زنان را آموزش دهید

راه حل پل ارلیک, نویسنده «بمب جمعیت» برای پیشگیری از انقراض ششم

اندیشه‌ای ناخوشایند است: فعالیت‌های انسان موجب انقراض هزاران گونه است و تنها راه کند کردن یا جلوگیری از این پدیده، به نظر دانشمندان دانشگاه استانفورد، پل ارلیک (P. Ehrlich) و رابرت پرینگل (R. Pringle)، داشتن خانواده‌های کوچک‌تر و چشم‌پوشی از برخی آسودگی‌های زندگی مدرن، از خوردن گوشت گرفته تا رانندگی با ماشین است. ارلیک، نویسنده کتاب جنجالی «بمب جمعیت» (۱۹۶۸)، که پیش‌بینی می‌کرد در دهه ۱۹۷۰ صدها میلیون نفر از مردم جهان از گرسنگی خواهند مرد، می‌گوید «این انقراض ــ که ششمین انقراض توده‌ای در ۴میلیارد سال تاریخ زمین است ــ می‌تواند به اندازه انقراض‌های پیشین فاجعه‌بار باشد.» سرنوشتی که ارلیک در این کتاب پیش‌بینی کرده بود به دلیل انقلاب سبز در کشاورزی آسیا تحقق نیافت.

در انقلاب سبز ارقام جدیدی از غلات به اضافه کاربرد پیشرفته کود و آبیاری به کشاورزان امکان داد برای سیر کردن جمعیت افزوده به قدر کافی غذا تولید کنند. اما این خود تهدید جدیدی است. ارلیک می‌گوید: «چیزی در حد قبلی‌ها،» همچون انقراض توده‌ای پایان کرتاسه که نیمی از تمام گونه‌ها ازجمله دایناسورها را کشت، «تمدن را ویران خواهد کرد.» بر اساس مقاله‌ای که دو زیست‌شناس به نام‌های دیوید ویک (D. Wake) و وانس وردنبرگ (V. Vredenburg) در ژورنال آکادمی ملی علوم ایالات متحده نوشته‌اند، هم‌اکنون دست‌کم ۲۰۰۰ گونه قورباغه، سمندر و دوزیستان دیگر در خطر انقراض قرار دارند. بنا به گزارشی دیگر نواحی ساحلی دریاها و دهانه رودها تا ۹۱ درصد از گونه‌های قطعی‌شان، ازجمله صدف‌های خوراکی را از دست داده‌اند. و نزدیک به ۵۰ درصد از تمام چمنزارها و جنگل‌های مناطق معتدل ناپدید شده‌اند. اما در میان همه اینها گونه‌ای که مسوول این تغییرات است ــ از طریق مصرف بیش از حد، آلودگی و فشارهای دیگری که وارد می‌کند ــ همچنان به شکوفایی خود ادامه داده و تکثیر شده و جمعیت‌اش تقریبا به ۷/۶ میلیارد نفر رسیده و باز هم دارد بر آن اضافه می‌شود. ارلیک و پرینگل در طرح‌شان برای مقابله با بحران تنوع زیستی می‌نویسند «سرنوشت تنوع زیستی در ۱۰ میلیون سال آینده تقریبا به طور قطع در طول ۵۰ تا ۱۰۰ سال آینده و در نتیجه فعالیت‌های یک گونه تعیین خواهد شد.» و پرینگل می‌افزاید «مناطق طبیعی بازمانده جهان و گونه‌های موجود در آنها دارند ساییده می‌شوند و این یک تراژدی چندلایه است.» به این دلیل است که ارلیک و پرینگل خواستار آموزش زنان هستند که در کشورهای توسعه‌یافته اروپا رشد جمعیت را کند کرده یا متوقف ساخته است.

آنها می‌نویسند «آموزش و استخدام ــ به‌ویژه برای زنان ــ همراه با دسترسی به وسایل پیشگیری از آبستنی و سقط بی‌خطر جنین مهم‌ترین اجزا هستند.» و ارلیک می‌افزاید «بنیادی‌ترین واکنش تداوم روند توقف رشد جمعیت و آغاز کاهش آن است. دوم آن است که فکری به حال مصرف بیش از حد بکنیم. اگر در رابطه با آنها کاری نکنیم، آنگاه است که تمام مشکلات دیگر آغاز می‌شود: جمعیت بیشتر به معنای انتشار گازهای گلخانه‌ای بیشتر است که خود یعنی تغییرات اقلیمی سریع‌تر.» سری مقالاتی که در ژورنال آکادمی ملی علوم ایالات متحده منتشر شده دامنه انقراض ششم را به تفصیل نشان می‌دهد. به استناد اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، در پایان سال گذشته بیش از ۱۶ هزار گونه با خطر انقراض روبه‌رو و ۷۸۵ گونه تا آن زمان منقرض شده بودند. اما زیست‌شناس مشهور، ادوارد ویلسون (E. O. Wilson)، اشاره می‌کند که بیشتر گونه‌ها هنوز کشف نشده‌اند و ممکن است بدون آنکه انسان متوجه رفتن‌شان شود، رو به خاموشی روند؛ او برآورد می‌کند که هر سال دست‌کم ۱۲ هزار گونه منقرض می‌شوند.

