سرطان تخمدان در كمین خانم های چاق

سرطان تخمدان می تواند در مراحل اولیه خود علایم بیماری های دیگری مثل اختلا لا ت گوارشی را تقلید كند

معمولا یك خانم چاق از این ناراحت است كه به نظر دیگران زیبا نیست، یا اینكه نمی‌تواند مانند كسانی كه خوش‌اندام هستند، لباس‌های متنوع و زیبا بپوشد. شاید هم ناراحتی‌اش از این باشد كه نمی‌تواند مانند بقیه فعالیت داشته باشد و ورزش كند و اگر خیلی نگران سلامتش باشد احتمالا شنیده كه چاقی در بروز سكته قلبی و دیابت نوع دوم هم نقش دارد و می‌ترسد كه او هم به این بیماری‌ها دچار شود. اما مطمئنا هیچ‌كدام از زنان چاق تا به امروز نگران ابتلا به سرطان تخمدان نبوده‌اند.

چاقی در اوایل نوجوانی و پس از آن می‌تواند خطر ابتلای زنان به سرطان تخمدان را افزایش دهد؛ به‌خصوص اگر این زن چاق هیچ‌گاه حامله نشده باشد. دكتر <ژولیا گریر> و همكارانش در دانشگاه پزشكی پترزبورگ گزارشی در مجله <سرطان> به چاپ رسانده و در آن بیان كرده‌اند زنانی كه در سن ۱۸ سالگی چاق بوده‌اند، بیش از كسانی كه در این سن لاغر بوده‌اند، به سرطان تخمدان مبتلا می‌شوند.

این ارتباط به این معناست كه بروز سرطان تخمدان در زنان چاق بدون فرزند، بیشتر و قوی‌تر است. در واقع خانم‌های چاق بدون فرزند، ۲/۵ برابر بیشتر مبتلا به سرطان تخمدان می‌شوند. رابطه وزن زیاد و سرطان تخمدان از نظر زیست‌‌شناسی هم قابل قبول است زیرا چاقی می‌تواند سطح استروژن و آندروژن را در انسان بالا ببرد كه آنها هم به نوبه خود می‌توانند در رشد تومور تخمدان موثر باشند. جالب اینجاست كه حاملگی و شیردهی خانم‌های چاق را از سرطان محافظت می‌كند، یعنی به‌دلیل كاهش تخمك‌گذاری و كم‌تر قرار گرفتن در معرض هورمون استروژن در طول زندگی، خانم‌های حامله و شیرده، كمتر مبتلا به سرطان تخمدان می‌شوند.

در حالی كه تخمك‌گذاری متوالی و استروژن زیاد، می‌تواند موجب ایجاد التهاب مزمن در تخمدان‌ها و در پی آن تخریب سلول‌ها و ایجاد سرطان شود. انجمن سرطان آمریكا، چنین تخمین زده كه حداقل یك سوم مرگ و میر سالانه در اثر سرطان در آمریكا به‌دلیل چاقی و اضافه وزن است. از آنجایی كه چاقی یكی از مسائل شایع به‌ویژه در خانم‌هاست، بهتر است هر چه زودتر فكری برای رسیدن به وزن مناسب بكنید. البته لاغر شدن مانع از این نیست كه راجع به سرطان تخمدان ، علایم، درمان و پیشگیری از آن اطلاعاتی كسب كنید. این سرطان هم مانند بسیاری از سرطان‌ها هر چه زودتر تشخیص داده شود، بهتر به درمان جواب می‌دهد و آگاهی از بیماری و علایم آن،‌ راهی است برای تشخیص زودرس.

● سلول‌های یاغی

زنان دارای دو تخمدان هستند كه هر كدام در یك طرف رحم قرار دارد. هر تخمدان به اندازه یك بادام است و علاوه بر هورمون‌های جنسی زنانه، تخمك (سلول جنسی ماده) نیز تولید می‌كند. این عضو وقتی سرطانی می‌شود كه سلول‌های آن به‌طور غیرطبیعی و خارج از كنترل رشد كنند و توموری در یك یا هر دو تخمدان ایجاد كنند. سرطان تخمدان پنجمین سرطان شایع در زنان است كه اگر سریع و در مراحل اولیه كشف شود، شانس زنده ماندن بیمار بیشتر می‌شود.

اما به‌دلیل سختی تشخیص در مراحل اولیه فقط حدود ۲۹ درصد سرطان‌های تخمدان قبل از انتشار تومور به اندام‌های دیگر شناسایی می‌شود و در اغلب مواقع بیماری در هنگام تشخیص، پیشرفت زیادی كرده است. تا چندی پیش پزشكان بر این باور بودند كه سرطان تخمدان در مراحل ابتدایی به ندرت علایمی از خود بروز می‌دهد، اما شواهد اخیر نشان می‌دهد در اغلب زنان قبل از انتشار بیماری، نشانه‌هایی وجود دارد كه آگاه بودن از آنها می‌تواند به تشخیص زودرس كمك كند.

