امامان راهنمایان به رضای خداوند

در سلسله مقالات «در آستان امامان» ویژگی های امامان معصوم علیهم السلام را با الهام از «زیارت جامعه كبیره» پی می گرفتیم, در این مقاله فرازی دیگر را محور قرار می دهیم

در سلسله مقالات «در آستان امامان» ویژگی‏های امامان معصوم علیهم السلام را با الهام از «زیارت جامعه كبیره» پی می‏گرفتیم، در این مقاله فرازی دیگر را محور قرار می‏دهیم.

«والادلّاء علی مرضات اللّه» سلام بر شما امامان كه راهنمایان به رضای خدا می‏باشید.

ادلاء جمع دلیل است دلیل یعنی راهنما و این وزن «فعیل» معنای استمرار و ثبوت را دارد یعنی راهنمایان همیشه.

مرضات مصدر میمی است كه «تاء» به آن اضافه شده و بر استمرار رضا دلالت می‏كند، این استمرار از میم آغاز و تاء آخر آن فهمیده می‏شود.

●تحصیل رضای الهی ارزش والا

از این فراز استفاده می‏شود:

در پی تحصیل رضای الهی بودن یك ارزش والاست، امامان راهنمائی می‏كنند كه چگونه می‏توان به این ارزش رسید.

آنچه مهم است این است. در این راستا نباید رضای خداوند را با هیچ كس و هیچ چیز معامله كرد كه چنین معامله‏ای جز خسران را در پی ندارد.

عزّت این جهانی و آن جهانی انسان تنها و تنها از رهگذر رضای خداوند می‏گذرد و بس. و ذلّت این جهانی و آن جهانی نیز پیامد فدا كردن رضای خدا و تحصیل رضای این و آن است.

●در روایتی از پیامبر اكرم(ص) می‏خوانیم:

«من طلب مرضاهٔ الناس بما یسخط اللّه كان حامده من الناس ذاماً و من آثر طاعهٔ اللّه بغضب الناس كفاه اللّه عداوهٔ كل عدو و حسد كل حاسد و بغی كل باغ و كان اللّه عزّ و جلّ له ناصراً و ظهیراً؛(۱) هر كس كه در پی آن باشد كه مردم را راضی كند به چیزی كه خدا را به خشم آورد به جای ستایش مردم نكوهش آنان نصیبش می‏شود و هركه طاعت خدا را بر خشم مردم ترجیح دهد خداوند او را از دشمنی هر دشمنی و حسادت هر حسودی و تجاوز هر تجاوزگری نگه می‏دارد و خدای عزّ و جلّ یاور و پشتیبان او باشد».

●حضرت امیرمؤمنان علی علیه السلام در نامه‏ای به محمد بن ابی بكر می‏نویسد:

«ان استطعت ان لاتسخط ربّك برضا احد من خلقه فافعل فانّ فی اللّه عزّ و جلّ خلفا من غیره و لیس فی شی‏ء سواه خلف منه؛(۲) اگر بتوانی كاری كنی كه برای رضایت بنده‏ای از بندگان خدا پروردگارت را ناخشنود نكنی، چنین كن زیرا خشنودی خدا جانشین هر خشنودی هست اما هیچ چیز جایگزین خشنودی خدا نمی‏شود».

●در روایتی از پیامبر اكرم(ص) رسیده است:

«من طلب رضی مخلوق بسخط الخالق سلّط اللّه عزّ و جلّ علیه ذلك المخلوق؛(۳) آنكس كه برای جلب رضایت مخلوقی خالق را ناخشنود كند خداوند همان مخلوق را بر او مسلط خواهد ساخت».

●رضایت خداوند برترین نعمت بهشتی

خداوند در بهشت مؤمنان را با انواع نعمتهای مادی و معنوی پذیرائی می‏كند.

باغهای بهشتی، سایه‏های بهشتی، قصرهای بهشتی، غذاهای بهشتی، همسران بهشتی، پذیرائی كنندگان ویژه بهشتی، بخشی از پذیرائیهای مادی است، احترام مخصوص به بهشتیان، محیط صلح و صفا، امنیت و زوال، خوف، دوستان موافق و رفیقان با وفا، نشاط فوق العاده درونی بخشی از پذیرائیهای معنوی خداوند است.

ولی نعمتی بالاتر از احساس خشنودی خداوند نیست.

