سونامی تغییر

بر خلاف باور عمومی که تغییر را امری تدریجی می دانند و گمان می شود وقوع یک تغییر بنیادین مراحلی را طی می کند و در نهایت به عنوان یک تغییر معرفی می شود, در موارد بسیاری تغییر مانند یک سونامی عمل می کند

بر خلاف باور عمومی که "تغییر" را امری تدریجی می دانند و گمان می شود وقوع یک "تغییر بنیادین" مراحلی را طی می کند و در نهایت به عنوان یک "تغییر" معرفی می شود، در موارد بسیاری "تغییر" مانند یک "سونامی" عمل می کند و امواج تغییر غافلگیرانه از راه می رسند و محیط پیشین را آنچنان دستخوش شرایط جدید می سازند که چاره ای جز سازگاری با این محیط جدید باقی نمی ماند. در حقیقت آنچه که تغییر را اجتناب ناپذیر می سازد زوال پذیری محیط پیشین و استعداد فزاینده ظهور محیط جدید است. این امر در محیط های سازمانی و اجتماعی به خوبی قابل مشاهده است و دغدغه اصلی آینده پژوهان و دست اندرکاران تغییرات سازمانی در وهله نخست شناسایی امواج پیش قراول این سونامی و در مرحله بعد سوار شدن بر این امواج آرامش یافته آن تا رسیدن به ساحل "آینده" است.

در محیط های سازمانی هنگامی که شرایط پیشین دیگر قابل تداوم بخشیدن نباشد و متغیرهای جدید معادلات و موازنه های گذشته را بر هم بزند، وضعیت موجود در شرایط شکننده ای قرار می گیرد و تغییر به امری گریز ناپذیر مبدل می شود. بسیاری از کارشناسان معتقدند برای ایجاد یک تغییر ولو به صورت بنیادین و کاملاً نهادینه شده، پیمودن یک فرایند تدریجی ضروری است؛ حال آن که در برخی مواقع تغییر به صورت کاملاً ناگهانی و حتا پیش بینی نشده به وقوع می پیوندد. دلایل متعددی برای این واقعیت وجود دارد.

نخست آن که حفظ وضعیت موجود و هراس از پیامدهای تغییر به عنوان مهمترین مانع در مسیر ایجاد تغییر، نخستین عاملی است که باورپذیری تغییر را کاهس می دهد. به بیان دیگر تداوم یک محیط سازمانی با مقتضیات و ویژگی های خاص خود برای یک دوره نسبتاً طولانی در ذهن حاضران در آن محیط تصویری مجازی از ثبات دایمی و همیشگی را ایجاد می کند که نمی توانند جز همان تصویر، تصویر دیگری را به مخیله خود راه دهند؛ چیزی که غالباً از آن با عنوان "پارادایم ذهنی" یاد می شود.

به عنوان نمونه اگر روزی به علتی محل کلید چراغ اتاق شما تغییر کند شما ناخواسته پس از ورود به اتاق دوباره دست خود را به سوی محل سابق کلید دراز می کنید و این امری کاملاً ناخودآگاه است که تنها بر پایه عادت صورت می گیرد. حال آن که کسانی که معتقد به تدریجی بودن تغییر هستند، نخست باید این پارادایم ذهنی را تغییر دهند و این کاری زمانبر و وقت گیر است. اگر سرعت حرکت "متغیرهای تغییر" بیشتر از زمانی باشد که شما صرف تغییر دادن تصویر ذهنی گذشته می کنید، امواج سونامی تغییر از روی سر شما عبور می کند و پیش از آن که متوجه شوید در محیط جدید غوطه ور خواهید شد. بنابراین، نجات یا غرق شدن شما در این محیط جدید تنها به این بستگی خواهد داشت که شناکردن را بلد باشید یا نه.

به عنوان نمونه سازمانی که در شش ماه گذشته تنها ضرر کرده است، دیگر نمی تواند شرایط گذشته را ادامه دهد و برای ادامه حیات و بقای خود چاره ای جز تغییر ندارد. لذا اگر قرار باشد دوباره شش ماه دیگر را صرف ایجاد یک تغییر تدریجی در کارکرد یا ساختار خود کند، به طور حتم در پایان سال نابود خواهد شد. همین امر تغییر را به امری فوری و ناگهانی تبدیل می کند. این تنها نمونه ای بود که در آن تغییر به صورت خواسته شده و مطلوب روی داده است، حال آنکه گاهی تغییر به صورت ناخواسته و شاید نامطلوب بر سازمانها تحمیل می شود. رقابت که خود عامل اصلی ظهور رقبای جدید است، شرایطی را بر یک سازمان تحمیل می کند که ناگهان خود را در میان یک محیط تغییر یافته می بیند. آیا می توان در این گونه موارد انتظار یک تغییر تدریجی را داشت؟

بنابراین تغییر خود به عنوان عامل ایجاد یک تغییر جدید می تواند در محیط های تجاری و سازمانی به ایفای نقش بپردازد. در چنین حالتی تغییر دوم به امری کاملاً فوری مبدل می شود و هیچ گونه تدریجی را نمی پذیرد. از این رو تغییرات برای بقا و ادامه حیات یک موجودیت سازمانی یا اجتماعی امری کاملاً ضروری است.

امواج سونامی تغییر بر اساس آنچه که در کوشش های مبتنی بر پیش بینی بازتاب یافته است، به دو دسته اصلی محلی و جهانی تقسیم می شوند. اما معمولاً پنج روند اصلی برای امواج سونامی تغییر در نظر می گیرند که عبارتند از: جمعیت، اقتصاد، محیط زیست، فناوری، دولت و سیاست.

