حجم غریب مصیبت

نگاهی به انتهای خیابان هشتم

علیرضا امینی در»انتهای خیابان هشتم» شخصیت‌های قصه اش را میان چرخ دنده های زندگی شهری این روزهای جامعه ایرانی قرارمی دهد تا در ادامه برپایه مشخصه های فردی هریک از آنها نحوه واکنش نشان دادنشان نسبت به حجم غریبی از مصیبت را بسنجد. امینی هیچ راه فراری برای موسی، نیلوفر و بهرام باقی نمی‌گذارد و به شیوه ای کاملا ملموس و واقع نمایانه و البته تقدیری درجایگاه آفریننده قصه آنها را به سمت سرنوشت محتوم و تراژیکشان هدایت می‌کند، گو اینکه بنا نیست رستگاری در کار باشد. تمام رفت و برگشت‌های داستان با یک هدف واحد سر و شکل گرفته است و آن تغییر و دگردیسی اساسی این سه شخصیت، با بهانه تهیه شدن مبلغ دیه در انتهای فیلم، تا جایی که بتوان صدای شکستن استخوان‌هاشان را در ذهن تداعی کرد.این تغییرهزینه‌ای بسیار گزاف در پی دارد قیمتی به ارزش از دست رفتن تمام آن چیزی که سعید، برادر زیر تیغ نیلوفر به سبک خودش سعی در حفظ آن داشت؛»عزت نفس و شرافت».در این میان اما این تماشاگر است که در جایگاه ناظربیرونی میدان مبارزه باید به سبک نبرد‌های گلادیاتورهای روم باستان قلع و قم شدن شخصیت‌ها در مسیر سرنوشتی تراژیک را تاب بیاورد.

قاب تصویری که علیرضا امینی در «انتهای خیابان هشتم» انتخاب کرده به طرز انکار ناپذیری به کادر مستطیلی میدان مبازره ای شبیه است که موسی(موسیو) به نمایندگی از سوی دیگر شخصیت‌های قصه و البته مخاطبین اثر میدان دار آن است. میدان مبارزه فیلم اما حکایت مبارزه ای تن به تن نیست بلکه میدان رویارویی نا برابر شخصیت‌های داستان امینی به همراه مخاطبین فیلم است با سمبه پر زور واقعیت های تراژدیک اجتماع ایرانی. این حال و هوا از همان تیتراژ ابتدایی و غلبه مرحله به مرحله صدای رعب آور ضربه زدن به دیواره کانتینر محل مبارزه ای که بعدتر با آن رودر‌رو می‌شویم به دنیای ذهنی محاطب رسوخ می کند و تماشاگرش را کنار رینگ مبارزه ای که امینی برای بیان عریان و بی‌رحمانه داستان فیلمش ترتیب داده، گیر می‌اندازد تا نود و چند دقیقه همان کنار بماند و با چشمان کاملا باز رودررویی با واقعیت را تاب بیاورد.علیرضا امینی در «انتهای خیابان هشتم» همان سیری را برگزیده که در اثر قبلیش «هفت دقیقه تا پاییز» آغازش کرده بود.او با ساخت این دو اثر نشان داده است که پس از ساخت آثاری متعلق به سینمای مخاطبین جدیتر فیلم و سینما ادامه راهش را در دنبال کردن نمایش واقعیت‌های اجتماعی و در بستری دراماتیزه شده و همراهی برانگیز برای مخاطب دیده است.

خصوصیتی که شاید نوع نگاه اجتماعی امینی را اندکی از سایر فیلم های منتسب به این شکل از سینما، متمایز می کند تلاش غیر قابل انکار او برای بیان عریان و حتی بی رحمانه موضوعات و معضلاتی است که گریبان اجتماع ایرانی و در مقیاسی وسیع تر جامعه انسانی را گرفته است.امینی در دنیای تازه فیلم‌هایش تمام تعارفات و محافظه کاریهای سنت شده در جامعه ایرانی را کنار گذاشته و بدون هر گونه استعاره و کنایه‌های پیچ در پیچ، بیان عریان و بی‌پرده واقعیت های تلخ و گزنده را در پیش گرفته است.

فرمولی که امینی برای ساخت این دو اثر اخیرش برگزیده بر پایه دو اصل محتوایی شکل گرفته است یکی بیان عریان،صریح و بی واسطه واقیعت‌های اجتماعی در نزدیکترین شکل به دنیای واقعیت تا جایی که طعنه به اثری مستند می زند ودیگری که البته تکمیل کننده اصل قبلی است تلاش برای دراماتیزه کردن این وقایع اجتماعی به نحوی که همزمان در جذب فکر و روح مخاطب علاقمند به سینمای قصه گو دچار مشکل نشود و هم اینکه بیش از حد از دنیای واقعی و همذاتی برانگیزاننده دوری نکند.در کنار این اصل دو مقوله تکنیکی غیرقابل انکار و به شدت ضروری دیده می شود.یکی بهره‌گیری از کاریزمای بازیگران برای ایجاد همراهی ذهنی مخاطب با داستان و دیگری استفاده صحیح از ابزار کارگردانی در تمام جهات.

