پاشنه آشیل اعراب

نفت نقش عمده ای در شریان اقتصادی كشورهای خلیج فارس ایفا می كند و در واقع بخش عمده ای از درآمد, صادرات و تولید داخلی این كشورها را تشكیل می دهد درآمدهای نفتی حدود ۸۰ درصد ورودی خزانه عمومی در كشورهای شورای همكاری خلیج فارس را تشكیل می دهد

بدون استثنا نفت در اقتصاد كشورهای خلیج فارس نقش محوری دارد و تحولات اقتصادی منطقه با تحولات بازار جهانی مرتبط است. آنچه مسلم است این كه كشورهای حاشیه خلیج فارس بر متغیرهای مرتبط با قیمت نفت تسلط ندارند و قیمت این محصول بیشتر به عرضه، تقاضا و مسائل سیاسی مختلف همچون بحران عراق بستگی دارد.

نفت نقش عمده ای در شریان اقتصادی كشورهای خلیج فارس ایفا می كند و در واقع بخش عمده ای از درآمد، صادرات و تولید داخلی این كشورها را تشكیل می دهد. درآمدهای نفتی حدود ۸۰ درصد ورودی خزانه عمومی در كشورهای شورای همكاری خلیج فارس را تشكیل می دهد.

در این میان كشور كویت بیشترین و قطر كمترین تكیه بر درآمدهای نفتی را در میان كشورهای حوزه خلیج فارس به خود اختصاص داده اند. براساس آمارهای منتشر شده در سال ۲۰۰۵ ، ۹۲ درصد ورودی به خزانه داری كویت را درآمدهای حاصل از نفت تشكیل داده، در حالی كه این مبلغ در قطر در سال مذكور ۶۴ درصد بوده است.

بحرین از جمله كشورهایی است كه از سال ۱۹۴۵ از عربستان نفت وارد می كند و شركت (بابكوی) بحرین نیز تصفیه نفت وارداتی را برعهده دارد. ارزش واردات نفتی بحرین در سال ۲۰۰۵ ، ۵۲ درصد و در سال ۲۰۰۴ ، ۴۲ درصد مجموع ارزش واردات بحرین را به خود اختصاص داده است. بحرین نفت عربستان را به قیمت روز جهانی از این كشور می خرد و در صورت گران شدن نفت واردات این كشور كاهش می یابد.

نفت در كشورهای شورای همكاری خلیج فارس بویژه در ارزش تولیدات داخلی این كشورها نقش عمده ای را ایفا می كند. به طوری كه در سال ،۲۰۰۵ نفت ۴۸ درصد از تولیدات داخلی عربستان را به خود اختصاص داد. لازم به توضیح است كه استخراج نفت خام و گاز براساس معیارهای بین المللی جزو تولیدات داخلی محسوب نمی شود ولی پالایش نفت خام جزو صنایع تبدیلی محسوب می شود.

به این دلیل است كه براساس گزارش مؤسسه النقد العربی عربستان نفت حدود ۴۸ درصد از تولیدات داخلی عربستان را به خود اختصاص داده است و ظاهراً حاكی از تكیه كمتر این كشور بر درآمدهای نفتی است.

درآمدهای نفتی در كشورهای حاشیه خلیج فارس نقش مهمی در حمایت از بانك های دولتی این كشورها دارد كه این امر به طور غیرمستقیم در چرخه اقتصادی و تولیدات داخلی كشورهای فوق نقش ایفا می كند. یكی از مهم ترین تهدیدها علیه اقتصاد كشورهای حوزه خلیج فارس، تكیه آنها بر درآمدهای نفتی است، زیرا قیمت نفت فقط به عوامل منطقه ای بستگی ندارد، بلكه با تحولات بازار جهانی ارتباط مستقیم دارد.

با وجود این كه نفت جزو كالاهای استراتژیك جهان محسوب می شود ولی نفت در مذاكرات سازمان تجارت جهانی و تجارت آزاد جایگاهی ندارد. بنابراین امكان ندارد كه توافق جهانی درباره متغیرهای مربوط به قیمت نفت در جهان برخلاف سایر كالاها صورت گیرد. اهمیت نفت زمانی مشخص می شود كه ما به این مسأله توجه كنیم كه تولیدات نفت عامل ادامه حیات حمل ونقل زمینی و هوایی، صنعت و امور معیشتی دیگر است.

قیمت نفت به عوامل سیاسی، اقتصادی و برخی عوامل دیگر بستگی دارد ولی در مرحله كنونی عواملی همچون تحولات خاورمیانه (از جمله مسائل عراق)، آمریكای لاتین (روابط آمریكا و ونزوئلا) و ناآرامی در قاره آفریقا از جمله مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر قیمت نفت محسوب می شوند.

در یك نگاه كلی افزایش بهای نفت در مدت اخیر موجب شده كه به طور موقت اقتصاد كشورهای منطقه در شرایط خوبی قرار گیرد ولی این شرایط هیچگاه اتكا این كشورها بر نفت را كاهش نداده است.

منبع: مؤسسه اقتصادی امارات

ترجمه: اسد شكورپور