چگونگی شناسایی کودکان بیش فعال در مدارس

بشری, دختری هفت ساله است که از طرف مدرسه به عنوان کودکی بیش فعال شناخته شده, او هیچگاه در یک جا بند نمی شود و بسیار پرجنب و جوش و پرتحرک است

بشری، دختری هفت ساله است که از طرف مدرسه به عنوان کودکی بیش‌فعال شناخته شده، او هیچگاه در یک جا بند نمی‌شود و بسیار پرجنب و جوش و پرتحرک است، آرام و قرار ندارد، قادر به پیگیری دستورات نیست، در کارهای خواهر و برادرش دخالت و برای آنها ایجاد مزاحمت می‌کند، دست به اعمال خطرناک مانند بازی با کبریت، پریدن از بالای کابینت می‌زند و بارها و بارها این اعمال را تکرار می‌کند. در هنگام انجام تکالیف مدرسه‌اش مرتباً بلند می‌شود و اظهار خستگی می‌کند بطوری که چند ساعت را صرف انجام تکالیفش می‌کند. والدین از حرف گوش نکردن او ناراضی هستند و می‌گویند به صحبت‌های ما توجه نمی‌کند. گزارش معلم مربوطه حاکی از آن است که او سر کلاس دختر بازیگوش و بی‌دقتی است. در هنگامی که باید به صحبتهای معلم توجه کند با همکلاسیش حرف می‌زند و وقتی ساکت است به نظر می‌رسد حواسش در کلاس نیست. در موقع پرسشهای شفاهی سر کلاس سریعاً دستش را بالا می‌برد ولی پس از یکی دو جواب قادر به جواب دادن به سؤالاتش نیست.‌

وسایل مدرسه‌اش را مرتباً گم می‌کندو گهگاه دفاتر مورد لزومش را فراموش می‌کند. غالباً درخواست خروج از کلاس را به بهانه‌های مختلف دارد و مرتباً سر جایش می‌لولد.‌

این علائم اختلالی بیش‌فعالی یا اختلال کمبود توجه و تمرکز در کودکان است که شامل پرفعالیتی (پرتحرکی) کمبود توجه و تمرکز، بروز اعمال تکانه‌ای (اعمال ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی) است، این اختلال دارای سه نوع است.‌

▪ نوع اول: در این نوع کودک فقط مشکل در نگهداری توجه و تمرکز دارد.‌

▪ نوع دوم: فقط پرتحرکی و بیش‌فعالی دیده می‌شود.‌

▪ نوع سوم: ترکیبی که کودک هم پرتحرک بوده و هم مشکل توجه و تمرکز دارد.‌

این اختلال در پنج درصد کودکان دبستانی دیده می‌شود. در پسرها سه تا پنج برابر شایعتر از دختران است و بیشتر در پسران اول خانواده دیده می‌شود.از نظر سبب‌شناسی عامل اصلی ناشناخته است اما فاکتورهای متعدد ژنتیک، رشدی، صدمات مغزی، عوامل عصبی شیمیایی، فاکتورهای عصبی فیزیولوژیکی و عوامل اجتماعی روانشناختی را مؤثر می‌داند.‌

● علائم بیش‌فعالی‌

کودک غالباً با دستهایش بازی می‌کند و در جایش می‌لولد. کودک معمولاً کلاس را ترک می‌کند، غالباً می‌دود و یا می‌پرد، غالباً بازی یا فعالیتهایش پرصدا است، زیاد صحبت می‌کند و به نظر می‌رسد که کودک همیشه درحال حرکت است.‌

● علائم مربوط به اختلال توجه و تمرکز

کودک از توجه به جزئیات ناتوان است، هنگام صحبت مستقیم با او، به نظر می‌رسد که گوش نمی‌کند اغلب قادر به پیگیری دستورات و یا اتمام کارها نیست. معمولاً از فعالیتهایی که نیاز به کوشش ذهنی دارد اجتناب می‌کند(پرهیز از انجام تکالیف مدرسه)، فراموشکار است، اغلب وسایل خود را گم می‌کند، در کارهای دیگران دخالت می‌کند و حاضرجواب است.‌

کودکانی که تعداد زیادی از این علائم را دارا هستند حتماً باید از نظر وجود این اختلال توسط روانپزشک کودک و یا متخصص اطفال بررسی شوند. این کودکان با ورود به مدرسه بیشتر مساله‌دار می‌شوند و چون کودکانی پرتحرک هستند، معمولاً یک یا دو زنگ اول را تحمل می‌کنند و بیشتر در ساعات نزدیک ظهر بی‌قراری و پرتحرکی نشان می‌دهند.‌

مواردی که می‌تواند به معلمان این دانش‌آموزان کمک کند عبارتنداز:‌

۱) هر پانزده الی سی دقیقه به آنها اجازه دهید از کلاس خارج شوند

۲) این دانش‌آموزان را در میزهای اول کلاس قرار دهید‌

۳) در هنگام تدریس دروس آنها را مخاطب قرار دهید‌

۴)‌ برخی امتحانات مانند دیکته را از آنها به صورت انفرادی به عمل آورید و قبل از تحویل برگه امتحانی او به او یادآور شوید که یکی دو دور برگه خود را نگاه کند.‌

۵) به آنها اعتماد به نفس بدهید تا زمینه‌ساز بروز افسردگی در آنها نباشد.‌

از نظر تشخیص باید علائم ذکر شده حداقل در دو محیط مانند مدرسه و منزل وجود داشته باشد و ارائه گزارش معلم از وضعیت کودک در کلاس ضروری است. این مساله از این نظر حائز اهمیت است که باید کودکان شلوغ را که در خانه، والدین عملاً کنترل خوبی بر آنها ندارند و در حقیقت سیستم خانواده فاقد انضباط کافی برای کنترل فرزندان است، از کودکان پرتحرک تشخیص داد زیرا هنگامی که اولیای مدرسه مشکلی با کودک ندارند و مسائل کودک فقط مربوط به خانه است احتمال می‌رود که کودک دچار اختلال رفتاری ناشی از عدم کنترل کافی و مؤثر والدین باشد.‌

● درمان این اختلال چیست؟

با توجه به علائم اختلال و عوارض زیاد ناشی از آن مانند انواع بدرفتاری و بی‌توجهی به کودک که در نهایت منجر به کاهش حس احترام به خود و اعتماد به نفس در وی می‌شود، ضروری است که این گونه کودکان تحت درمان قرار گیرند. بهترین درمان این اختلال استفاده از داروهای محرک است که یکی از بهترین انواع این داروها به نام رتیالین در ایران نیز وجود دارد و مورد استفاده قرار می‌گیرد، در حدود هفتاد و پنج درصد کودکان به این دارو جواب مثبت می‌دهند و معمولاً نخستین علامتی که از بین می‌رود پرتحرکی کودک و آخرین علامت کمبود توجه و تمرکز است که بهبود می‌یابد. از روشهای دیگر درمانی می‌توان از رفتار درمانی، آموزش و مشاوره با والدین و گروه درمانی نیز نام برد.‌

به هر حال اختلال بیش‌فعالی، کمبود توجه و تمرکز، اختلالی است که در صورت تشخیص زودهنگام و درمان به موقع از بسیاری از عوارض احتمالی آینده آن جلوگیری نمود.‌

فریبا معرفتی‌