نقش تغذیه در سلامت دهان و دندان

آشامیدنی ها و تعداد وعده های غذایی با تاثیری که بر روی میکروب های موجود در محیط دهان و دندان می گذارند, نقش مهمی را درتکامل دندان و لثه و همین طور نسوج و ساختار استخوانی محیط دهان و همچنین پیشگیری از انواع بیماری های دهان و دندان دارند که عمدتاً این تاثیرات به شکل سیستمیک است

آشامیدنی ها و تعداد وعده های غذایی با تاثیری که بر روی میکروب های موجود در محیط دهان و دندان می گذارند، نقش مهمی را درتکامل دندان و لثه و همین طور نسوج و ساختار استخوانی محیط دهان و همچنین پیشگیری از انواع بیماری های دهان و دندان دارند که عمدتاً این تاثیرات به شکل سیستمیک است.

کمبود ویتامین های B ،B۱۲، C، ریبوفلاوین، فولات ها و مواد معدنی چون روی، آهن و در کاهش روند ترمیم نسوج دهانی موثرند. به همان نسبت که کمبود مواد یادشده در شکل گیری و سلامت دهان و دندان موثر است متقابلاً شکل و سلامت حفره دهان نیز در دریافت مواد فوق و استفاده از آنها نقش دارند یا به عبارتی می توان گفت این دو وضعیت به گونه ای به هم وابسته اند. بیماری های دهان عمدتاً در پی پوسیدگی دندان ها ایجاد می شود.

فقدان یک یا چند دندان و یا بی دندانی کامل در بیماران بالای ۶۵ سال رایج است که این خود تاثیر بسزایی در تغذیه این دسته از افراد دارد که علاوه برآن باعث اخلال در رشد، تکامل، بقا و ساختار حفره دهانی می شود.

بیماری های پریودنتال به صورت یک بیماری موضعی و سیستمیک محسوب می شود. کمبود موادی مانند ویتامین های A ،C، E، فولات ها و بتاکاروتن و املاح معدنی چون کلسیم، فسفر و روی در ایجاد بیماری یادشده نقش موثری دارند. سرطان های دهان که اغلب در اثر استفاده بیش از حد در مصرف تنباکو و الکل رخ می دهد با اینکه از سویی باعث افزایش نیاز به کسب انرژی و مصرف مواد غذایی در بیمار می شود از طرف دیگر مشکل توانایی در خوردن و تغذیه را برای وی به ارمغان می آورد که این عمدتاً می تواند ناشی از روش های درمانی مانند جراحی ها، رادیوتراپی، شیمی درمانی و سایر موارد درمانی باشد. از بیماری های حاد و مزمن دیگری که می توانند در توانایی خوردن تاثیر منفی داشته باشند می توان به دیابت کنترل نشده اشاره کرد که توام با سندرم سوزش زبان، برفک و خشکی دهان است همچنین مشکلات دهانی ناشی از نقص سیستم ایمنی از قبیل سندرم اکتسابی نقص ایمنی (ایدز) است.

• نقش تغذیه در تکامل دندان

تکامل دندان های شیری در ماه دوم و سوم جنینی آغاز می شود و معدنی شدن آنها در ماه چهارم جنینی تا دهه اول زندگی فرد ادامه دارد. مواد غذایی که جنین از مادر دریافت می نماید نقش موثری در تشکیل و تکامل ساختار دندان ها در مرحله قبل از رویش آنها دارد. تشکیل دندان ها با معدنی شدن ماتریکس پروتئینی آنها همراه است.

در عاج، پروتئین به صورت الیاف کلاژن هستند که برای ساخت آنها وجود ویتامین C ضروری است و یتامین D جزء اساسی جهت تشکیل بلور های هیدروکسی آپاتیت از کلسیم و فسفر است، فلوراید نیز با اضافه شدن روی بلور های هیدروکسی آپاتیتیک لایه مقاوم به پوسیدگی را روی دندان ها ایجاد می کند.

تغذیه و رژیم غذایی در تمام مراحل تکامل، رویش و بقای دندان موثر است. پس از رویش تغذیه نقش موثر و مداومی در تکامل و تقویت و معدنی شدن مینا و بقیه اجزای دندان دارد. نقش موضعی مواد غذایی مصرفی به ویژه از طریق کربوهیدرات های تخمیرشدنی و تعداد دفعات مصرف غذا که در پی آن تولید اکسید های آلی توسط باکتری های دهان از این مواد موجب پوسیدگی می شود را نباید فراموش کرد که در طول زندگی فرد رژیم غذایی نقش موثری را در دندان ها، استخوان ها، پایداری نسوج دهان و مقاومت در مقابل عفونت و افزایش عمر دندان ها دارد.

• پوسیدگی دندانی

پوسیدگی دندان یکی از رایج ترین بیماری های عفونی است و براساس گزارشات پنج برابر رایج تر از آسم است. در نتیجه تقریباً ۲۰درصد تا ۵۰درصد بچه های ایالات متحده ۸۰درصد دندان هایشان پوسیده است.

بررسی پوسیدگی دندان ها نشان می دهد که بچه هایی که والدین آنها حداقل تا لیسانس تحصیل کرده اند کمتر از بچه هایی که والدین آنها کمتر از لیسانس هستند به پوسیدگی دندان ها مبتلا هستند. ایجاد پوسیدگی به عواملی چون ترکیبات مینا و عاج، محل قرارگیری دندان ها، نوع و میزان بزاق، وجود شیارها و حفرات در تاج دندان بستگی دارد و ترکیبات بزاق را هم باید به آن اضافه کرد.

بزاق های الکالوئیدی اثر پیشگیرانه دارند به همان میزان که بزاق اسیدی موجب افزایش خطر پوسیدگی می شود روش زندگی نیز در این پدیده موثر است. اینکه نقش جداگانه ای برای عوامل تغذیه خانوادگی، الگوی تغذیه با عوامل ژنتیکی در عین مطرح بودن قائل باشیم کار دشواری است. باکتری ها عامل اساسی در ایجاد پوسیدگی هستند.

• عوامل تغذیه ای موثر بر ایجاد پوسیدگی

تعداد دفعات مصرف کربوهیدرات های قابل تخمیر، نوع تغذیه، تعداد دفعات غذا خوردن، ترکیبات مواد غذایی و آشامیدنی، مدت زمان تماس دندان با مواد غذایی و آشامیدنی. کربوهیدرات های قابل تخمیر ماده ایده آل برای باکتری ها هستند و فرآورده های اسیدی ناشی از آنها موجب کاهش PH بزاق به پایین تر از ۵/۵ می شوند که زمینه مناسب را برای تولید پوسیدگی فراهم می آورند.

مواد قندی تخمیر شونده در چهار گروه از شش گروه مواد غذایی موجود هستند:

۱) حبوبات

۲) میوه ها

۳) فرآورده های لبنی

۴) مواد قندی.

با وجود اینکه بعضی سبزیجات نیز شامل مواد قندی تخمیر شدنی هستند ولی گزارشی مبنی بر پوسیدگی زایی آنها ارائه نشده است. موادی چون نشاسته که بالقوه دارای قابلیت تخمیر هستند موجب کاهشPH بزاق به کمتر از ۵/۵ می شود. بیسکویت، کراکر، چیپس، نان و انواع میوه ها (تازه، خشک و کمپوت) و همچنین آب میوه ها نیز پوسیدگی زا هستند.