روشهای پیشگیری از انتشار وبا

آب آلوده , مهم ترین ناقل بیماری وباست

مطالعات گویای این مطلب است که نمی‌توان از ورود میکروبها بخصوص عامل وبا به یک منقطه جلوگیری به عمل آورد. ولی می‌توان با روشهای کنترل مناسب، از انتشار آنها پیشگیری نمود.

روشهای درمانی پیشرفته درمراکزبهداشتی مجهز می تواند مرگ ومیربر اثر وبا را به کمتر از ۱% کاهش دهد. از آنجا که وبا در اثر عدم رعایت بهداشت عمومی امکان انتشار سریع دارد لذا آگاه ساختن جامعه و جلب همکاری عمومی در اولویت برنامه کنترل بیماری‌های اسهالی قرار می‌گیرد.

در این راستا گروه بهداشت دفتر توانپزشکی سازمان بهزیستی کشور جهت ارتقای سطح آگاهی مردم اقدام به تهیه مطلبی در زمینه بیماری وبا نموده و امید است بتوانیم در کاهش سرایت این بیماری خطرناک قدمی هرچند کوچک برداریم؛

● وباVibro Cholera

وبا یک بیماری حاد اسهالی است که عامل آن ویبریوکلرا Vibro Cholera(group۱-O) است. دامنه شدت بیماری از آلودگی بدون نشانه تا حالات شدید است. بخش بزرگ آلودگیها خفیف یا بدون نشانه بالینی هستند.

ویژگی موارد مشخص بیماری وبا آغاز ناگهانی اسهال جهنده بدون فشار و آبکی است که به دنبال آن استفراغ ، کم آب شدن سریع ، گرفتگی ماهیچه‌ها و کم شدن ادرار فرا می‌رسد . میزان کشندگی بیماری در صورتی که جایگزین سازی مایع و الکترولیت بدن با سرعت انجام نگیرد به ۴۰-۳۰ درصد می‌رسد

● حاملان وبا

حامل میکروب وبا را می‌توان چنین تعریف کرد: شخص به ظاهر سالم ویبریوی وبا را با مدفوع خود دفع می کند . چهار نوع حامل وبا وجود دارد .

۱) حامل دوره پنهانی یا پیش بالینی:

چون دوره پنهانی وبا کوتاه( ۱۵روز) است، مدت حامل دوره پنهانی کوتاه است.

۲) حامل دوره نقاهت:

بیماری که از ابتلا به وبا بهبود یافته ، می‌تواند ویبریو دفع کند. دفع ویبریو در دوره نقاهت ۳-۲ هفته است.

حامل دوره نقاهت در بیمارانی دیده می‌شود که با آنتی بیوتیک موثر درمان نشده‌اند. حاملان دوره نقاهت ممکن است به صورت حامل مزمن یا درازمدت درآیند.

۳) حامل سالم یا حامل مورد تماس:

این حالت در نتیجه آلودگی بدون نشانه بالینی که در رابطه با یک منبع عفونت بوده روی می‌دهد. منبع عفونت ممکن است یک بیمار یا محیط زیست باشد.

مدت حامل مورد تماس به طور معمولی کمتر از ده روز است. کیسه صفرا آلوده نمی‌شود و کشت مدفوع بیشتر اوقات از نظر ویبریو وبا مثبت است.

۴) حامل مزمن:

این حالت کمتر روی می‌دهد. درازترین مدت حامل مزمن تا بیش ازده سال دیده شده است .

▪ راه های انتقال:

انتقال وبا از انسان به انسان از راههای زیر است:

الف) آب آلوده به مدفوع

منابع آب بدون نظارت مانند چاهها، دریاچه‌ها، استخرها، جویبارها و رودخانه‌ها خطر بزرگی را به وجود می‌آورند.

ب) آشامیدنی و خوراک آلوده:

شیر دادن کودکان با بطری یک عامل خطر چشمگیری برای شیرخوران است.

سبزیها ومیوه‌هایی که با آب آلوده شسته شده باشند می‌توانند منبع عفونت باشند.

غذاهای پخته هم ممکن است پس ازتهیه به وسیله دست یا مگس آلوده شوند.

