ساختار و روش کار جنبش عدم تعهد

تهران این هفته در حالی میزبان شانزدهمین نشست سران جنبش عدم تعهد است که این جنبش تاکنون ۱۵ اجلاس در سطح سران و ۱۵ اجلاس در سطح وزیران برگزار کرده است

تهران این هفته در حالی میزبان شانزدهمین نشست سران جنبش عدم تعهد است که این جنبش تاکنون ۱۵ اجلاس در سطح سران و ۱۵ اجلاس در سطح وزیران برگزار کرده است. اما جنبش عدم تعهد دارای سازمان و تشکیلات مخصوصی نیست و شاید علت اصلی این مساله این باشد که بنیانگذاران آن چون خود علیه دسته‌بندی و بلوک‌سازی به پا خاسته بودند نمی‌خواستند به جنبش خود شکل یک گروه و سازمان مشخصی را بدهند. در عین حال اختلاف دیدگاه‌های ایدئولوژیک و تنوع گسترده اعضا موجب شد تا موسسان جنبش به این نتیجه برسند که روش‌های کاری ساده‌تر و مورد توافق را بر مبنای اصول و اهداف اساسی و همچنین تصمیمات اتخاذ شده به کار گیرند.

با این حال در طول زمان، جنبش غیرمتعهدها خود به خود شکل گرفت و کم و بیش دارای سازمان و ارگانی شد که گرچه با قالب‌های سنتی اتحادیه‌ها و سازمان‌ها منطبق نیست، ولی می‌توان آن را یک گروه مخصوص به خود توصیف کرد.

بر این اساس، جنبش فاقد دبیرخانه دائمی است و مسئولیت امور دبیرخانه‌ بر عهده کشوری است که ریاست دوره‌ای را بر عهده دارد یا میزبان اجلاس‌های مختلف است. در عین حال اعضای آن هیچ مبلغی به عنوان حق عضویت در این جنبش پرداخت نمی‌کنند.

● ریاست جنبش

اعضای جنبش با دسته‌بندی مختلف منطقه‌ای ریاست دوره‌ای عدم تعهد را بر عهده می‌گیرند. معمولا در آغاز دوره سه ساله، محل اجلاس بعدی سران و میزبان آینده جنبش تعیین می‌شود و رئیس کشور میزبان به مدت سه سال ریاست جنبش عدم تعهد را بر عهده دارد، اما عملا این ریاست به وزیر خارجه آن کشور تفویض می‌شود. کشور میزبان همچنین مسئول امور اداری و هماهنگی بین فعالیت‌های این تشکل است. در عین حال رئیس دوره‌ای جنبش برای پیشبرد امور، بخشی را در وزارت‌ امور خارجه آن کشور برای رسیدگی به امور جنبش طی دوره ریاست خود تشکیل می‌دهد. در پانزدهمین اجلاس عدم تعهد در شرم‌الشیخ مصر این کشور ریاست دوره‌ای اجلاس را به ایران واگذار کرد. اما مفهوم تروئیکای جنبش نیز در همین بخش ریاست جنبش تعریف می‌شود. تروئیکا شامل روسای فعلی، قبلی و بعدی جنبش عدم تعهد است و جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۸۸ به مدت ۹ سال عضو تروئیکای جنبش عدم تعهد است.

● دفتر هماهنگی

دفتر هماهنگی جنبش عدم تعهد برای اولین بار در سطح وزیران و در نشست سران سال ۱۹۷۳ تشکیل شد. مسئولیت این دفتر آماده‌سازی فعالیت‌ها و برنامه‌ها برای نشست‌های سران و وزیران است. دفتر هماهنگی‌ کانونی مرکزی برای هماهنگی فعالیت‌ها و مواضع کشورهای عضو جنبش بویژه در سازمان‌ ملل است.

این دفتر فعالیت‌های گروه‌های کاری، گروه‌های تماس، گروه‌های ویژه و کمیته‌های کشورهای عضو جنبش عدم تعهد را بازبینی و هماهنگ می‌کند و در نیویورک تشکیل جلسه‌ می‌دهد و از جمله وظایف اصلی آن تقویت اقدام یکپارچه و متوازن توسط کشورهای عضو جنبش در سازمان‌ ملل و دیگر مجامع بین‌المللی است.حوزه کاری دفتر هماهنگی در دوره‌های مختلف سال شامل وظایفی است که برای پیشبرد امور جنبش تعریف می‌شود و بخشی از کار آن در سطح سفرا نمایندگی می‌شود.