الف) جمعیت: طی سه دهه اخیر رشد چشمگیر جمعیت در دو بعد محلی و جهانی به یکی از امواج سهمگین سونامی تغییر مبدل گشته است. کشورهایی که تا سه دهه پیش به عنوان کشورهای کم جمعیت به شمار می آمدند، امروزه کشورهای پرجمعیتی هستند که دولت های آنها در تامین نیازهای پایه و اساسی آنها در مانده اند و گاهی چشم امید به یاری نهاد های بین المللی دارند.

ب) اقتصاد: اقتصاد نیز یکی از موج ها ی مهم تغییر است. این عامل اساسی که رشد و شکوفایی و یا رکود و سکون آن نقش تعیین کننده ای در آینده جوامع در حال رشد دارد، پیوسته زیر نظر موشکافانه کارشناسان مالی و اقتصادی قرار داشته است و متغییرهای تاثیر گذار در آن از جمله مشارکت بخش خصوصی در پیشبرد اهداف کوتاه و میان مدت اقتصادی جامعه همواره به عنوان یکی از کلیدی ترین روندهای رشد اقتصادی در نظر گرفته شده است.

ج) محیط زیست: شرایط زیست محیطی و بهبود عوامل زیستی امواج بلندی را در فرآیند تغییر ایجاد می کنند که چشم پوشی از آنها به هیچ وجه ممکن نیست. در حال حاضر یکی از روندهایی که در فعالیت های نظارتی و پایش بسیار مورد توجه می باشد، وضعیت متغیرهای زیست محیطی است. جوامع و کشورهایی که توانسته اند عوامل آلوده کننده صنعتی را به شیوه های موثرتری کنترل و مهار کنند، زمینه بهتری را برای ایجاد تغییرات بهینه سازمانی و اجتماعی در جوامع خود فراهم کرده اند.

د) فناوری: معمولاً هنگامی که از مقوله تغییر در فناوری ها سخن به میان می آید بلافاصله ذهن اغلب افراد متوجه تکامل فناوری می شود، حال آن که فناوری های نوظهور خارج از این قلمرو قرار می گیرند. به عنوان نمونه اینترنت در مقام یک فناوری ارتباطی چه پیشینه ی مشترکی (به غیر از رایانه) با سایر فناوری های مشابه ارتباطی دارد؟ فناوری های موجی به ویژه آنها که وارد قلمروی ریز امواج شده اند، چه اشتراکی با دیگر فناوری های موجی دارند که بتوانیم تکامل تدریجی آنها را برای این فناوری ها در نظر بگیریم؟ پس مشاهده می شود که فناوری های بسیاری مانند یک موج ناگهان از راه می رسند بدون آن که پیش از این از آنها اطلاع یا خبری داشته باشیم.

هـ) دولت و سیاست: شکل و چگونگی اداره جوامع و شیوه حکومت نیز در بسیاری از مواقع مانند یک موج از راه می رسد و نظام پیشین را بر می چیند. این واقعیت در جوامعی که سوابق انقلابی را تجربه کرده اند، به خوبی قابل درک است. رشد و تکامل نهادهای مدنی یک فرایند تدریجی است اما شکل گیری نظام های نوین همواره با حرکتهای ناگهانی و آنی همراه است.

بدون شک سونامی تغییر می تواند در ایجاد آینده های بدیل نقش داشته باشد، اما نکته ای که باقی می ماند این است که ما معمولاً به دنبال آفرینش آینده ارجح هستیم و اینک این پرسش مطرح می شود که آیا یک سونامی می تواند آینده ارجح را برای ما به وجود بیاورد؟!

اگر چه در نگاه نخست چنین چیزی غیرممکن و محال به نظر می رسد، اما پس از فروکش کردن سونامی امواج آرامتری بر سطح محیط تغییر یافته به جریان در می آید که عمر نسبتاً کوتاهی دارند و تنها این موج سواران ماهر هستند که با به کارگیری مهارت های منحصر به فرد خویش می توانند بر این امواج سوار شوند و از آنها بهره برداری مطلوب را به عمل آورند. این مدت کوتاه که گاهی از آن با عنوان "فرصت اقدام" یاد می شود در حقیقت دوره گذاری است که محیط جدید برای تثبیت و استقرار در شرایط نوین چاره ای جز عبور از آن ندارد و برنامه ریزان در صورت آگاهی و اقدام به موقع می توانند عوامل اثر گذار را در همین دوره کوتاه به گونه ای تنظیم نمایند که حتا جهت مسیر آینده محیط یاد شده را نیز مشخص سازند.

درست است که شرایط همواره آن گونه که ما می خواهیم شکل نمی گیرند و متغیرهای دیگری نظیر قدرت های انفرادی و جمعی تا حد زیادی در شکل گیری آینده مداخله می کنند، اما بهره گیری موثر و به موقع از امواج آرامی که پس از فروکش کردن سونامی تغییر به سوی "ساحل آینده" به حرکت در می آیند هنر بی بدیل آینده اندیشان و آینده پژوهان است. بر این اساس دریافتن سونامی های تغییر و شناسایی امواج ضعیف سونامی تغییر از نخستین وظایف دیده بانان آینده و رصد کنندگان تغییر است. سونامی تغییر در آینده نزدیک یا دور ابعاد سازمانی و اجتماعی را در می نوردد و ما را دستخوش تغییرات باورنکردنی خود می سازد پس لازم است برای آن که در برابر امواج سهمگین آن غافلگیر نشویم، امواج پیش قراول آن را پیش از آنکه خیلی دیر شود با چشمانی باز و واقع بین دریابیم.

http://ictarticle.blogfa.com/

نوشته: سید علیرضا حجازی