ترور اشتباهی

یكی از دردناكترین این ترورها, كشتن محمد كیوان قزوینی مدیر روزنامه «نصیحت» قزوین بود ترور وی تنها به خاطر شباهت چهره او با ملك الشعرای بهار رخ داد «بهار» محكوم به مرگ شده بود و «قزوینی» به جای وی توسط آدمكشان رضاخان كشته شد

دوران حكومت رضاخان پهلوی شاهد ترورهای بسیاری بود. یكی از دردناكترین این ترورها، كشتن محمد كیوان قزوینی مدیر روزنامه «نصیحت» قزوین بود. ترور وی تنها به خاطر شباهت چهره او با ملك‌الشعرای بهار رخ داد. «بهار» محكوم به مرگ شده بود و «قزوینی» به جای وی توسط آدمكشان رضاخان كشته شد.

این حادثه یك روز قبل از تصویب طرح انقراض سلسله قاجار در مجلس شورای ملی (۸ آبان ۱۳۰۴) به وقوع پیوست. در آن زمان رضاخان كه خود را برای تاجگذاری آماده می‌كرد غیر مستقیم نمایندگان مخالف انقراض حكومت قاجار را به مرگ تهدید كرده بود. در روز رأی‌گیری مأموران محافظ مجلس موظف شده بودند از خروج نمایندگان جلوگیری كنند تا مجلس از اكثریت نیفتد. حتی در بخش تماشاچیان نیز مأموران مسلحی مستقر شده بودند تا مراقب اوضاع بوده و از هرپیشامد غیر مترقبه‌ای جلوگیری كنند.

ملك‌الشعرای بهار كه در ۱۳۰۲ ازسوی مردم «ترشیز» و «كاشمر» به مجلس پنجم راه یافته بود، در مخالفت با رضاخان در كنار سید‌حسن مدرس قرار گرفته بود. او در غروب روز هشتم آبان ۱۳۰۴ نطق تندی علیه رضاخان كه در آن زمان نخست‌وزیر بود، ایراد كرد و تلاشهائی را كه در جهت تحكیم اقتدار وی در مجلس صورت می‌گرفت، مورد انتقاد شدید قرار داد. در پی این نطق، ملك‌الشعرای بهار كه از بهار ۱۳۰۱ همواره تحت نظر بوده ودر مهر ۱۳۰۳ مصونیت سیاسی‌اش لغو شده بود، مورد غضب رضاخان قرار گرفت و دستور اعدام وی صادر شد. بهار می‌گوید: «قبل از آنكه نطق كنم، یكی از پادوهای اكثریت به من نزدیك شد و گفت: پس از نطق، نایست و زود برو!»

بهار ادامه می‌دهد: ‌«من نیز پس از نطق نایستادم زیرا معلوم بود طرفداران رضاخان چه برنامه‌ای داشتند. من رفتم. اما نه از مجلس بیرون، بلكه در اتاقی تنها نشسته و سیگاری آتش زده بودم و به اوضاع كشور و آتیه مملكت و آتیه خود فكر می‌كردم. آنها (آدمكشان) فكر كردند من بیرون رفتم تا بگریزم.»

در همین موقع واعظ قزوینی مدیر روزنامه نصیحت قزوین كه از قزوین برای اقدام در رفع توقیف روزنامه‌اش به تهران آمده بود و اتفاقاً در آن شب به مجلس آمده و یك برگ ورود به پارلمان را تحصیل كرده بود، پس از اخذ بلیط ورودی به آبدارخانهٔ مجلس رفته و مشغول خوردن چای بود، پس از صرف چای از آبدارخانه خارج شد كه به طرف پارلمان برود.

قیافهٔ واعظ قزوینی بی‌شباهت به ملك‌الشعراء نبود، طرز لباس و عبا و عمامه و قد نسبتاً بلند او از دور به ملك‌الشعراء شباهت داشت و چون قبلاً دستور داده شده بود كه كلك ملك‌الشعراء را بكنند همین كه واعظ نزدیك در بهارستان رسید كه از مجلس خارج شده و به طرف در سرسرای پارلمان برود و داخل جلسه شود تروریست‌ها دست به كار شده چند تیر به طرف وی شلیك كردند. یكی از تیرها به گردن واعظ اصابت كرد. بیچاره واعظ كه از همه جا بی‌خبر و نمی‌دانست این ماجرا چیست در حالی كه خون از گردنش جاری بود به طرف مدرسهٔ سپهسالار پای به فرار گذاشت. تروریست‌ها در تعقیب او شروع به دویدن كردند.

