اختلالات خواب سالمندان

خواب یکی از ضروری ترین نیازهای بدن است که هرگونه تغییر در کیفیت یا کمیت آن می تواند اثرات سوئی بر سلامتی فرد بگذارد اما این مسئله در سالمندان اهمیت بیشتری پیدا می کند که توجه جدی خانواده ها را می طلبد

خواب یکی از ضروری ترین نیازهای بدن است که هرگونه تغییر در کیفیت یا کمیت آن می تواند اثرات سوئی بر سلامتی فرد بگذارد. اما این مسئله در سالمندان اهمیت بیشتری پیدا می کند که توجه جدی خانواده ها را می طلبد.

اختلالات خواب یکی از شایع ترین شکایات سالمندان هنگام مراجعه به پزشک است که معمولا به شکل پرخوابی یا کم خوابی بروز می کند. علاوه بر این عده ای از سالمندان نیز از بدخوابی ناراحت هستند که با دو مشکل قبل فرق می کند.

کم خوابی در اکثر سالمندان دیده می شود. از آنجا که ساختار زندگی فرد سالمند تغییر می کند و فعالیت فیزیکی او در طول روز کاهش می یابد، نیاز به خواب نیز کاهش می یابد، که عموماً از طرف خود سالمند و خانواده کم خوابی تلقی می شود. اما به لحاظ اینکه بدن ما باتوجه به وضعیت فیزیکی، میزان خواب را تنظیم می کند، وقتی فعالیت بدنی کم شود قاعدتاً نیاز به خواب نیز کاهش می یابد. به طوری که ۵ تا ۶ ساعت خواب می تواند نیازهای سالمند را تامین کند. علاوه بر این چون سالمندان اوقات بیکاری زیادی دارند معمولا ساعات زیادی از روز دراز کشیده هستند و استراحت می کنند. همین چرت زدن های مقطع روزانه نیز جز ساعت های خواب شبانه روز محسوب می شود و در نتیجه از زمان خواب شبانه می کاهد. در واقع تغییر در الگوی زندگی به شکل استراحت و کاهش فعالیت و ورزش، الگوی خواب را نیز تغییر می دهد.

همچنین سالمندان معمولا برنامه غذایی منظمی ندارند که یا به علت تنهایی یا بی حوصلگی است. این بی نظمی در غذا خوردن نیز می تواند در خواب تداخل ایجادکند. به همین خاطر به سالمندان توصیه می شود صبحانه، ناهار، شام و میان وعده ها را سر ساعت منظم میل کنند. مسئله دیگر در الگوی سالمندان کاهش مرحله عمیق خواب است. ممکن است فرد ساعت های مستمر در رختخواب است و حتی اطرافیان نیز می گویند که ۷ یا ۸ ساعت خوابیده است اما وقتی بیدار می شود از نخوابیدن ناراحت است. در واقع به خاطر اینکه اغلب ساعت های خواب سطحی است و فرد به طور مکرر و مقطعی بیدار می شود تصور می کند که تمام این مدت بیدار بوده است.

اختلال دیگر سالمندان پرخوابی است. در این حالت فرد اغلب اوقات دراز کشیده یا خواب است. در صورتی که با الگوی پرخوابی در سالمندان مواجه شدید حتماً باید با پزشک مشورت کنید. علت پرخوابی معمولا مصرف داروهای طبی مختلف مانند داروهای بیماری های قلبی عروقی است که حالات خواب آلودگی و کسالت را در پی دارد. افسردگی در سالمندان غالبا با بی خوابی همراه است اما در موارد نادری پرخوابی می تواند علامتی از افسردگی باشد. به علاوه باید ببینیم کسانی که از پرخوابی شکایت دارند واقعاً مدت خواب آنها افزایش یافته یا دچار بی حوصلگی هستند. چرا که در اکثر اوقات بی انگیزگی و بی حالی باعث می شود فرد مدت طولانی در رختخواب بماند. همچنین بسیاری از بیماری های قلبی و اختلالات جدی کلیوی نیز با گیجی و خواب آلودگی همراه است. اگر در مقطعی متوجه شدیم که فرد دچار این علائم شده است باید با پزشک مشورت کنیم.

علاوه بر دو مشکلی که در بالا اشاره شد بدخوابی نیز در بعضی سالمندان دیده می شود. اما برخلاف اینکه بی خوابی و پرخوابی بر کمیت خواب تاثیر می گذارند بدخوابی کیفیت خواب را تحت تاثیر قرار می دهد. البته بدخوابی معمولا در نوجوانان و جوانان دیده می شود و در صورتی که سالمند علائمی از بدخوابی مانند کابوس های مکرر، وحشت شبانه و راه رفتن در خواب را داشته باشد باید به پزشک مراجعه و علت بررسی شود.

یکی از شایع ترین علل بدخوابی آسیب های شناختی مانند دمانس می باشد، خصوصاً زمانی که محل زندگی فرد تغییر می یابد.

● راهکارهایی برای بهبود خواب سالمندان:

- توجه به الگوی تغذیه مناسب

- توجه به اینکه الگوی خواب سالمندان کاهش می یابد. لذا از مصرف قرص های آرام بخش و خواب آور پرهیز شود.

- تنظیم برنامه زندگی براساس الگوی خواب

- انجام فعالیت های منظم ورزشی، ۲ تا ۳ بار در هفته و هر بار به مدت نیم ساعت

- پرهیز از تماشای فیلم های مهیج هنگام غروب

- اجتناب از مصرف سیگار و سایر مواد محرک مانند قهوه

- دوش آب گرم قبل از رفتن به رختخواب

- میل کردن نوشیدنی گرم مانند شیر گرم قبل از خوابیدن

- دوری از استرس و مسائلی که باعث اشتغال ذهنی می شود یا کسب مهارت های لازم برای مقابله با آنها

- خوابیدن در اتاق آرام و بستر راحت؛ به دور از نور و صدای شدید

- در صورت مصرف داروهای مختلف با پزشک مشورت شود. در بعضی موارد مشکلات خواب جز عوارض داروهاست.

مریم سادات کاظمی