لذت درك رضای محبوب از بزرگترین لذات معنوی است، لذتی كه آمیخته با احساس شخصیت و ارزش وجودی انسان است چرا كه اگر ارزش و شخصیتی نداشت از سوی محبوب بزرگش پذیرفته نمی‏شد.

قرآن مجید مكرر بر این نعمت بهشتی تكیه كرده است.

در آیه ۱۵ سوره آل عمران بعد از ذكر باغهای سرسبز بهشتی و همسران پاك و پاكیزه می‏فرماید:«و رضوان من اللّه اكبر؛ برای پرهیزكاران خشنودی خداوند است».

در آیه ۷۲ سوره توبه بعد از بیان برخی از نعم مادی و معنوی بهشت می‏فرماید:«و رضوان من اللّه اكبر؛ رضا و خشنودی خداوند از همه اینها برتر است» سپس آیه با این جمله به پایان می‏رسد كه: «ذلك هو الفوز العظیم؛ پیروزی بزرگ همین است» تعبیر اكبر و همچنین «ذلك هوالفوزالعظیم» به خوبی نشان می‏دهد كه هیچ موهبتی از مواهب الهی به این پایه نمی‏رسد.

●در حدیثی از ابوسعید خدری، از رسول خدا(ص) می‏خوانیم:

خداوند بهشتیان را مخاطب ساخته می‏گوید آیا با این نعمتهائی كه به شما دادم راضی شدید عرضه می‏دارند چرا خشنود نباشیم در حالی كه عطایائی به ما بخشیدی كه به احدی از خلقت نداده‏ای. می‏فرماید: آیا چیزی كه از همه اینها برتر است به شما بدهم عرضه می‏دارند پروردگارا چه از این بهتر؟ می‏فرماید: رضوان و خشنودی خودم را به شما بخشیدم و هرگز بعد از این بر شما خشم نخواهم داشت.(۴)

همین معنا از امام علی بن الحسین(ع) با تعبیرات دیگری نقل شده است در آخر آن می‏خوانیم:

«فیقول تبارك و تعالی رضای عنكم و محبتی لكم خیر و اعظم مما أنتم فیه؛(۵) خشنودی من از شما و محبتم نسبت به شما بهتر و برتر است از آن نعمتهائی كه در آن هستید.»

●رضای الهی نعمتی خواستنی

با توجه به جایگاه والای این نعمت، از خواسته‏های اولیاء خداوند آن است كه خداوند این نعمت را به آنها عنایت كند، نعمت رضای خداوند.

امام سجاد(ع) در دعای خود از خدا می‏خواهد كه درجه‏اش را با مقام رضا شرافت بخشد. «و...شرف درجتی برضوانك»(۶)

در دعای روز عرفه نیز خواسته حضرت این است كه: «واجعل لی فی هذا الیوم نصیباً انال به حظّاً من رضوانك؛(۷) خدایا در این روز سهمی به من ده كه بهره‏ای از رضوانت را برگیرم» نیز درخواست می‏كند:«اللهم...فاعطنی من نفسی ما یرضیك عنی؛(۸) خدایا به من توفیق ده كه كاری انجام دهم كه مورد رضایتت باشد» و نیز می‏خواهد: «وسهل الی بلوغ رضاك سبلی؛(۹) راههای رسیدن به رضای خود را بر او آسان گرداند.»

●راه تحصیل رضای الهی

اینك سؤال این است كه راه تحصیل رضای الهی چیست؟

پاسخ آن است كه راه آن فقط و فقط اطاعت اوست یعنی بجاآوردن واجبات و ترك محرمات. «عن علی(ع) رضا اللّه سبحانه مقرون بطاعته؛(۱۰) رضای خداوند و طاعت او بهم پیوسته‏اند».

●در روایتی از حضرت امام صادق(ع) می‏خوانیم:

«من سرّه ان یعلم انّ اللّه یحبه فلیعمل بطاعهٔ اللّه ولیتبعنا؛(۱۱) هر كس كه دوست دارد بداند كه خدا او را دوست دارد باید مطیع خدا بوده و از ما پیروی كند».