جلو در مدرسه سپهسالار پله‌ای بود كه بیچاره واعظ در آن حال نتوانست تشخیص دهد ناچار به زمین خورد، تروریست‌ها رسیدند، پهلوان زادهٔ یزدی با چاقو مشغول بریدن سر واعظ شد، هنوز سر او را جدا نكرده بودند كه به اشتباه خود واقف شدند. در همین موقع سردارسپه در سفارت فرانسه مهمانی بود فوراً به او تلفن می‌كنند كه ملك‌الشعراء كشته شد.

سردارسپه هم نتوانست این قضیه را مكتوم دارد تا بعداًً خبر كامل چگونگی قتل ملك‌الشعراء به او برسد فوراً به اطرافیان خود می‌گوید كه: ملت جلو بهارستان ملك‌الشعراء را كشتند ولی بعداً كه جلسه به هم می‌خورد و عده‌ای از نمایندگان به سفارت فرانسه می‌روند تا در جلسه میهمانی حضور به هم رسانند یكی دو نفر از آنها ابتدا ملك‌الشعراء را در درشكهٔ خود گذاشتند و تا در منزلش او را مشایعت كردند كه از خطر احتمالی وی را نجات دهند.

سپس به سفارت فرانسه رفتند. سردارسپه از تازه واردین كه از مجلس آمده بودند سئوال می‌كند كه ملك‌الشعراء را چگونه كشتند؟ آنها جواب ‌دادند كه ملك‌الشعراء را نكشته‌اند بلكه شیخ دیگری را كشته‌اند و ما خودمان ملك‌الشعراء را تا در منزلش مشایعت كرده و اینجا آمدیم. سردارسپه با نگرانی می‌‌گوید «معلوم می‌شود اشتباهی كشته‌اند.» وی سپس سراسیمه سفارت را ترك كرد.

ملك‌‌الشعرای بهار نیز در كتاب «تاریخ مختصر احزاب سیاسی»، حادثه ترور كسی كه به جای وی كشته شد را این‌ گونه توضیح می‌دهد: «... نمی‌دانم كیست كه بعضی تدابیر را با تقادیر خود به هم می‌زند؟

من در اتاق اقلیت سیگار در دست داشتم. در همان حال، حاج واعظ قزوین، مُدیر دو جریدهٔ نصیحت و رعد كه از قزوین برای رفع توقیف جریده‌اش به تهران آمده بود با یكی از رفقایش برای تماشای جلسهٔ تاریخی و دیدن هنرنمایی رفقا و هم مسلكانش به بهارستان آمد... حاج واعظ،‌با «اجل مُعلّق» داخل صحن مجلس بهارستان شد، از جلو سرسرا رد شد، با عبا و عمامهٔ كوچك و ریش مختصر و قد بلند و قدری لاغر، با همان گامهای فراخ و بلند به عین مثل ملك‌الشعراء بهار. از در بیرون رفت كه ازآنجا به طرف راست پیچیده از در تماشاچیان وارد گردد.

حضرات آدمكشان رضاخان در زیر درختها و پشت دیوار دو طرف در، به كمین نشسته بودند، استاد آنها هم مترصد ایستاده بود، كه دیدند بهار از در بیرون آمد، اینجا بود كه شلیك یكمرتبه شروع شد! گلوله به گردن واعظ خورد. واعظ به طرف مسجد سپهسالار می‌دود، خونیان از پیش دویده، در جلو خان مسجد به او می‌رسند. واعظ آنجا به زمین می‌خورد، پهلوانان ملی! بر سرش می‌ریزند و چند چاقو به قلب واعظ می‌زنند و سرش را با كارد می‌بُرند!... رئیس دولت (رضاخان) در سفارت فرانسه میهمان بود. به ایشان راپورت فوری داده می‌شود «ملت»! ملك‌الشعراء بهار را كشته‌اند! ایشان هم به یكی دو نفر از وزارء این خبر مهم را می‌دهند و می‌فرمایند كه ملت، فلانی [بهار] را به قتل آوردند!»

به این ترتیب بیچاره واعظ قزوینی به جای ملك‌الشعراء مقتول گردید بعداً قرار شد مبلغ پانصدتومان به عنوان خون‌بها به ورثهٔ واعظ قزوینی بپردازند ولی گویا ورثه‌اش هر چه این طرف و آن طرف زدند و اقدام كردند وجه مزبور را نتوانستند دریافت نمایند و خون واعظ بیچاره پایمال شد.

منابع

ـ ترور دربهارستان، مهدی نورمحمدی، انتشارات حدیث امروز.

ـ تاریخ معاصر ایران، مؤسسه پژوهشی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۶۹، كتاب دوم.

ـ شاه كشی در ایران و جهان، انتشارات پژمان، ۱۳۸۱.