تحقیقات و پژوهش صنعت برق, پایه های اصلی توسعه و خوداتکایی

تحقیقات و پژوهش در صنعت برق کشور یکی از مبانی و اصولی است که چشم انداز روشن طرحها و برنامه ها را مشخص می کند در این ارتباط با تشکیل صندوق پژوهش و فن آوری صنعت برق, کمکهای مالی و تسهیلات اعتباری به محققان و پژوهشگران واگذار می شود که در زمینه های مختلف این صنعت فعالیت می کنند

تحقیقات و پژوهش در صنعت‌برق کشور یکی از مبانی و اصولی است که چشم‌انداز روشن طرحها و برنامه‌ها را مشخص می‌کند. در این ارتباط با تشکیل صندوق پژوهش و فن‌آوری صنعت‌برق، کمکهای مالی و تسهیلات اعتباری به محققان و پژوهشگران واگذار می‌شود که در زمینه‌های مختلف این صنعت فعالیت می‌کنند.

مساله پژوهش و تحقیق درصنعت‌برق بر دو محور اساسی تجاری‌سازی تحقیقات و کاربردی کردن- آن متکی است به گونه‌ای که بتواند به نیازهای گوناگون صنعت‌برق کشور پاسخ دهد.

با تشکیل صندوق پژوهش و فن‌آوری که بر مبنای ماده ۱۰۰ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی- اجتماعی شکل گرفته است هدف آن حمایت از فعالیتهای محققان و طرحهای تحقیقاتی بخش غیردولتی صنعت‌برق بوده و برای تولید و توسعه دانش فنی ارتقای سطح فن‌آوری و جذب، اتصال و بومی‌سازی فن‌آوریهای نوین جهان در ارتباط با مساله صنعت‌برق تلاش می‌کند.

صندوق پژوهش و فن‌آوری به صورت خصوصی اداره می‌شود و سهامداران بخش دولت ۵۰ درصد در این صندوق سهم دارند. با توجه به موارد فوق می‌توان به این مساله اشاره کرد که پژوهشی از نظر صنعت‌برق خاتمه یافته تلقی می‌شود که منجر به اجرا شده و جنبه تجاری داشته باشد.

یکی از موارد مهم که در بخش تحقیقات مدنظر است موضوع استاندارد و کنترل کیفیت تولیدات ساخت داخل است که در این زمینه تهیه و تدوین معیارهای لازم برای بازرسی و کنترل کیفی انجام شده که شامل تهیه و تدوین معیارهای لازم برای بازرسی و کنترل کیفی کالاهای مورد نیاز صنعت‌برق است. صدور گواهی کیفیت برای محصولات صنعت‌برق و شناسایی و ایجاد آزمایشگاههای مرجع نیز جزو برنامه‌هایی است که درزمینه استاندارد و کنترل کیفیت صورت می‌گیرد.

صنعت‌برق کشور همچنین بازرسی فنی محصولاتی را که به صورت سری و نه بر اساس سفارش خاص ساخته می‌شود برعهده دارد. به جز مواردی که به آن اشاره شد بسیاری از طرحهای تحقیقاتی به سمت تجاری‌سازی حرکت کرده‌اند بدین معنی که چند سال است ساخت قطعات مورد نیاز واحدهای BBC تیپ ۹ تجاری پره‌های متحرک فریم ۹ طرح GE و پره‌های متحرک ردیف دوم GE-F۵ به شکل تجاری انجام می‌شود.

بر اساس بررسی‌ها و اطلاعات ارایه شده از سوی کارشناسان تجاری‌سازی پروژه ساخت مقره‌های سیلیکونی، سکسیونرهای سرتیری گازی و هوایی، ویسکومتر، جبران‌کننده راکتیو SVC و مجموعه دکل‌های اضطراری خطوط انتقال برق و ... نیز انجام شده است.

تجاری‌سازی بسیاری از طرحهای تحقیقاتی دیگر نظیر سگمنت‌های حرارتی استاندارد ردیفها، A.B, C, D, E توربینهای گازی BBC نوع ۹ نیز به انجام رسیده است.

یکی از موارد پیشرفت پروژه‌های تحقیقاتی صنعت‌برق که به مرحله اجرا رسیده موضوع پروژه‌های ساخت توربینهای گازی مدلهای GE-F۵ بوده است. در این ارتباط دهها پروژه و طرح تحقیقاتی دیگر نیز به مرحله تجاری‌سازی نزدیک شده است.