پر واضح است كه اطاعت از خداوند هزینه دارد، آنكس كه درپی رضای خداوند است با جان و دل همه هزینه‏های این امر را می‏پردازد امیرمؤمنان(ع) پیامبر اكرم(ص) را به این امر می‏ستاید: «و نشهد ان محمداً عبده و رسوله خاض الی رضوان اللّه كلّ غمرهٔ و تجرع فیه كل غصته؛(۱۲) شهادت می‏دهیم كه حضرت محمد(ص) بنده و رسول خداوند است او با تمام وجود در رضوان خداوند فرو رفت و مصائبی را كه از خلق خدا دید تحمل نمود».

عمار یاسر این بزرگ تربیت شده مكتب پیامبر(ص) و امیرمؤمنان(ع) در جنگ صفین پیش از آنكه به عرصه پیكار قدم بگذارد در پیشگاه خداوند عرض كرد: «اللّهم انك تعلم انّی لو اعلم ان رضاك فی ان اقذف بنفسی هذا البحر لفعلت، اللّهم انك تعلم ان لو اعلم ان رضاك فی ان اضع ظبهٔ سیفی فی بطنی ثم انحنی علیه حتی یخرج من ظهری لفعلت، اللّهم انی اعلم مما علمتنی انی لا اعمل عملاً الیوم هذا هو ارضی لك من جهاد هؤلاء الفاسقین؛(۱۳) بارالها تو می‏دانی كه اگر بدانم رضای تو در اینست كه خود را در دریا بیفكنم می‏افكنم. بارالها تو می‏دانی كه اگر بدانم رضای تو در اینست كه نیش شمشیر را بر شكمم بگذارم و آنقدر فشار دهم كه از پشتم بدر آید این كار را انجام می‏دهم، بارالها از دینی كه به من آموخته‏ای می‏دانم امروز هیچ عملی بیش از جهاد با این مردم گنهكار مرضی ذات اقدس تو نیست.»

آنچه عمار یاسر در این سخن ارزشمند دارد برخی از هزینه‏های دین مداری و اطاعت از خداوند است.

این اطاعت هم جلوه در بینش دارد و هم جلوه در روش، جلوه آن در بینش راضی بودن به تقدیر الهی است.

در روایتی آمده است كه حضرت موسی از خداوند خواست مرا راهنمائی كن به عملی كه وقتی آنرا انجام دادم به وسیله آن به رضای حضرتت نائل گردم خداوند به او وحی كرد: «فانّ رضای فی رضاك بقضائی؛(۱۴) رضای من در رضای تو به قضای من است».

امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «كن راضیاً تكن مرضیاً؛(۱۵) به قضای الهی درباره خودت راضی باش تا مشمول رضوان باری تعالی باشی».

جلوه اطاعت خداوند در منش هم همان است كه گفتیم، آوردن واجبات و ترك محرمات. در روایات بر برخی از جلوه‏های عملی این اطاعت تكیه شده است:

●در روایتی از حضرت امام علی(ع) می‏خوانیم كه حضرت فرمود: ثلاث یبلغن العبد رضوان اللّه كثرهٔ الاستغفار و خفض الجانب و كثرهٔ الصدقه؛(۱۶) سه چیز است كه بنده را به خشنودی خدا می‏رساند:

۱ـ استغفار زیاد

۲ـ فروتنی

۳ـ صدقه دادن زیاد.

در روایت دیگری چنین آمده است: امام سجاد (ع) فرمود: «ان ارضاكم عند اللّه اسبغكم علی عیاله؛(۱۷) همانا خرسندترین شما نزد خداوند كسی است كه خانواده خود را بیشتر در گشایش و رفاه قرار داد.» (روشن است مقصود گشایش در حد توان است).

●نشانه رضایت خداوند

نشانه رضایت خداوند از بنده‏اش این است كه توفیق بندگی به او عنایت كند در روایتی آمده است كه حضرت موسی(ع) از خداوند درخواست كرد كه: یا رب اخبرنی عن آیهٔ رضاك عن عبدك فاوحی اللّه تعالی الیه اذا رأیتنی ادقی عبدی لطاعتی و اصرفه عن معصیتی فذلك آیهٔ رضای؛(۱۸)پروردگارا مرا از نشانه خشنودی خود از بنده‏ات خبر ده خدای تعالی به او وحی فرمود هرگاه دیدی كه من بنده‏ام را برای اطاعت خود آماده و از معصیتم روی گردان می‏كنم این نشانه خشنودی من است».

