رادیو چگونه به وجود آمد

اولین کسی که متوجه شد, می توان از بی سیم به عنوان یک وسیله ارتباطی استفاده کرد, مارکونی ایتالیایی بود که بعدها به نام مخترع رادیو معروف شد

اولین کسی که متوجه شد، می توان از بی سیم به عنوان یک وسیله ارتباطی استفاده کرد، "مارکونی " ایتالیایی بود که بعدها به نام مخترع رادیو معروف شد. وی در سال ۱۸۹۵ اولین خبر رادیویی خود را به وسیله بی سیم در یک فاصله سه کیلومتری فرستاد. در ژوئن سال ۱۸۹۶ در لندن ، اولین ایستگاه تلگرافی بی سیم به کمک امواج الکترونیکی نمایش داده شد.

او در سال ۱۸۹۷ به ایتالیا برگشت و یک ارتباط بی سیم بین دو کشتی جنگی در یک مسافت ۱۲ کیلومتری ایجاد کرد و بالاخره در سال ۱۹۰۱ در تکمیل اختراع خود موفق شد، علائم بی سیم را از یک طرف اقیانوس اطلس یعنی از شهر "پل دو" در انگلستان به آن طرف اقیانوس اطلس ، شهر "سن ژان " آمریکا بفرستد.

مردم از اختراع مارکونی چنان به شور و هیجان آمده بودند که خواستار پخش صدای انسان از رادیو شدند، اما چون لامپ های رادیو ضعیف بود، سازندگان رادیو باید فکر بهتری می کردند. به همین منظور در سال ۱۹۰۶ یک فیزیکدان آمریکایی به نام "دو فورست " لامپ سه الکترونی را اختراع کرد که برای رادیو الکتریسیته خیلی قابل استفاه بود. بعد از آن "روبرت فون لیئن " موفق به ساخت لامپ های قوی شد، این لامپ ها تحول بزرگی در زمینه دستگاه های الکترونیکی به وجود آوردند در سال ۱۹۱۰ برای اولین بار صدای موسیقی و آواز اپرای "متروپولتین نیویورک" در سراسر آمریکای شمالی شنیده شد.

در سال ۱۹۱۳ جمعی از دانشمندان سعی کردند که صدای موزیک در تمام نقاط جهان کاملا شنیده شود، ولی جنگ جهانی اول زحمات آن ها را بی نتیجه گذاشت . نیازهای نظامی در دوران جنگ ، استفاده از بی سیم را گسترش داد و در تاریخ ۱۱ نوامبر سال ۱۹۱۸ تلگراف بی سیم، نوید پایان جنگ را به همه جهانیان اعلام کرد. تاریخ شروع بهره برداری عمومی از رادیو در سال ۱۹۲۰ است. نخستین دستگاه های پخش منظم رادیویی در سال ۱۹۲۰ در انگلستان به کار افتاد و در سال ۱۹۲۶ اولین کنفرانس بین المللی رادیویی با شرکت ۲۷ کشور جهان ، در برلین برپا شد و آیین نامه مقررات ارتباطات رادیویی به تصویب رسید. رشد فزاینده رادیو و مخاطبانش ، آن را تبدیل به رسانه ای جمعی و فراگیر کرد. ارزانی بهای رادیوهای ترانزیستوری نیز به پیشرفت این رسانه در کشورهای توسعه نیافته کمک کرد. در هر حال در دنیا تقریبا یک میلیارد گیرنده رادیویی وجود دارد، یعنی برای هر چهار نفر یک گیرنده رادیویی موجود است.

● رادیو; در ایران

تاسیس رادیو در ایران با تلگراف بی سیم ارتباط دارد; بنابراین برای درک بهتر از چگونگی تاسیس رادیو، به بنیانگذاری تلگراف بی سیم در ایران در اواخر سال ۱۳۰۳ در ۲۰۰ هزار مترمربع زمین های "قصر قاجار" نظری می اندازیم. مقدمات راه اندازی تلگراف بی سیم توسط وزارت جنگ فراهم شد و نخستین دکل موج بلند به ارتفاع ۱۲۰ متر که هنوز پایه آن موجود است، نصب شد و در بیست و چهارم اردیبهشت ۱۳۰۴ دستگاه ۲۰ کیلوواتی موج بلند نصب گردید و در ششم اردیبهشت ۱۳۰۵ کار بی سیم با پخش تلگرافی برای دعوت عمومی برای همکاری به کشورهای مختلف جهان افتتاح شد. در سال ۱۳۰۷ نصب دو دستگاه موج کوتاه، آغاز و در سال ۱۳۰۹ از آن ها بهره برداری و مرکز گیرنده به نجف آباد تهران و مرکز مخابرات به میدان توپخانه منتقل شد.