درباره ضرورت بهره‌گیری هرچه بیشتر از موضوع تحقیقات و پژوهش باید گفت که صنعت کلیدی و راهبردی برق به دلیل اهمیت، گستردگی و پیچیدگی و تنوع از جایگاه ویژه‌ای درمیان صنایع کشور برخوردار است و به همین دلیل با تکیه بر اینکه از نیروی برق در سایر صنایع استفاده می‌شود بنابراین نقش طرحهای تحقیقاتی در آن بسیار مهم و بنیادی است.

کارشناسان صنعت‌برق بر این اعتقادهستند که هدف از تحقیقات و انتقال فن‌آوری مسلماً همواره ارتقای سطح کیفی و کمی امر پژوهش و انجام طرحهای پژوهشی وفن‌آوری درچارچوب مسایل صنعت‌برق بوده است. این پژوهشها در جهت بهینه‌سازی سیستم‌های موجود در صنعت‌برق، طراحی و مهندسی ساخت داخل، تجهیزات مورد نظر و حمایت و پشتیبانی از برنامه‌های تحقیقاتی به ویژه پژوهشهای کاربردی و تدوین‌ استاندارد‌های مورد نیاز صنعت‌برق – همانگونه که اشاره شد- حرکت می‌کنند و از مهمترین برنامه‌های تحقیقاتی صنعت‌برق در برنامه اول توسعه اقتصادی- اجتماعی به شمار می‌آیند.

در همین دوران برای برقراری تماس با سایر سازمانها و نهادهای پژوهشی و دانشگاهی یک واحد تحقیقاتی درداخل توانیر شکل گرفت و علاوه بر آن کمیته‌های تحقیقات درسازمانها و شرکتهای تابعه مشغول به کار شدند.

بررسی فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی در صنعت‌برق نشان می‌دهد که تا سال ۱۳۷۴ برنامه‌ریزی طرحهای اطلاعات رایانه‌ای نیروگاههای نکا، سیکل ترکیبی منتظرقائم، لوشان، بعثت و طراحی و ساخت تجهیزات کنترل و ابزار دقیق نیروگاههای سیکل ترکیبی گیلان، رامین و همین‌طور طراحی مرکز کنترل برق سیستان و بلوچستان، امکان‌سنجی، طراحی و ساخت سیستم‌های کنترل غیرمتمرکز انجام شد که همزمان با این اقدامات،‌ استانداردهای لازم مورد نیاز برای صنعت‌برق کشور نیز تهیه شد. بررسی‌ها همچنین حاکی از آن است که از بدو پیروزی انقلاب اسلامی، تفکر ایجاد مرکزی برای پژوهش و تحقیقات در کنار سایر فعالیتهای صنعت‌برق آغاز شد که به دنبال آن مرکز تحقیقات نیرو (متن) و پژوهشگاه نیرو راه‌اندازی شد.

یکی از مسایل مهم در ارتباط با پروژه‌های تحقیقاتی صنعت‌برق بحث آزمایشگاههای فشار قوی بود که این امر باعث شد که مرکز تحقیقات نیرو وارد دوره‌ مهم‌تری شود به گونه‌ای که طرحهای تحقیقاتی متعددی به وسیله این مرکز از سال ۱۳۷۴ به مرحله اجرا برسد.

گفتنی است که در سال ۱۳۶۹ شورای تحقیقات برق تشکیل شده بود که مرکز تحقیقات نیرو به عنوان دبیرخانه شورا در نظر گرفته شد. در حال حاضر این شورا حمایت مالی طرحهای تحقیقاتی مرکز تحقیقات نیرو، شرکتهای زیر پوشش وزارت نیرو، دانشگاهها، موسسات علمی، پژوهشی و اشخاص حقیقی را بر عهده دارد.

هم‌اکنون مساله تحقیقات در جهت بهینه سازی سیستم‌های موجود در صنعت‌برق و افزایش بازدهی آنها، بهینه‌سازی طراحی و مهندسی ساخت داخل، صرفه‌جویی انرژی، خرید واحدهای جدید استاندارد کردن تجهیزات صنعت برق و ... دنبال می‌شود.

در اوایل سال ۱۳۷۳ نیز، موسسه تحقیقات و آموزش مدیریت به وسیله وزارت نیرو با هدف رشدو پژوهش آگاهی علمی مدیران وزارت نیرو تشکیل شد.

