سازمان تجارت جهانی, از ابهام تا شفافیت

سازمان تجارت جهانی در روز اول ژانویه سال۱۹۹۵ به طور رسمی اعلام موجودیت كرد

بسیاری از منتقدان سازمان تجارت جهانی بر این باورند كه این سازمان ابزار دست صاحبان زر و زور در جهان است كه برای نیل به مقاصد جاه‌طلبانه خود از آن استفاده می‌كنند. برخی نیز معتقدند كه WTO عامل حذف فرصت‌های شغلی است. گروهی دیگر پیوستن به این تشكیلات جهانی را باعث رشد و توسعه قلمداد كرده‌اند. خلاصه اینكه هر گروه از نظریه پردازان موافق یا مخالف؛ نقطه نظرات خاص خود را دارند و بر صحت ادعای خود پافشاری می‌كنند.كارشناسان سازمان تجارت جهانی تلاش می‌كنند برای رفع این ابهام و كمك به شفاف سازی برداشت‌های دیگران نسبت به نقش و رسالت سازمان، نكات غامض و مبهم را روشن سازند. در همین زمینه ضمن تایید فعالیت‌های WTO باور دارند كه به رغم آراء و نظریه‌های موجود، باید به این واقعیت توجه داشت كه سازمان تجارت جهانی فرصتی برای ایجاد نوعی وحدت رویه در فرآیند جهانی تجارت و آزادسازی روند تجارت به حساب می‌آید. اگرچه در نظام جهانی تجارت، بازرگانان و شركت‌های بزرگ تجاری حضور و فعالیت مستقیم ندارند، لیكن به واسطه عضویت دولت‌های خود در این نهاد بین‌المللی فعالیت‌های اقتصادی و تجاری خود را گسترش می‌دهند. به هر تقدیر اطلاع از چگونگی فرآیند فعالیت در این نظام جهانی نكته لازمی است كه باید نسبت به آن وقوف كامل پیدا كرد. اما در فكر و مخیله بیشتر افراد 10سوءتفاهم اساسی در این مورد وجود دارد كه باید نسبت به رفع این عقاید نادرست همت گماشت. این ابهامات و سو تعبیرها عبارتند از:

1-سازمان تجارت جهانی سیاست‌های تجاری خود را به جهانیان دیكته می‌كند.

2-سازمان تجارت جهانی به هر قیمتی قصد دارد تجارت آزاد را توسعه دهد.

3- در این سامانه جهانی، منافع تجاری برتر از توسعه اقتصادی است.

4- سازمان تجارت جهانی، سیاست‌های خود را برتر از حفظ محیط زیست می‌داند.

5-بهداشت و سلامتی جوامع بشری قربانی منافع تجاری می‌شود.

6- سازمان تجارت جهانی، فرصت‌های شغلی را از میان می‌برد و فقر را تشدید می‌كند.

7-كشورهای كوچك در سازمان تجارت جهانی هیچ نفوذ و قدرتی ندارند.

8-سازمان تجارت جهانی ابزار دست كارتل‌ها و گروه‌های بین‌المللی است.

9-كشورهای ضعیف‌تر برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی تحت فشار قرار دارند.

10-قوانین حاكم بر این سازمان بین‌المللی غیر دموكراتیك است.