این بخش از کار دفتر هماهنگی در کنفرانس کلمبو سال ۱۹۷۶ تنظیم شد و حوزه فعالیت آن گسترش یافت. تمامی کشورهای عضو جنبش امکان شرکت در نشست‌های دفتر هماهنگی را دارا هستند.

● روند برگزاری اجلاس

اجلاس سران بالاترین و عالی‌ترین گردهمایی جنبش عدم تعهد به شمار می‌آید که معمولا هر سه سال یکبار و بر مبنای چرخش جغرافیایی در پایتخت یکی از کشورهای عضو برگزار می‌شود و از آن پس کشور میزبان ریاست جنبش را بر عهده می‌گیرد و امسال ایران میزبان شانزدهمین اجلاس سران عدم تعهد است.

معمولا چند ماه قبل از برگزاری اجلاس سران، جلسات وزیران خارجه دفتر هماهنگی در کشوری که ریاست جنبش را بر عهده دارد برگزار می‌شود که هدف آن هماهنگی مواضع برای اجلاس است. همچنین چند روز قبل از گردهمایی سران، اجلاس کارشناسان ارشد برگزار می‌شود که در همین خصوص تهران از یکشنبه این هفته شاهد برگزاری اجلاس کارشناسان است. در این زمینه معمولا کارشناسان ارشد با تشکیل دو کمیته سیاسی و اقتصادی، اجتماعی، ضمن بحث و گفت‌وگو، نظرات پیشنهادی خود را به صورت اصلاحیه برای درج در بیانیه نهایی پیشنهاد می‌کنند که در صورت کسب اجماع در بیانیه درج می‌شود. کارشناسان ارشد گزارش کار خود را به اجلاس وزیران ارائه می‌کنند، اما نشست وزیران خارجه کشورهای عضو جهت بررسی نهایی پیش‌نویس بیانیه پایانی و دیگر بیانیه‌ها که قبلا توسط دولت میزبان تهیه و در دفتر هماهنگی در نیویورک مورد بررسی قرار گرفته، تشکیل می‌شود. نشست وزیران در تهران سه‌شنبه و چهارشنبه برگزار می‌شود و وزیران نیز پس از بررسی مصوبات کارشناسان، اسناد اجلاس را برای تصویب نهایی به اجلاس سران می‌دهند. این مصوبات در صورت نظر موافق سران مورد تصویب نهایی قرار می‌گیرد و به عنوان بیانیه جنبش منتشر می‌شود. وزیران خارجه و سران در طول اجلاس علاوه بربررسی مواضع و مسائل مطرح شده، در جلسات عمومی به ایراد سخنرانی درخصوص مسائل مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی پرداخته و در حاشیه اجلاس نیز به انجام دیدارهای دوجانبه و چندجانبه با دیگر اعضا می‌پردازند.

● گروه‌های ویژه و کمیته‌های دائمی

گروه‌های کاری به طور غیررسمی کار می‌کنند و یک نقش مهم در امر هماهنگی و آماده‌سازی دارند. این گروه‌ها و کمیته‌‌ها اساسا در چارچوب نهاد‌های اصلی سیاسی سازمان ملل متحد کار می‌کنند. آنها به طور رسمی از اجلاس سران جنبش عدم تعهد سال ۱۹۷۳ در الجزایر با هدف دفاع از مواضع مشترک و ارائه پیشنهاد اقدامات مناسب در مجمع عمومی سازمان ملل متحد فعال شدند.

گروه‌های کاری پیش‌نویس قطعنامه‌ها را تهیه و ارائه و برای تصویب آنها رایزنی می‌کنند. آنها همچنین مسئولیت تنظیم سخنرانی درخصوص موضوعات در دستور کار را بر عهده دارند. گروه‌های کاری توسط برخی کشورهای عضو هماهنگی می‌شوند.

در حال حاضر، فعال‌ترین گروه‌های کاری درخصوص خلع سلاح، عملیات حفظ صلح، فلسطین، حقوق بشر و اصلاح شورای امنیت هستند.

کتایون مافی