ج) تماس مستقیم :

در کشورهای روبه پیشرفت بخش قابل ملاحظه‌ای از بیماران ممکن است علت انتقال ثانوی باشند، یعنی انتقال شخص به شخص از راه انگشتان آلوده به هنگام دستکاری بدون دقت مواد دفعی و استفراغی بیماران و ملحفه‌ها و لوزام آلوده.

▪ دوره پنهانی( کمون):

دوره کمون بیماری ۱۲ ساعت تا ۶ روز است. وبا بیشتر در نقاط گرم ومرطوب پیدا می‌شود. در تمام فصول سال احتمال بروز هست، منتهی از اردیبهشت تا آبان ماه میزان بروز در ایران بیشتر است.

▪ اشکال بالینی:

شدت بیماری وبا، به سرعت ومدت از دست رفتن مایعات بستگی دارد. مطالعات همه گیر شناختی نشان داده که بیش از ۹۰% مبتلایان به وبا از نوع التور(ELtor) خفیف هستند وبا دیگر اسهال های حاد از نظر بالینی نمی‌توان شناسایی کرد. با وجود این وبا در اشکال مشخص سه مرحله دارد:

الف) مرحله تخلیه‌ای:

بیمار ناگهان دچار اسهال پرفشار بدون درد و آبکی می‌شود که به دنبال آن استفراغ روی می‌دهد وممکن است تا ۴۰ بار در روز اسهال بروز کند. مدفوع ممکن است نمای آب برنج را داشته باشد، بوی خود را از دست داده فقط گاهی بوی ماهی می‌دهد.

ب) مرحله شوک: بزودی به علت کم آبی بدن ( بیش از ۱۵% آب بدن) بیمار به مرحله شوک می‌رسد. نشانه‌های کلاسیک این مرحله عبارت است ازچشمهای فرورفته ، گونه‌های گود، شکم فرو رفته ، کم شدن گرمای بدن، دست وپای سرد، نبودن نبض، پایین افتادن فشارخون، از دست رفتن کشش پوست ، تنفس کوتاه و سریع ، ادرار کم وگاهی به کلی قطع ادرار.

بیمار بی‌قرار و از تشنگی شدید و گرفتگی ماهیچه‌های پا وشکم شاکی است. در این مرحله ممکن است مرگ پیش آید، علت آن کم شدن آب بدن و اسیدوز ناشی از اسهال است.

ج) مرحله بهبود:

اگر بیمار فوت نشود، نشانه‌های بالینی بهبودی را نشان می‌دهد. فشار خون رو به افزایش می‌رود ، گرمای بدن به اندازه عادی باز می‌گردد ترشح ادرار دوباره برقرار می‌شود. هرگاه بی ادراری پایدار بماند ممکن است بیمار به علت نارسایی کلیه بمیرد.

شکل کلاسیک وبای سخت تنها در ۵ الی ۱۰ درصد از موارد بیماری روی می‌دهد و در دیگر بیماران و با گرایش به خفیف بودن دارد و ویژگی آن اسهال همراه با استفراغ یا بدون کم آب شدن چشمگیر است.

● تشخیص آزمایشگاهی

بر اساس شرح بالینی بیماری هرگز نمی‌توان با اطمینان تشخیص بیماری وبا را داد. برای تائید تشخیص، روشهای آزمایشگاهی هم نیاز می‌باشد.

توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت(WHO) در مورد مبارزه با بیماری وبا:

۱) تائید تشخیص

نکته مهم تائید هرچه زودتر همه گیری است. همه موارد اسهال بایستی در صورت کوچکترین تردید بررسی شوند، برای تشخیص ویژه وبا، شناسایی ویبریوکلرا (۰۱) در مدفوع بیماران اهمیت دارد. پس از اثبات وجود بیماری وبا، لازم نیست مدفوع همه بیماران یا موارد تماس کشت شود.

۲) گزارش دهی

وبا بیماری گزارش دادنی هم از نظر محلی وکشوری وهم از نظر بین المللی است. کارکنان در همه سطوح ( بویژه آنها که با جامعه تماس نزدیک دارند مانند بهورزان وکارکنان چند پیشه) باید از نظر شناسایی و گزارش فوری موارد وبا به مسئول بهداشت محل آموزش ببینند.