حال باید نظرات موافقان و توضیحات این گروه را در خصوص 10 ایراد وارد بر سازمان تجارت جهانی كه از سوی منتقدان مطرح می‌شود نیز شنید: 1)باید توجه داشت كه این سازمان در زمینه چگونگی تعامل با فعالان اقتصادی و تجاری به كشورهای جهان دستور نمی‌دهد. عمده‌ترین هدف در این سازمان، اجرای سیاست‌های بازرگانی طبق میل، منافع و توافق كشورهای عضو است. یعنی منافع، خواسته‌ها و اراده اعضا به تبیین سیاست‌های اجرایی آن می‌انجامد. خلاصه اینكه حمایت‌های فنی و مدیریتی، تنها مورد دخالت هیات حاكمه این تشكیلات جهانی در زمینه فعالیت‌های تجاری سازمان تجارت جهانی است. به سخن دیگر این دولت‌ها هستند كه خواسته‌های خود را به سازمان دیكته می‌كنند. 2)یكی از مهم‌ترین اصول سازمان تجارت جهانی در عرصه سیاست‌های اجرایی آن، كمك به كشورهای عضو برای برطرف كردن موانع تجاری و كمك به آزاد سازی بیشتر تجارت در این كشورها است. كشورهای عضو نیز به نوبه خود سعی دارند با چانه‌زنی‌های مداوم به رفع موانع بازرگانی و آزادسازی فرآیند تجارت با شركای تجاری خود بپردازند. موفقیت این مذاكرات بیش از هر چیز دیگری به آمادگی كشورها برای رفع موانع تجاری و چشمداشت متقابل آنها از سایر كشورهای عضو بستگی دارد. به این ترتیب سازمان تجارت جهانی با فراهم كردن زمینه مذاكرات تجاری سعی دارد تا به آزادسازی فرآیند تجارت در عرصه جهانی كمك كند. همچنین قوانین مصوب در این سازمان در واقع ضامن تعهد كشورها به معاهدات و توافق‌های دو جانبه است. از این رو به عنوان نمونه مقابله با <سیاست‌های یارانه‌ای> در برخی كشورها و برخورد با <دامپینگ> كالاهای خاص از جمله اهدافی است كه در دستور كار سازمان مذكور قرار می‌گیرد. 3) موافقان سیاست‌های سازمان تجارت جهانی می‌گویند با تسهیل تجارت آزاد در جهان امروزی امكان تقویت رشد اقتصادی و نیل به توسعه نیز فراهم می‌شود. به عبارت دیگر در این مورد تجارت و توسعه لازم و ملزوم یكدیگرند. نكته دیگری كه باید به آن اشاره شود این است كه كشورهای جهان به اعتبار كوچكی و بزرگی یا ضعف و قوت اقتصادی خود، منافع و دستاوردهای خاص خود را حاصل می‌كنند و طبیعی است كه نتیجه عضویت آنها در سازمان تجارت جهانی از لحاظ نفع تجاری یكسان نخواهد بود. 4) الزام كشورها به رعایت قوانین خاص و رعایت استانداردهای ویژه در تولید و تجارت كالا باعث شده است تا ضمن تضمین سلامت كالای تولید شده، محیط‌زیست نیز آسیب‌های كمتری را تحمل كند. همچنین كاهش یارانه‌های اختصاص یافته به برخی از كالاها باعث می‌شود تا هزینه تولید كالا منطقی‌تر باشد و سعی بیشتری برای استفاده بهینه از منابع و تولید كالاهای سالم‌تر صورت گیرد. در صورت پرداخت یارانه به صنایع، تلاش چندانی برای رعایت اصول نمی‌شود. چون در هر حال قیمت تمام شده ارزش نگرانی‌های زیست‌محیطی را ندارد و تولیدكنندگان به تخریب آن می‌پردازند. نمونه بارز این موضوع در واردات و صادرات میگو از سوی كشورهای خاص به چشم می‌خورد. سیاست‌های حمایتی WTO از تخریب زیستگاه‌های طبیعی لاك‌پشت‌های آبی و كشتار برخی گونه‌های آن جلوگیری كرده است. 5)بسیاری از موافقتنامه‌های بین‌المللی مانند ماده بیستم توافقنامه GAAT به كشورها این اجازه را می‌دهد تا برای حفظ سلامتی و بهداشت انسان‌ها، حیوانات و حتی گیاهان دست به اقدامات لازم بزنند.قوانین دیگری نیز با ذكر جزئیات وضع شده است تا استانداردهای لازم برای تولید و حتی صادرات برخی از مواد غذایی را ترسیم نماید.هدف از چنین اقداماتی تضمین امنیت غذایی شهروندان هر یك از كشورهای عضو تجارت جهانی است نكته دیگر این كه استانداردهای مورد نظر سازمان تجارت جهانی ساخته و پرداخته نهاد مذكور نیست بلكه مقررات بین‌المللی و علمی مورد توافق كشورهای جهان است.