● وقتی سرطان در‌می‌زند

سرطان تخمدان می‌تواند در مراحل اولیه خود علایم بیماری‌های دیگری مثل اختلا‌لا‌ت گوارشی را تقلید كند. اگر احساس فشار، نفخ و پری شكم داشتید، حتی بعد از اینكه غذای سبك خورده‌‌اید، یا اگر تهوع و احساس پیچیدن گاز در شكم و رودل داشتیدو یا تغییراتی در نحوه دفع مدفوع (اسهال و یبوست) داشتید و یا دچار بی‌اشتهایی و ناراحتی و درد لگن شدید؛ به علایم خود بی‌توجه نباشید.

این علایم می‌توانند نشان‌دهنده سرطان تخمدان در مراحل اولیه باشند. البته برخلاف مشكلات گوارشی كه در آن علایم كم و زیاد شده یا می‌آیند و می‌روند؛ در این بیماری علایم ثابت بوده و به تدریج بدتر می‌شوند. علایم دیگری نیز در مراحل اولیه سرطان تخمدان دیده می‌شود از جمله: احساس فوریت در تخلیه ادرار و تكرر ادرار، افزایش یا كاهش توجیه‌‌ناپذیر وزن، درد در زمان مقاربت با همسر، احساس مداوم فقدان انرژی، كمردرد و خونریزی غیرطبیعی از مهبل.

اگر دچار علایم فوق‌ شدید به پزشك مراجعه كرده و در صورت عدم بهبودی، پس از استفاده از داروها مجددا به پزشك مراجعه كنید تا در صورت تشخیص اشتباه، سرطان تخمدان‌ شما در مراجعه و پی‌گیری‌های بعدی كشف شود. علت سرطان تخمدان هنوز كاملا شناخته نشده است اما بعضی محققان بر این باورند كه به عملكرد ترمیم بافتی ماهانه، كه به‌دنبال آزاد شدن تخمك از پوست نازك فولیكول تخمدانی روی می‌دهد، مربوط است. مثلا یك اشتباه ژنتیكی می‌تواند باعث شكل‌گیری و تقسیم سلول‌های جدید در قسمت پاره شده تخمدان در جریان تخمك ‌گذاری شود. محققان دیگر معتقدند افزایش سطح هورمون‌ها قبل و هنگام تخمك‌گذاری می‌تواند باعث تحریك و رشد سلول‌های غیرطبیعی شود.

● سرطان تخمدان، انواع واقسام

▪ سه نوع تومور تخمدان وجود دارد كه بسته به محل شكل‌گیری آن مشخص می‌شود.

۱) تومورهای مخاطی (اپی‌تلیال:) حدود ۹۰‌درصد سرطان‌های تخمدان در این ناحیه (یعنی پوشش نازكی كه تخمدان را در برمی‌گیرد) رخ می‌دهد. این نوع سرطان بیشتر در زنان یائسه ایجاد می‌شود.

۲) تومورهای زایا: معمولا در زنان جوان‌تر روی می‌دهد و در سلول‌های زایای تخمك ایجاد می‌شود.

۳) تومورهای استرومال: در بافت تولیدكننده هورمون‌های استروژن و پروژسترون ایجاد می‌شود.

● ردپای ژنتیك

بعضی عوامل می‌توانند زنان را مستعد ابتلا به سرطان تخمدان كنند. البته دارا بودن این عوامل دلیل قاطعی برای ابتلا‌ به سرطان تخمدان نیست بلكه تنها می‌تواند احتمال آن را بیشتر كند. مهم‌ترین عامل خطرآفرین، دارا بودن یكی از ژن‌های جهش یافته (BRCA۱) و (BRCA۲) است. این ژن‌ها ابتدا در خانواده‌هایی با سرطان پستان متعدد شناخته شده‌اند و به همین دلیل با نام <سرطان پستان> شناخته شده‌اند اما این ژن‌ها عامل ۵ تا ۱۰ درصد از سرطان‌های تخمدان هم هستند.

