زنان الگو در قرآن

مریم دخترعمران كه دامان خود را پاك نگه داشت, و ما از روح خود در آن دمیدیم او كلمات پروردگار و كتابهایش را تصدیق كرد و از مطیعان فرمان خدا بود

قرآن یك كتاب انسان ساز است و در این راستا، برای رسیدن به هدف كه همان انسان سازی است الگوهایی ارائه می كند، و این الگوها این اثر را دارد كه انسانها گمان نكنند كه انجام یكسری كارها غیر ممكن است. چیزی كه در قرآن بسیار چشمگیر است، این است كه خداوند پیامبران خود را به عنوان اسوه در سرتاسر قرآن معرفی می نماید تا بدین وسیله حجت درتمام زمینه های تاریخی بر مردمان تمام باشد و گمان نكنند كه شاهد مقصود را درآغوش كشیدن و به قرب الهی دست یافتن و به تكامل شایسته و نائل آمدن، كاری محال است و با اینكه مطرح می فرماید ( قرآن) كه پیامبران چون مردم دیگر غذا می خورند و می آشامند و در كوچه و بازار راه می روند، مسائلی را از آنان مطرح می كند كه آنها به اوج قله انسانیت رسیده اند" انه من عبادنا المخلصین"(۱) بنابراین ای مردم! با تلاش می توانید شما هم به درجاتی از انسانیت برسید و در این راه تلاش لازم است كه: "و ان لیس للاانسان الا ما سعی" چنانچه بارها و بارها با مفاهیم گوناگون از قول پیامبر در قرآن آمده است كه " انا بشر مثلكم الا یو حی الی"(۲) واین پیامبر به جایی می رسد كه خداوند در مورد این وجود مبارك و شریف می فرماید: " لقد كان لكم فی رسول الله اسوهٔ حسنه"(۳) مشاهده می شود كه پیامبر به عنوان یك نمونه عملی در قرآن مطرح شده است. كه این الگو برای همه مردم است، اعم از زن و مرد و اینطور نیست كه الگوی اختصاصی برای مردان باشد و همچنین دیگر نمونه ها و الگوهای قرآن ،نیز چنین است.

و نیز در مورد حضرت ابراهیم می فرماید: " قد كانت لكم اسوهٔ حسنه فی ابراهیم والذین معه"(۴)

یكی از مواردی كه در قرآن چشمگیر است ، معرفی حضرت مریم(س) به عنوان الگوی مردم و خصوصا انسانهای با ایمان می باشد.

" و ضرب الله مثلا للذین آمنوا مریم ابنت عمران التی احصنت فرجها فنفخنا فیه من روحنا و صدقت بكلمات ربها و كتبه و كانت من القانتین."(۵)

همچنین به مریم دخترعمران كه دامان خود را پاك نگه داشت، و ما از روح خود در آن دمیدیم او كلمات پروردگار و كتابهایش را تصدیق كرد و از مطیعان فرمان خدا بود.

آنچه كه در قرآن كریم در باره حضرت مریم عذرا ( س) می فرماید: مبین مقام معنوی و والای اوست. ولی آنچه كه دراین سطور مد نظر نویسنده است؛ الگو بودن زنان در قرآن است كه حتی در سوره ای بنام تحریم خداوند فقط از الگوهای زن استفاده فرموده است كه این خود توجه خاص خداوند به زن را نشان می دهد.

دراین سوره مباركه ابتدا از دو تن از زنان پیامبر(ص) یاد می كند كه آنها مورد مواخذه خداوند قرار گرفته و حتی از جانب خداوند تهدید می شوند و سپس در آیات بعدی از زن نوح (ع) و زن لوط (ع) به عنوان دو زنی كه با داشتن شوهران بزرگواری چون حضرت نوح (ع) و حضرت لوط (ع) به آن دو خیانت كرده و حق آنها را ادا نكردند ودر نتیجه جایگاهشان آتش دوزخ واقع شد ، نام می برد.

و در پایان این سوره شریفه سخن از مریم است، آن باكره عذرا، آن صدیقه كه خداوند در موارد مختلفی در قرآن او را می ستاید و حتی او را در حد پیامبران الهی بالا برده و به عنوان الگوی عملی برای همه انسانها معرفی می كند. الگویی برای همه مردان و همه زنان.