● مقدمات راه اندازی رادیو

طبق مقررات ایران، ورود دستگاه های مخابراتی و استفاده از آن ها تنها در حیطه مسئولیت وزارت پست و تلگراف و تلفن بود. این مساله را می توان از مکاتبه شخصی به نام "داوود موشه لازار" و دایره تجارت داخلی وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه دریافت کرد. آقای موشه لازار، در جواب مراسله شما مورخه ۱۴ ژوئن ۱۹۲۹ (خرداد ۱۳۰۸) راجع به تاسیس دستگاه رادیو در ایران، اشعار می دارد: "ورود دستگاه تلگراف و تلفن بی سیم گیرنده و یا مخابره کننده مطالب و آلات و اسباب آن جز برای اداره تلگراف بی سیم دولت وقت به طور کلی ممنوع است، لکن واردکردن و استفاده از دستگاه های (رادیو کنیر) که فقط برای شنیدن نغمات به کار می رود و همچنین تاسیس سینمای ناطق در ایران با رعایت مقررات مربوط مانعی ندارد." مقدمات تاسیس رادیو تهران فراهم شد. بعد از صدور فرمان تاسیس رادیو، قرار شد از دو فرستنده موج کوتاه ۲۰ کیلوواتی و متوسط دو کیلوواتی وزارت پست و تلگراف و تلفن که برای ارسال تلگراف بی سیم توسط کارخانه آلمانی تلفونکن در بی سیم قصر، نصب شده بود، استفاده شود.

برای آمادگی پخش برنامه پس ازافتتاح رادیو، جمعی از استادان و نویسندگان عالی قدر از جمله استاد سعید نفیسی و دکترذبیح الله صفا و عده ای از بانوان روشنفکر یک سلسله گفتارهای ادبی، تاریخی، جغرافیایی، اجتماعی و خانه داری را قبلا تهیه کرده بودند، به طوری که نیازهای رادیو را برای مدت سه ماه تامین می کرد. عده ای مترجم و ماشین نویس هم استخدام شدند و برای انتخاب گوینده در باشگاه افسران و با حضور عده ای از دانشمندان و ادبا و متخصصان صوت (از جمله عده ای آلمانی) جلساتی تشکیل شد و امتحانات دقیقی به عمل آمد.

کارهای فنی رادیو با وزارت پست و تلگراف و تلفن با "ابراهیم علم"، شوکت الملک، وزیر پست و تلگراف و تلفن بود و امورمربوط به دستگاه های فرستنده و استودیو زیرنظر دکتر داریوش، رئیس کل بی سیم اداره می شد. موسیقی زیرنظر سرگرد غلام حسین مین باشیان رئیس مدرسه عالی موسیقی بود و بودجه رادیو که فقط ۸۰ هزار تومان بود، توسط سازمان پرورش افکار تامین می شد. بعد از فراهم شدن مقدمات، بالاخره رادیو درساعت ۱۰ بامداد روز چهارم اردیبهشت ۱۳۱۹ افتتاح شد.

در شروع کار، ساختمان رادیو از دو طبقه در بی سیم قصر تشکیل می شد که طبقه اول شامل یک اتاق انتظار و دستگاه های فرستنده و تقویت کننده بود و طبقه دوم از یک اتاق که با نصب پرده در سقف و دوبل کردن در ورودی و خروجی و سیمان کاری دیوارهای داخلی به صورت استودیو درآمده بود. تا سال ۱۳۴۲ که کل تشکیلات رادیو به وزارت اطلاعات منتقل شد و این وضعیت تا ایجاد "سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران" در سال ۱۳۵۰ ادامه داشت. اداره و تشکیلات رادیو به این نام ها خوانده می شد: "انتشارات و تبلیغات"، "رادیو و خبرگزاری"، "انتشارات و رادیو"، "انتشارات و اطلاعات" و "اداره کل انتشارات و رادیو". از سال ۱۳۱۹ تا سال ۱۳۲۷ برنامه های رادیو در همان استودیوی اولیه اجرا و پخش می شد. ولی فاصله ۹ کیلومتری فرستنده ازشهر و وجود تنها یک اتومبیل برای رفت وآمد اعضای ارکستر و گویندگان باعث شد تا در ضلع غربی میدان توپخانه در جوار اداره راهنمایی و رانندگی، محلی در نظر گرفته شود. در میدان ارک دو استودیوی کوچک ساختند که اخبار از آن محل پخش می شد.