علاوه بر این، خانواده‌هایی كه دارای نشانگان ارثی غیرپولیپی كولوركتال باشند نیز مستعد سرطان‌های دیواره رحم (اندومتر)، كولون، تخمدان، معده و روده باریك هستند. البته بر اساس تحقیقات، ارتباط سرطان تخمدان با ژن‌های جهش یافته بیش از ارتباط آن با نشانگان فوق است. وجود سابقه خانوادگی سرطان تخمدان حتی بدون وجود تغییر ژنتیكی شناخته شده نیز می‌تواند عامل خطرآفرین باشد. اگر عضوی از خانواده درجه یك شما (مادر، خواهر یا دختر شما) دچار سرطان تخمدان باشد، خطر ابتلای شما به این بیماری در طول زندگی ۵ درصد است. سرطان تخمدان معمولا بعد از یائسگی ایجاد می‌شود (حدودا بعد از ۵۰ سالگی) و در اواخر ۷۰ سالگی این خطر بیشتر می‌شود. هرچند ممكن است در زنان جوان‌تر هم این مشكل دیده شود.

● بارداری شفابخش

اگر حداقل یك‌‌بار در عمرتان حامله شده‌باشید،‌ به عبارتی شانس آورده‌اید چون به‌نظر می‌رسد حاملگی و شیردهی نیز احتمال ابتلا به سرطان تخمدان را كاهش می‌دهند. قرص‌های خوراكی ضدبارداری هم با اثری مشابه می‌توانند شما را در برابر این بیماری حفظ كنند. اما اگر دچار نازایی هستید حتی اگر داروی باروری استفاده نكرده باشید، باید مراقب باشید چون تحقیقات نشان داده كه نازایی می‌تواند احتمال ابتلا به این بیماری را زیاد كند.

البته در زنانی كه نازایی، علت ناشناخته دارند و یا زنانی كه هیچگاه حامله نشد‌ه‌اند، این احتمال بیشتر است. تشكیل كیست تخمدان یكی از مراحل طبیعی تخمك‌گذاری در دوران پیش از یائسگی است اما كیست‌هایی كه بعد از یائسگی ایجاد می‌شوند بیشتر احتمال سرطانی شدن دارند و با افزایش سن و اندازه رشد كیست، این احتمال نیز بیشتر می‌شود.

تحقیقات درباره <هورمون‌ درمانی جایگزین> در یائسگی، نتایج متناقضی را نشان می‌دهند. بعضی از این مطالعات افزایش جزیی ابتلا به سرطان تخمدان بعد از مصرف داروها را نشان می‌دهند. بنابراین برای استفاده از هورمون‌ در یائسگی حتما با پزشكتان مشورت كنید.

متاسفانه شایع‌ترین مرحله‌ای كه سرطان تخمدان تشخیص داده می‌شود، مرحله‌ای است كه تومور به لگن، (رحم و لوله‌ها) پرده شكمی (صفاق) یا غدد لنفی شكم نیز رسیده است.

اما اگر در مرحله‌ای كه فقط تخمدان‌ها درگیر شده‌اند تشخیص داده شود، درمان بسیار موثرتر است. درمان این بیماری با توجه به نوع و مرحله سرطان انجام می‌شود و می‌تواند شامل جراحی، شیمی‌درمانی و تركیب آنها باشد.

● از پیشگیری تا درمان

اول از همه باید مراقب وزن خود باشید. همان‌طور كه گفته شد چاقی به‌خصوص در زنان بدون فرزند می‌تواند آنها را مستعد ابتلا به این سرطان كند. برای داشتن وزن مناسب، خوب و به‌اندازه بخورید و ورزش كنید. همچنین لازم است استرس‌ها و فشارهای روانی را در زندگی خود كنترل كنید. بر اساس تحقیقات، مصرف قرص‌های ضدبارداری به مدت ۳ سال می‌تواند ۳۰ تا ۵۰ درصد خطر سرطان تخمدان را كاهش دهد. داشتن حداقل یك فرزند و شیردهی به مدت یك سال یا بیشتر هم ممكن است خطر این بیماری را كم كند.

مطالعات نشان داده كه بستن لوله‌های رحمی و برداشتن رحم با جراحی (هیستركتومی) نیز بر كاهش سرطان تخمدان موثر است. گاهی پزشكان برای كسانی كه استعداد ژنتیكی و سابقه خانوادگی دارند، برداشت تخمدان‌ها را برای پیشگیری از سرطانی شدن آنها پیشنهاد می‌كند.

البته این كار علا‌وه بر عوارض جانبی، به دلیل ایجاد یائسگی زودرس و اثر بر كیفیت زندگی اغلب توصیه نمی‌شود. اگر چاق هستید، بچه ندارید، در خانواده شما سرطان تخمدان وجود داشته، سن بالای ۵۰ سال دارید و یائسه هستید، برای پیشگیری از ابتلا به سرطان تخمدان و تشخیص زودرس آن حداقل سالی دوبار به پزشك مراجعه كنید تا با معاینات و آزمایش‌های لازم، قبل از آنكه دیر شود، بیماری شما تشخیص داده شود.

‌دكتر مهشید چایچی