6) تجارت یكی از راه‌های اقتصادی ایجاد اشتغال و فقرزدایی است.

اما گاهی شرایط خاص اقتصادی اقتضا می‌كند تا از تعداد نیروی انسانی شاغل در یك بخش اقتصادی كاسته شود.شاید همین نكته است كه بیشتر منتقدان سازمان تجارت جهانی و جهانی‌سازی را وادار می‌كند تا در برابر آن موضع بگیرند. اما صورت درست واقعیت این است كه اشتغال و تجارت مكمل یكدیگر هستند و روند آزاد تجارت و ثبات آن مایه رشد و توسعه اقتصادی است.تجارت امكان آن را فراهم می‌كند تا ضمن ایجاد اشتغال برای نیروی كار در جوامع مرتبط، فقر نیز تا حد قابل ملاحظه‌ای كاهش یابد.بسیاری از كارشناسان اقتصادی اشتغال را پایه فقرزدایی می‌دانند و این چیزی است كه سازمان تجارت جهانی به دنبال آن است.

7) یكی از كاركردهای اصلی سازمان تجارت جهانی افزایش قدرت چانه‌زنی كشورهای ضعیف و كوچك در عرصه تجارت بین‌المللی است. در سال‌های اخیر كشورهای در حال توسعه در عرصه مذاكرات مرتبط با سازمان تجارت جهانی بسیار فعال شده‌اند.بیشتر گفت‌وگوهای این گروه از كشورها حول محور فعالیت‌های كشاورزی است و طرح‌های زیادی را نیز به عنوان لوایح مورد پیشنهاد برای بحث و تصویب پیشنهاد كرده‌اند.این گروه از كشورها در مذاكرات دور اروگوئه به دستاوردهای مهمی نایل شدند.از جمله این موارد می‌توان به موافقت كشورهای پیشرفته در زمینه اصلاح قوانین تجارت محصولات نساجی و كشاورزی كه هر دو نوع برای كشورهای در حال توسعه دارای اهمیت فراوان است، اشاره كرد.

8) یكی از نتایج مذاكرات كشورهای عضو در سازمان تجارت جهانی، تعدیل منافع كشورهاست. سوءتفاهم یا ابهام موجود در این زمینه مربوط به عضویت در سازمان تجارت جهانی است. تعبیر واقع‌گرایانه از این سازمان آن است كه سازمان تجارت جهانی سازمان كشورهاست نه قدرت‌ها!

یعنی شركت‌های خصوصی، تشكل‌ها و سازمان‌های غیردولتی و نظایر آنها در این سازمان و نهاد بین‌المللی عضویت ندارند.

تنها راه اعمال نفوذ این گونه‌ نهادها در WTO اعلام تصمیم و خواست این گروه‌ها از سوی كشورهای متبوعشان است.

9) بسیاری از كشورهای جهان اعم از كوچك و بزرگ یا دارای اقتصاد قوی یا ضعیف ترجیح می‌دهند به جای فعالیت منفرد در عرصه تجارت بین‌المللی، داوطلبانه در جرگه مشتاقان الحاق به سازمان تجارت جهانی قرار داشته باشند.به همین دلیل در بین كشورهای منتظر عضویت در این نهاد بین‌المللی، كشورهای كوچك و بزرگ با توانایی‌های متفاوت تجاری مشاهده می‌شود. با پیوستن به سازمان تجارت جهانی، كشورهای كوچك نیز از همان نوع منافعی برخوردار می‌شوند كه كشورهای بزرگ و اقتصادهای بزرگ جهانی، تنها تفاوت موجود در كمیت انتفاع كشورهای عضو است.

10) به جرات می‌توان ادعا كرد كه سازمان تجارت جهانی یك نهاد قانون‌دار و دموكراتیك است چرا كه تمام تصمیمات اتخاذ شده در آن توسط دولت‌های عضو و با رای‌گیری اتخاذ می‌شود.

البته باید این نكته را نیز در نظر داشت كه تمام كشورهای عضو از قدرت چانه‌زنی مساوی برخوردار نیستند كه همین مساله به انتقاد بی‌رویه از این سازمان دامن زده است.