به لطف ترکیب مرگبار تغییرات اقلیمی، تخریب زیستگاه و نوعی آلودگی قارچی مرگبار به نام کیتریدیومیکوز، دوزیستان ازجمله تهدیدشده‌ترین‌ها هستند و بسیاری از گونه‌های بی‌همتا، ازجمله قورباغه‌هایی در استرالیا که بچه‌هایشان را در شکم خودشان پرورش می‌دادند، اکنون دیگر ناپدید شده‌اند. در واقع پیش‌بینی سال گذشته هیات میان‌دولتی تغییرات اقلیمی وابسته به سازمان ملل که دوزیستانی که در ارتفاعات زندگی می‌کنند هر لحظه بیشتر به سمت انقراض می‌روند، اکنون به واقعیت پیوسته است. در ضمن استفاده انسان از جانداران دریایی، مخصوصا صید بی‌رویه ماهی، اقیانوس‌ها را خالی کرده است. سوابق شیلات لانگ‌لاین نشان می‌دهد که نزدیک به ۹۰ درصد ذخایر دو ماهی پولاک و هدک (از انواع ماهی روغن) در قرن گذشته از بین رفته و ماهی کد به تنهایی از سال ۱۸۵۲ تاکنون تا ۹۶ درصد کاهش یافته است. کوسه‌های بزرگ مدام کمتر می‌شوند و جمعیت گونه‌های دیگر، ازجمله سفره‌ماهی‌های دماغ‌گاوی صدف‌خوار، در غیاب شکارچیان دیگر در حال انفجار است. عروس‌های دریایی ازجمله تنها موجودات زنده‌ای هستند که در آب‌های کم‌اکسیژن مناطق مرگ که روز به روز گسترش بیشتری می‌یابند، حال و روز خوشی دارند. حتی روی سطح «سد بزرگ آبسنگی» ــ به طول بیش از دو هزار کیلومتر در شمال شرقی استرالیا ــ تنها ۲۳ درصد از مرجان‌های زنده پوشیده شده که نصف مقدار آن در سال ۱۹۸۰ است.

با افزایش جمعیت انسان که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ به ۳/۹ میلیارد نفر برسد، همراه با نیاز به غذای بیشتر، کالاهای بیشتر و منابع بیشتر، چشم‌انداز گونه‌های دیگر تیره و تار به نظر می‌آید. اما ارلیک و پرینگل اشاره می‌کنند که این دورنما برای انسان هم مشکل‌ساز خواهد بود. به‌ویژه آنکه انسان متکی به خدماتی همچون آب پاک است که طبیعت به رایگان در اختیارش می‌گذارد. سپس می‌رسیم به زنبورها: صرف نظر از اینکه زنبورهای عسل به عنوان یک گونه در نتیجه اختلال فروپاشی کلنی منقرض شوند یا در اثر تغییرات اقلیمی یا تهدیدهای دیگر، انقراض موضعی جمعیت‌های گوناگون زنبور عسل و خدماتی که با گرده‌افشانی فراهم می‌کنند بر کشاورزی انسان تاثیری فاجعه‌بار خواهد گذاشت. از این رو ارلیک و پرینگل در عین حال خواستار تخصیص پول وقف برای تامین بودجه حفاظت از مناطق شدند، ازجمله در برنامه پاز کن لا ناتورالزا که در کاستاریکا مطرح شده و با یک بار برداشت ۵۰۰ میلیون دلاری از محل مالیات، بودجه حفاظتی سیستم پارک‌های ملی برای همیشه تامین خواهد شد. گذشته از این با تشخیص ارزش اقتصادی خدمات اکوسیستمی گوناگون نظیر گرده‌افشانی و بازگرداندن زمین‌های تخریب‌شده به وضعیت طبیعی برای کمک به دفع این بحران تنوع زیستی با آثار همراهش بر بشریت، خواستار آن شدند که زمین‌های کشاورزی برای زندگی حیات‌وحش مساعدتر شوند. ارلیک می‌گوید «در اطراف بسیاری از این مناطق حفاظت‌شده مردم فقیر و بیچاره‌ای زندگی می‌کنند. اگر من هم جای آنها بودم اسب‌های آبی را با تیر می‌زدم و می‌خوردم.»

دیوید بایلو/ ترجمه کاوه فیض‌اللهی