در حال حاضر همانگونه که اشاره شد طرحهای متعدد تحقیقاتی در صنعت‌برق چه در شرکت توانیر و چه شرکتهای برق منطقه‌ای و .. به مرحله اجرا می‌رسد که در این زمینه پژوهشگاه نیرو نقش بارز و اساسی دارد.

نباید از خاطر برد که مقوله آموزش، پژوهش و توسعه فن آوری از سال ۱۳۸۳ و سالهای بعد از آن نیز در کانون توجه مدیریتهای عالی صنعت‌برق قرار داشته است که علاوه بر مراکز و واحدهای آموزشی و پژوهشی تخصصی مانند پژوهشگاه نیرو و دانشکده صنعت‌ آب و برق، در تمامی شرکتهای تابعه، کمیته‌های تحقیقاتی با همکاری مراکز علمی و دانشگاهی فعالیت می‌کنند. در این زمینه دانشگاههای مختلف کشور در رشته‌های فنی باصنعت‌برق کشور همکاری مستقیمی دارند و یکی از نمونه‌های موفق ارتباط صنعت ودانشگاه در کشور انجام شده است.

از سوی دیگر باید یادآور شد که حمایت از بخش غیردولتی برای انتقال دانش فنی و ساخت داخل تجهیزات صنعت‌برق هم یکی از حرکتهای مهم پژوهشی- تحقیقاتی است به عنوان مثال تلاش برای ایجاد فضاهای مهم رقابتی و واگذاری کار به بخش غیردولتی و حساسیت نسبت به کیفیت تجهیزات به کار گرفته شده در شبکه‌های برق از دیگر جهت‌گیری صنعت‌برق در زمینه‌ انتقال فن‌آوری از طریق اجرای طرحهای تحقیقاتی – کاربردی است.

همانگونه که اشاره شد انجام طرحهای تحقیقاتی و پژوهشی کاربردی و به‌کارگیری مهندسی معکوس و ... سبب شده علاوه بر اینکه ساخت تجهیزات مورد نیاز شبکه‌های انتقال و فوق توزیع به مرکز خودکفایی برسد بیش از ۷۵ درصد از تجهیزات نیروگاههای حرارتی نیز درداخل کشور ساخته می‌شود. مورد خوداتکایی کامل در ساخت تجهیزات بخش توزیع از دست‌آوردهایی است که نقش تحقیقات و پژوهشهای کاربردی در آن بارز بوده است.

این مساله باعث شده که علاوه بر اینکه محققان و پژوهشگران زیادی در زمینه پژوهشهای کاربردی در صنعت‌برق فعالیت کنند، زمینه‌های اشتغال در کشور فراهم شده و عده زیادی در زمینه ساخت تجهیزات صنعت‌برق فعال باشد هم‌اکنون برگزاری کنفرانسهای بین‌المللی برق که سال آینده بیست و سومین دوره آن برگزار می‌شود جایگاهی برای ارایه مقالات علمی و طرحهای پژوهشی و تحقیقاتی بسیاری در حوزه‌های مختلف انرژی الکتریکی، انرژیهای تجدید‌پذیر برنامه‌ریزی سیستم‌های قدرت، ایستگاههای فشار قوی و ... است. سایر بخشهای صنعت‌برق نیز بخش مهمی از طرحهای تحقیقاتی را به خود اختصاص داده‌اند که شامل انجام طرحهای تحقیقاتی درزمینه ترانسفورماتورهای قدرت و توزیع، فن‌آوری اطلاعات، توزیع و تولید انرژی الکتریکی، دیسپاچینگ و مخابرات، شیمی و مواد، کنترل و حفاظت و ... است.

کنترل و ابزار دقیق و اتوماسیون، کیفیت برق، ماشین‌های الکتریکی ، محیط‌زیست ایمنی و بهداشت و ... نیز بخش دیگری از مباحث تحقیقاتی صنعت‌برق را تشکیل می‌دهند که در ارتباط با این موضوعات جمع کثیری کار و فعالیت می‌کنند.

از موضوعات مهم دیگر بحث مدیریت، مدیریت بار و مطالعات اقتصادی و اجتماعی و... است که بخش دیگری از تحقیقات و پژوهشهای صنعت‌برق به این موارد اختصاص می‌یابد.

با تکیه بر موارد فوق چشم‌انداز صنعت‌برق در امور تحقیقات و پژوهشها، روشنگر شفافیت و گام‌های بلندی است که در این زمینه برداشته شده است.