلکه گاهی اوقات بدل به نمایشی سرگرم‌کننده می‌شوند که بیش از هرچیز خودمان را در آن‌ها می‌یابیم.

اخیراً مارک دیون در آستانه‌ٔ چهل‌سالگی به خاطر دوره‌ای از حفاری‌های باستان‌شناختی خود به شهرت رسیده است.

یکی از پروژه‌های مارک دیون کندن درخت‌های باغ سابق خود و انتقال آن‌ها به موزهٔ هنرهای مدرن بوده تا این هنر طبیعی و باستان‌شناختی را پس از بازسازی مجدد به معرض دید بگذارد. این پروژه‌ٔ مارک دیون ما را به یاد حاضرآماده‌های مارسل دوشان می‌اندازد.

به طور معمول پس‌مانده‌های دورریختنی و بی‌ارزش مواد کار دیون هستند. هر استخوانِ مرغی‏، هر بطری شکسته‌ و فنجانی بی‌مصرف از این کاوش‌ها شسته و تمیز شده، دسته‌بندی شده و به طرزی ماهرانه در شبکه‌ها، ویترین‌ها، کابینت‌ها یا قفسه‌های متحرک نمایش داده می‌شوند. به عبارتی دیگر‏، این پس‌مانده‌ها مانند صنایع دستی ارزشمندی ترمیم می‌گردند.

این توجه به جزئیات باعث شده تا نگاه کردن به آثار دیون‏، جذاب، دوست‌داشتنی، سرگرم‌کننده و همچنین کمی اندوهناک به نظر برسند. چیدمان‌هایی تاریخی‏، ویران، نامنظم هر چقدر که بگذرد هنرورزی دست‌های هنرمند خود را نمایان‌تر می‌سازند.

مارک دیون در این پانزده سال اخیر پروژه‌های بسیاری را در اروپا و آمریکای لاتین به معرض نمایش گذارده است. وی در پنسلوانیا زندگی می‌کند و نزدیک New Bedford بزرگ شده است. او در پروژه‌ٔ اخیر خود حفاری‌های خود را در سه نقطه‌ٔ جنوب‌شرقی New England آغاز کرده‏، جایی که در کودکی نه‌تنها نخستین دورریختنی‌های ارزشمندش را یافت بلکه همچنین فریفته‌ٔ مجموعه‌های گزینش‌شده‌ در موزه‌ٔ Whaling درNew Bedford شده بود.

لاس آنتونسن مدیر دانشگاه Art Gallery می‌گوید: «با فهماندن این که واقعیت یک فعالیت تاریخی است‏ مارک دیون روش‌های جدیدی بنا نهاده که نظم خاص خود را دارد. مانند انسان‌شناسی‏، باستان‌شناسی و جانورشناسی.»

هنگامی که به چیدمان‌های مارک دیون نگاه می‌کنیم در وهله‌ٔ اول به نظر می‌رسد چیدمان‌های وی از آشفتگی، پراکندگی و تنوع بی‌شمار پس‌مانده‌ها برخوردار است. اما با تأملی بیشتر درمی‌یابیم آثار بی‌نظم و آشفته‌ٔ مارک دیون از نظم خاص خود بهره می‌برد. در بی‌نظمی آن‌ها نظمی آگاهانه نهفته است. نظمی که به چیدمان‌هایش بعدی زیبایی‌شناسانه می‌بخشد. زیبایی‌شناسی آثار دیون اغلب به دلیل امرِ نامسلم و بیگانه‌سازی با واقعیت است.

در واقع نوعی آگاهی انتقادی موشکافانه در آثار دیون به چشم می‌خورد که نشانگر برخی از ویژگی‌های عصریست که در آن زندگی می‌کنیم. درختی که انواع و اقسام کتاب‌ها، قاب‌ها و پس‌مانده‌های دورریختنی دیگر از آن آویزان شده است و تأکید بر پس‌مانده‌ها و زباله‌هایی که انواع پرندگان، موش‌ها و حشرات از آن‌ها تغذیه می‌کنند.

دیون به پس‌مانده‌ها اجازه می‌دهد از آن چیزی که در طول تاریخ طبیعی خود طی کرده‌اند خارج شوند و بعد دیگری از مفهوم را به خود بگیرند.

بعد بیگانه‌ای که در فضای خارجی، گالری ما را با ترکیبات هوشمندانه‏، نامسلم و انتقادی خود شگفت‌زده می‌سازد. به گفته‌ٔ خود دیون: «تاریخچه‌ای طولانی از بهره‌گیری پس‌مانده‌ها به منزله‌ٔ حاضرآماده‌ها و مجموعه‌ها وجود دارد؛ اما در اینجا به ابژه‌ها اجازه داده شده از آن چیزی که هستند یا بودند؛ خارج شوند. بدون استعاره، بدون تفسیر و بدون جنبه‌ی باستان‌شناختی.»

و نکته‌ٔ نهایی دیگری که مایلم به آن اشاره کنم پیوندسازی هنر و علم باستان‌شناختی در چیدمان‌های دیون است. حفاری‌های مارک دیون در نقاط مختلف کشور خود و سپس عرضه‌کردن یافته‌های خود در قالب اشیاء، ابژه‌ها و پس‌مانده‌های دورریختنی و ابداع ترکیباتی بدیع و هوشمندانه و در عین حال انتقادی، حسی از آگاهی نسبت به ویژگی‌های هنر جدید در عصر و روزگار ما می‌دهد و به‌واسطه‌ٔ شکل بیانی خود ما را به تأمل و تفکر هر چه بیشتر در ویژگی‌‌های دوره‌ای که در آن زندگی می‌کنیم وا می‌دارد.

منابع:

۱. Art/Architecture; The Drama of Digging In New England"s Trash, Ann Wilson Lloyd, New York Times, January ۶, ۲۰۰۲

۲. Art in Review; Mark Dion - ‘Collaboration’ by Ken Johnson, New York Times, April ۱۸, ۲۰۰۳

نورا موسوی‌نیا