● توسعه رادیو در ایران

در بدو تاسیس ، رادیو تهران دارای دو فرستنده که یکی برای موج متوسط و دیگری برای موج کوتاه بود، برای پخش برنامه های خود از یک استودیو در محل اداره بی سیم استفاده می کرد. در سال ۱۳۳۶ نام رادیو تهران به رادیو ایران تبدیل و بعدها در جنب رادیو ایران ، فرستنده دومی به نام رادیو تهران نیز مشغول به کار شد که در آغاز امر، تنها موسیقی از آن پخش می شد.

● اهداف راه اندازی رادیو

اداره رادیو در بدو تاسیس به اداره کل انتشارات و تبلیغات به مدیریت دکتر "عیسی صدیق اعلم "، استاد دانشگاه واگذار شد.

اهداف و وظایف این اداره عبارت بودند از:

- تعیین سیاست و خط مشی رادیو

- توسعه فرهنگ عمومی و آشناکردن مردم به اصول زندگی نوین

- توجه به وحدت ملی ، مبانی ملیت و حفظ استقلال

▪ شرح تحولات کشور:

- رعایت کامل سیاست دولت در انتشار اخبار

- تاسیس مدرسه برای تربیت خطیب ، قصه گو، شاهنامه خوان

- نصب رادیو و بلندگوی عمومی در مرکز شهر تاسیس مدرسه هنرپیشگی

▪ نخستین کسانی که در رادیو کار کردند:

نخستین کسانی که در رادیو به کار پرداختند، از میان فرهنگیان و هنرمندان شایسته و باذوق انتخاب و از سایر وزارتخانه ها به اداره کل انتشارات و تبلیغات منتقل شدند. استاد محمد حجازی ملقب به مطیع الدوله (نویسنده و داستان نویس )، عبدالرحمن فرامرزی (نویسنده و مدیر روزنامه کیهان )، حسین قلی مستعان (داستان نویس )، ابوالقاسم پاینده (نویسنده )، ابوالقاسم اعتصام زاده و مشفق همدانی (مترجم ). همچنین برای تعیین خط مشی و سیاست رادیو، شورای عالی انتشارات برپا شد که اعضای آن علامه محمد قزوینی ، استاد محمدعلی فروغی (ذکا» الملک)، دکتر قائم غنی ، دکتر علی اکبر سیاسی (رییس دانشگاه تهران ) دکتر رضازاده شفق ، دکتر محمود افشار و استاد علی نقی وزیری بودند.

● پخش خبر

مسئول تهیه و پخش اخبار رادیو، خبرگزاری پارس بود که روزگاری آژانس پارس ، نام داشت. در ابتدای کار، آژانس پارس اخبار روزنامه ها را قیچی می کرد و به دست گویندگان رادیو می داد، اما رفته رفته ، پس از پنج سال ، این آژانس به یک خبرگزاری جدی تبدیل شد که علاوه بر تهیه و پخش اخبار رادیویی ، هر روز چهار شماره بولتن صبح و عصر از اخبار ایران و جهان تهیه می کرد و به رایگان در اختیار روزنامه ها قرار می داد. گزارش های رادیویی نیز یا از طریق فرستنده سیار به طور زنده پخش یا جریان رویداد، روی نوار، ضبط و در بخش اخبار از رادیو پخش می شد.

اخبار خارجی از طریق تله تایپ (دستگاه خودکار خبرگیری ) که نقش خبرنگار را بازی می کرد، دریافت و سپس توسط مترجمان در مدت کوتاهی ترجمه و برای تنظیم خبر رادیویی تحویل سردبیر اخبار می شد. پس از تنظیم رادیویی ، توسط مسئولان خبرگزاری کنترل و برای پخش به استودیوی رادیو ایران تحویل می شد. ناگفته نماند از سال ۲۵ تا ۳۸ نیز به مرور هر استانی برای خود (زیر نظر اداره کل انتشارت و رادیو) اقدام به تاسیس رادیو کرد.