تعداد مرگ ناشی از وبا را هم باید تا زمان پاک شدن منطقه از وبا به صورت روزانه و هفتگی گزارش نمود. منطقه‌ای از وبا پاک شده محسوب می‌شود که در مدت دو دوره پنهانی( یعنی ۱۰ روز) پس از آخرین مورد مرگ ، بهبودی و جداسازی، دیگر در آن بیماری دیده نشود.

۳) بیماریابی زودرس

جستجوی فعال و شدید موارد بیماری ( خفیف ، متوسط و شدید ) د رجامعه باید انجام شود تا بتوان درمان سریع برای بیماران انجام داد. شناسایی زودرس امکان شناسایی موارد تماس آلوده خانوادگی را هم فراهم می‌کند.

۴) تجهیز مراکز درمانی

برای مبارزه با وبا نباید وقت جهت ارائه درمان بیماران از دست برود ، برای رسیدن به این هدف لازم است امکانات درمان در دسترس جامعه قرار گیرد. بیمارانی که کم آبی متوسط دارند( ۹۰% بیماران را تشکیل می‌دهد) باید با مایع درمانی خوراکی در خانه درمان شوند وموارد کم آبی شدید مستلزم مایع درمانی، از طریق وریدی می‌باشد که باید در صورت امکان به نزدیکترین مرکز درمان یا بیمارستان منتقل شوند. در صورت در دسترس نبودن بیمارستان یا مرکز درمانی مناسب لازم است یک مدرسه یا ساختمان عمومی دیگر را در اختیار گرفت و آن را به یک مرکز درمانی موقت تبدیل کرد. این کار باید نزدیکتر به محل همه گیری باشد.

۵) آبرسانی به بیمار

درمان وبا به طریق آبرسانی از راه خوراکی یا وریدی است.

۶)درمان کمکی

به عنوان درمان کمکی ، آنتی بیوتیک تجویز می‌شود که در این صورت دوره بیماری کوتاه و مدت دفع ویبریو از راه مدفوع کم می‌گردد.

۷) بررسی همه گیری شناختی

تدابیر عمومی بهسازی محیط باید در آغاز هر طغیان بیماری انجام بگیرد. همزمان برای تعیین دامنه همه گیری و شناسایی راههای انتقال، مطالعات همه گیری شناختی هم به اجرا در آید.

۸) تدابیر بهداشت محیط

الف) مراقبت از آب: چون آب مهمترین وسیله ناقل بیماری وبا است بایدجهت فراهم آوردن آب سالم برای هرگونه مصرف( آشامیدن، شستشو و پخت و پز) همه گونه اقدام انجام گیرد.

ب) دفع مدفوع: تدارک توالت بهداشتی از نیازهای اساسی مسکن انسانها وخصوصا به هنگام پدید آمدن وبا در یک جامعه حیاتی می‌باشد.

همزمان با اینکار پیامهای آموزشی بهداشت، طرز به کارگیری مناسب از این تسهیلات و خطرات دفع مدفوع به صورت پراکنده بر روی زمین یا نزدیک منابع آب ضروری است .

ج) بهداشت خوراکی‌ها: چون خوراکی‌ها هم می توانند وسیله انتقال عفونت باشند بنابراین اقداماتی هم جهت بهداشت خوراکی ها بایستی انجام گیرد( فروش خوراکیها، خوردن خوراکیهاو...)

د) گندزدایی: گندزدایی مدفوع واستفراغ بیمار، لباسها و دیگر لوازم شخصی ، توالت ، خانه بیمار و همسایگان او ضروری است.

۹) آموزش بهداشت

موثرترین اقدام جهت پیشگیری از وبا آموزش بهداشت، در موارد ذیل می‌باشد:

الف) آبرسانی خوراکی

ب) فواید گزارشدهی زودرس به منظور درمان سریع

ج) امور مربوط به بهداشت خوراکی‌ها

د) شستن دستها پس از اجابت مزاج و پیش از خوردن غذا

هـ) خوردن غذاهای پخته ، دوباره داغ کرده و آب سالم