و الگوی دیگر آسیه زن فرعون است " و ضرب الله مثلا للذین آمنوا امراهٔ فرعون اذ قالت رب ابن لی عندك بیتا فی الجنه و نجنی من فرعون و عمله و نجنی من القوم الظالمین"(۶) و خداوند برای مومنان، به همسر فرعون مثل آورده است در آن هنگام كه گفت: پروردگارا خانه ای برای من در جوارت در بهشت بساز و مرا از فرعون و كار او نجات ده و مرا از گروه ستمگران رهایی بخش. در اینجا نیز مشاهده می شود كه زنان خوب الگوی قابل توجه برای جامعه اسلامی هستند اعم از زن و مرد.

●مقام خاص مریم در قرآن

قرآن در بیان مقام و شان و منزلت حضرت مریم می فرماید:

"كلما دخل علیها زكریا المحراب وجد عندها رزقا قال یا مریم انی لك هذا قالت هو من عندالله ان الله یزرق من یشاء بغیر حساب".(۷)

هر زمان زكریا وارد محراب او می شد، غذای مخصوصی در آن جا می دید. از او می پرسید: ای مریم! این را از كجا آورده ای، می گفت: این از سوی خداست. خداوند به هر كس كه بخواهد، بی حساب رزق و روزی می دهد.

و همچنین مشافهه و مشاهده اینكه حضرت مریم(س) با فرشتگان سخن می گوید، یعنی آنها او را مورد خطاب خود قرار می دهند و او نیز جواب آنها را می دهد ، قرآن از این مطلب مهم پرده برمی دارد كه:

" اذ قالت الملائكه یا مریم ان الله اصطفیك و طهرك و اصطفیك علی نساء العالمین یا مریم اقنتی لربك و اسجدی و اركعی مع الراكعین"(۸)

هنگامی كه فرشتگان گفتند:ای مریم! خدا تورا برگزیده و پاك ساخته؛ و بر تمام زنان جهان، برتری داده است. ای مریم! ( به شكرانه این نعمت) برای پروردگار خود، خضوع كن و سجده به جا آور؛ و با ركوع كنندگان ركوع كن.

آری فرشتگان با این بانوی بزرگوار سخن گفتند و او را از مقام بلندش ( اصطفی) با خبركردند و او را به صفوه اللهی و مطهر بودن مژده دادند.

در جای دیگر قرآن می خوانیم:

" اذ قالت الملائكه یا مریم ان الله یبشرك بكلمه منه اسمه المسیح عیسی بن مریم وجیها فی الدنیا و الاخرهٔ و من المقربین"(۹)

هنگامی كه فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تورا به كلمه ای (وجود با عظمتی) از طرف خودش بشارت می دهد كه نامش مسیح، عیسی پسر مریم است؛ در حالی كه در آن جهان و جهان دیگر، صاحب شخصیت خواهد بود؛ و از مقربان الهی است.

در تبیین زندگی حضرت مریم(س) گروهی از اهل اعتزال نظیر زمخشری در كشاف كه راه تفریط پیموده اند، مشاهده فرشته و شنیدن سخنان ملائكه را یا به عنوان كرامت زكریا آوردند و یا به حساب ( ارهاص) عیسی (ع) محسوب داشتند و گمان كردند آن بانو نمی تواند به این مقام برسد و از كرامت برخوردار شود، و سخنان فرشته ها را بشنود و بشارت " صفوه بودن" را از فرشته ها دریافت كند و مژده مادر پیغمبر شدن را از آنها تلقی نماید، لذا گفتند این همه فضایل كه نصیب مریم شده است یا به عنوان معجزه زكریا(ع) است یا به عنوان پیش در آمد اعجاز عیسی (ع) است. كه این را از نظر اصطلاح كلامی " ارهاس" می گویند همانگونه كه قبل از قیامت، یك سلسله امور خارق عادتی رخ می دهد كه از آنها به عنوان" اشراط الساعه" تعبیر می كنند، قبل از ظهور، یا میلاد یك پیامبر نیز یك سلسله امور خارق عادتی رخ می دهد كه اینها نشانه ظهور یك پیامبر الهی است و در كتابهای كلامی از این امور خارق عادت، به عنوان "ارهاس" تعبیر شده است.

---