●راهنمایان به رضای خداوند

□امامان سلام اللّه علیهم اجمعین راهنمایان به رضای خداوند هستند از دو راه:

الف ـ با منش خود، با رفتار خود آموختند كه رضای خداوند یعنی چه؟ آموختند كه در مسیر رضای او باید حتی از نفیس‏ترین كالاها كه جان است گذشت. سالار شهیدان ابی عبداللّه الحسین(ع) در آغاز سفر عاشقانه‏اش در كنار تربت نبی اكرم(ص) از خداوند خواست: اسئلك یاذا الجلال و الاكرام بحق القبر و من فیه الّا اخترت لی ماهو لك رضی و لرسولك رضی؛(۱۹) از تو ای خدای صاحب جلالت و اكرام به حق این قبر و به حق كسی كه در آن آرمیده است كه آنچه رضای تو و رضای رسولت می‏باشد برایم برگزین»

جای جای زندگی معصومان تجلی گاه رضایت الهی است، آنها قطب نمائی جز رضای او نداشتند سكوت، قیام، فریاد و خروش اهلبیت(ع) چیزی جز این هدف را دنبال نمی‏كرد.

ب ـ با گفتار خود، با رهنمودهای الهی خویش به همه انسانها آموختند كه عناصر رضای خداوند چیست؟ چگونه می‏توان رضای حضرتش را تحصیل كرد؟ عوامل سخط و خشم ذات مقدّسش چیست؟ درست است كلیات در كلام ذات مقدّس ربوبی آمده اما تفسیر و تبیین آن توسط این انوار تابناك الهی بوده است.

حضرت امام زین العابدین (ع) در بخشی از دعای ۲۷ صحیفه سجادیه می‏فرماید: اللهم انك ایّدت دینك فی كل اوان بامام اقمته علماً لعبادك و مناراً فی بلادك بعدان وصلت حبله بحبلك و جعلته الذریعهٔ الی رضوانك و افترضت طاعته و حذّرت معصیته و امرت بامتثال اوامره و الانتهاء عند نهیه والا یتقدمه متقدم ولایتأخر عنه متأخر؛ خدایا تو دینت را در همه زمانها به وسیله امامی كه او را علم هدایت برای بندگان خود و منار معرفت در بلاد خویش قرار دادی تأیید می‏كنی البته بعد از آنكه رشته توصل به او را به رشته خود وصل كردی او را وسیله رسیدن به رضوان خویش قرار دادی، اطاعت او را واجب كردی و از معصیتش برحذر داشتی، به فرمانبرداری او امر كردی و از ارتكاب نهی او بازداشتی، از پیش دستی و نیز تأخر او نهی كردی (همراهی با او را لازم دانستی).

حجهٔ‏الاسلام و المسلمین سید احمد خاتمی

۱. اصول كافی، ج ۲، ص ۳۷۲.

۲. امالی شیخ طوسی، ص ۲۹.

۳. بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۱۵۶.

۴. تفسیر ابوالفتوح رازی، ج ۶، ص ۷۰، تفسیر روح المعانی، ج ۱۰، ص ۱۲۳.

۵. تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۲۴۳.

۶. صحیفه سجادیه، دعای ۴۱.

۷. صحیفه سجادیه، دعای ۲۷.

۸. صحیفه سجادیه، دعای ۲۲.

۹. صحیفه سجادیه، دعای ۲۰.

۱۰. غررالحكم، حدیث ۵۴۱۰.

۱۱. مستدرك الوسائل، ج ۲، ص ۲۹۷.

۱۲. نهج البلاغه، خطبه ۱۹۴.

۱۳. سفینهٔ البحار، ج ۱، ص ۵۲۴.

۱۴. میزان الحكمه، ج ۳، ص ۱۰۹۹.

۱۵. فهرست غرر، ص ۱۳۸.

۱۶. بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۸۱.

۱۷. بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۱۳۶.

۱۸. بحارالانوار، ج ۷۰، ص ۲۶.

۱۹. بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۳۲۸.

۲۰. در تدوین این مقاله علاوه بر منابع فوق از كتب ذیل نیز بهره گرفتم: ۱ـ ادب فنای مقربان، جلد ۲. ۲ـ میزان الحكمه، كلمه رضا. ۳ـ شرح دعاء مكارم الاخلاق، ج ۳.