یکی از ارکان اصلی اثر امینی بهره گیری از توان بازیگرانی چون حامد بهداد، ترانه علیدوستی، صابرابراست که توان بالایی برای انتقال حس و حال واقع نمای فیلم به مخاطب را دارند و در عین حال با بهره گیری از توان انکار ناپذیرشان برای ایجاد حس همراهی در مخاطب قبول اتفاقات داستان فیلم برای مخاطب را سهل‌تر می‌کنند.اما این حضور فیزیکی و توان بالای بازیگرانی که بخشی چارچوب فیلم امینی را شکل داده اند به تنهای راهگشا نمی‌بود اگر امینی در سراسر اثرش فضا سازی و خلق موقعیت‌های بدیع و تازه برای مخاطب سینمای ایران به کار نمی‌بست.قطعا نمی توان بازی تاثیر گذار جامد بهداد را از شکل و شمایل تیپی که برای او تعریف شده جدا کرد.استفاده از حربه پر کشش موقعیت اسطبل نگهداری از اسب ها و بهره بردن از فضاهایی که به چشم مخاطب تازه می نماید در کنار استفاده استعاری از مسابقه بوکس و خوی مبارزه طلبی موسیو نه تنها به غنای تصویری اثر تازه امینی کمک شایانی کرده است بلکه در یکی از معدود بازیهای به خوبی کنترل شده حامد بهداد، بستر بی نظیری برای خلق موقعیت‌های تازه برای بروز زوایایی نو از بازی او ایجاد کرده است.این مسئله تا حدودی در مورد ترانه علیدوستی و صابر ابر هم قابل تحلیل است ولی به ظن این قلم به شدتی که در مورد بهداد قابل ردیابی است بروز نمی یابد.

برگ برنده امینی در انتهای خیابان هشتم ریتم سریع و روال چکشی انتقال داستان در بستری از موقعیت‌های بدیع و کمتر کلیشه شده برای مخاطب است که نمود آن را در ریتم سریع تدوین فیلم و حتی نحوه تصویر برداری پر استرس با بهره‌گیری از تکنیک دوربین روی دست می توان جستجو کرد.این رویه با منطق کلی اثر که درگیر کردن بی رحمانه مخاطب با موضوع و همراه شدن با شخصیت‌ها برای تهیه مبلغ دیه ظرف ۴۸ ساعت است همخوانی کامل دارد و به طور کامل استرس، تشویش و دلنگرانی شخصیت‌های داستان را به مخاطب منتقل می کند. همین روال است که باعث برون ریز زوایای پنهان شخصیتی نیلوفر، بهرام و موسیو می‌شود و روشی که هر یک برای رویارویی با این موقعیت خطیر در پیش گرفته اند را عیان می‌کند.

«انتهای خیابان هشتم» بی ایراد نیست و قطعا می توان درمورد نقاط ضف آن به بحث نشست و به بازی‌های دم دستی و برخورنده برخی بازیگران فرعی کار یا تاکید های دم دستی در بیان برخی وقایع و اتفاقات که تماشاگربارها و بارها آنها را در طول فیلم دیده برای شیر فهم کردن مخاطب و البته داستانک هایی که سر و شکل قابل دفاعی نمی‌یابند و ... پرداخت ولی اشاره به ایرادات اثر که تیغ ممیزی در بروز برخی از آنها بی‌تاثیر نبوده در برابر قوت و توان قصه گویی اثر و موفقیت امینی در سرپا نگه داشتن ریتم کارو برانگیختن حس همراهی تماشاگر در دل فضا سازی‌های بدیع و تازه و به شدت سینمایی به وضوح غیر منصفانه خواهد بود.

سینمایی که امینی در «انتهای خیابان هشتم» تصویرکرده شاید عکس العملی است به مصایب و تلخی‌هایی که از فرط تکرار برای ما به امری عادی و روزمره تبدیل شده و تنها یک شوک در قواره های این فیلم است که امکان اندکی تامل رو را در ما ایجاد می کند.به بیان بهتر به نظر می رسد که امینی تصمیم گرفته تا خواب خرگوشی مارا به هم بزند و با قرار دادنمان در کنار رینگ مبارزه مارا به خودمان بیاورد تا شاید نوع تازه‌ای از نگاه به واقعیت‌های بیرونی را تجربه کنیم.

نویسنده : محمدرضا مقدسیان