كند و زنجیر

زیاده خواهی و مفت خواری كه نمایش بیرونی آن گاه به شكل دزدی بروز می یافت ظاهراً از ابتدای خلق بشر در ذات وی بود از متون كهن به جای مانده از هزاران سال پیش تا روزنامه های امروزی پر از اخبار دزدان و اعمال ایشان است و هر روز به تكنیكهای دزدی افزوده می شود

زیاده ‏خواهی و مفت‏خواری كه نمایش بیرونی آن گاه به شكل دزدی بروز می‏یافت ظاهراً از ابتدای خلق بشر در ذات وی بود. از متون كهن به جای مانده از هزاران سال پیش تا روزنامه‏های امروزی پر از اخبار دزدان و اعمال ایشان است و هر روز به تكنیكهای دزدی افزوده می‏شود. ایران نیز مصون از این امر نبود. قرار گرفتن ایران در چهارراه عبور قبایل ویژگی خاص آن است. به طوری كه ایران را باید محل تلاقی تمدنها و ملل مختلف جهان آن روز دانست. قبایل در حال گذر از داخل این كشور هرچه در راه می‏دیدند تاراج می‏كردند و چون امیدی به ماندن نداشتند هرچه را كه می‏ماند نابود می‏كردند. چه شهرها كه ازاین تاراجها به خاك سیاه نشست و دیگر هیچ گاه سربلند نكرد. هم مرزی برخی از این قبایل نیز آفت ایران شده بود، چه هرگاه دچار قحطی و خشكسالی و مرگ رمه و گله خود می‏شدند تنها كاری كه می‏كردند سوار شدن بر اسبهای خود و یورش به شهرهای مرزی و گاه حتی به عمق ایران بود. از آخرین هجومهای قبیله‏ای می‏توان به هجوم قبایل قندهار در زمان شاه سلطان حسین یاد كرد كه چندین هزار سپاه گرسنه به راحتی دهها هزار سپاه شیك و خوش لباس را تار و مار كردند و اصفهان گل سرسبد شهرهای آن روز آسیا را اشغال كردند. هرچه به دورهٔ معاصر نزدیك می‏شویم از شدت حملات ایلی و قبیله‏ای به دلیل دخالت حكومت مركزی و سركوب بسیاری از آنان كاسته می‏شود. ولی برخی از نقاط كشور تا دهها سال از این راهزنان خلاصی نیافتند. قبایل تركمن همواره مسافران (تهران ـ خراسان) را مورد هجوم قرار می‏دادند و این امر تا اواخر دوره قاجار ادامه یافت. گذشته از طراران و راهزنان جاده‏های خارج از شهر، بسیاری از این دزدان منفرداً یا جمعی در داخل شهرها دست به این عمل می‏زدند و به اصطلاح دزدان شهری بودند. این دزدان با توجه به شهری بودن، متمدن‏تر از همكاران بیابانی خود بودند. در قرون گذشته دسته‏ای از اینان به سبك عیاران درآمدند، یعنی از ثروتمندان می‏دزیدند و به فقرا می‏دادند و در حقیقت نوعی رابین هود ایرانی بودند. معروف‏ترین آنان سمعك عیار است كه كتابی نیز به نامش گماشته‏اند. ولی به هر حال برای دزدی نمی‏توان فلسفه‏ای بافت.!

دزدان شهری هر كدام راه و روش خاص خود را داشتند و هر كدامشان دزدی متبحر بودند. برخی از آنان “دزدخانه بر“ یعنی دزدانی كه یك خانه را در نظر می‏گرفتند و پس از آشنایی با وضعیت آن خانه از قبیل تعداد اتاقها، جمعیت خانه و غیره در زمان مناسب دست به سرقت آن خانه می‏زدند. البته هر كدام از این دزدان نیز به نوعی اثاث خانه علاق‏مند بودند، برخی فقط فرش، برخی طلا و جواهرات را انتخاب می‏كردند.گروهی دیگر از دزدان به “جیب‏بر“ معروف بودند و كار آنان فقط در خیابانها و معابر بودند كه كیف پول عابران را می‏دزدیدند. برخی دزدان “كف‏رو“ بودند و با ترفندهایی پول از دست مردم می‏زدند و آخرین مدل دزدان “دخل زن“ بودند كه با سرگرم كردن دكاندار نفر دوم دخل وی را خالی می‏كرد. درباره دزدی ضرب‏المثلهای فراوانی بین مردم رایج شد كه معروف‏ترین آن را اینجا می‏آوریم:

دزد از خانهٔ مفلس خجل آید برون، دزد پی بازار آشتفه می‏گردد، دزد باش و مرد باش، دزد حاضر و بز حاضر، دزد ناشی به كاهدان می‏زند، دزدی و آن هم شلغم. از دزدان نامی دوره قاجار نیز می‏توان به اسم چند نفر آنان اشاره كرد: احمد یك دست، حسن سیمرغ، اصغر میمون و غلام چپول. البته اینان با رؤسا و اعضای نظمیه و تامینات سر و سری داشتند و چه بسا اموال مسروقه مردم كه در خانه سران تامینات یافت می‏شد. البته وای به حال و روز كسی كه در آن روزگار به دست نظمیه و داروغه می‏افتاد، حالا می‏خواست دزد باشد یا بی‏گناه و یا سیاسی. چون نحوه برخورد قرون وسطایی آن زمان با محكومان، آه از نهاد هر كسی بیرون می‏آورد. معمول‏ترین روش نگهداری محكومین از هر صنف، غل و زنجیر كردن آنان از پا و گردن بود. محكومین مجبور بودند دهها كیلو زنجیر را همچون وزنه‏ای با خود بكشند. محل نگهداری آنان طویله‏های قدیمی و متعفن بود كه هیچ انسان قوی‏البنیه‏ای نیز جان سالم به در نمی‏برد. برای محكومین كه جرمشان كمتر بود. چوب و فلك تجویز می‏شد. برای محكومین پر دردسرتر همچون دزدان راهزن در همان محل جرم، حكم آنان اجرا می‏شد و چه بسا سر آنان بریده و پر از كاه می‏شد و برای ترساندن و نشان دادن ظفر و پیروزی در داخل شهرها گردانده می‏شد. شكنجه كردن و جدا كردن اعضای بدن از روشهای معمولی آن زمان است.