آیین­ نمایشی در شهر

یکی از تعاریفی که مردم­شناسان از انسان دارند, این است که انسان موجودی آیین محور می­باشد این تعریف و طرز تلقی از انسان بی مورد نیست, چرا که انسان­ها و جوامع از طریق آیین­ها به اساسی­ترین مسائل وجودی خود همچون به دنیا آمدن, رشد و بلوغ و نیز مرگ پاسخ می­دهند

یکی از تعاریفی که مردم­شناسان از انسان دارند، این است که انسان موجودی آیین محور می­باشد. این تعریف و طرز تلقی از انسان بی مورد نیست، چرا که انسان­ها و جوامع از طریق آیین­ها به اساسی­ترین مسائل وجودی خود همچون به دنیا آمدن، رشد و بلوغ و نیز مرگ پاسخ می­دهند. از این رو نمی­توان منکر اهمیت نقش آیین­ها در زندگی خصوصی و اجتماعی شد.

ماهیت مراسم آیینی و نمایش به­گونه­ای است که هر دو را به یکدیگر پیوند می­دهد چرا که هر دو تجربه­های جمعی همراه با پشتوانه سه جانبه بازخورد بازیگر به تماشاگر، تماشاگر به تماشاگر و بازیگر به بازیگر هستند.

انسان به مثابه حیوانی اجتماعی، یعنی حیوانی که قادر نیست در انزوا به سر برد و ناگزیر به تشکیل واحدی از یک قبیله، طایفه، قوم یا ملت است، عمیقا به چنین تجارب جمعی متکی است. زیرا هویت یک گروه اجتماعی عبارتست از مجموعه مشترک آداب و رسوم، اعتقادات، مفاهیم، زبان، اساطیر، قوانین و مقررات رفتاری آن.

بدین ترتیب آیین­ طیف وسیعی از رفتار و اعمال اجتماعی افراد را در جوامع پوشش می­دهد. ولی از همه مهم­تر آن است که این گروه و یکایک افراد آن می­بایست قادر به تجربه نمودن هویت خویش باشند. ماهیت مراسم آیینی به گونه­ای است که هم یک قبیله بدوی و هم یک جامعه بسیار پیشرفته می­تواند این هویت را تجربه کند.

تمام مراسم آیینی شالوده نمایشی دارند. صرفا به این سبب که ترکیبی از تماشاواره (Spectacle)، یعنی چیزی که باید دیده و یا شنیده شود، و تماشاگران است. بنابر این می­توان به مراسم آیینی به عنوان رویدادی نمایشی و به نمایش به عنوان مراسمی آیینی نگریست.

جنبه نمایشی مراسم آیینی در این واقعیت متجلی است که تمامی این نوع مراسم ماهیت تقلیدی دارد؛ مراسم آیینی متشکل است از کنشی با ماهیت بسیار نمادین و استعاری، خواه این کنش رقص قبیله­ای نمایشگر حرکات یک نوع حیوان باشد و یا مانند آیین­های مذهبی سیاهپوستان آفریقایی.

بسیاری از باورها و اعتقادات مردم در مراسم آیینی مجسم گشته و مسلما جنبه­های دراماتیکی بسیار قوی دارند که در مطالعه فرهنگ قومی و استفاده از این شعائر و مناسک دینی و دنیوی و اسطوره­ها، به عنوان مثال می­توان درد یک ملت و تاسف آنها را آن زمان که قهرمانی معصوم و محبوب را از دست می­دهند مجسم ساخت و جنبه­های نمایشی بسیار قوی به آن داد.

همچنین یکی دیگر از جنبه­های واقعا نمایشی مراسم آیینی این است که؛ نمایش برخلاف شعر روایی، در زمان ازلی و ابدی جریان دارد. هربار که تعزیه­ای روی صحنه اجرا می­شود، تماشاگر چنان با رویدادهای آن روبرو می­گردد که گویی هم اینک برای نخستین بار روی می­دهد.

عین همین موضوع در مورد مراسم آیینی نیز صدق می­کند. مراسم آیینی به وسیله شرکت دادن حضار در وقایع و مفاهیمی که ابدی و بنابر این تا بی­نهایت قابل تکرارند، بعد زمان را از میان بر ­می­دارد.

آیین­ها جزیی از سنت به شمار می­آیند و در جامعه ما که بی­تردید جامعه­ای عمدتا سنتی است، دارای جایگاه خاصی می­باشند.

ویژگی اصلی آنها مردمی بودن و احساس ناخودآگاه و هیجانی آن است که شهروندان را به برگزاری آنها تحریک می­کند. حال این مراسم در کجا و در کدامین فضای شهر می­بایست اجرا شود؟

در کشور ما بسیاری از آیین­های جمعی و هیجان­انگیز به خاطر برخی پیامدهای ناخواسته حذف شده­اند. اما هیچ چیز جایگزین آنها نشده است.

در واقع آیین چیز غریبی نیست که از جایی دیگر آورده شده باشد؛ آیین در طول تاریخ و در ارتباطی شکل گرفته است که انسان با محیط پیرامونش و با محیط مصنوع و طبیعی برقرار کرده و به تدریج در جامعه پذیرفته شده است.

سینماها و پارک­ها توان برآورده کردن بسیاری از نیازها را در جامعه شهری ندارند و خلا برگزاری نمایش ـ آیین­های سنتی (نمایش­های آیینی و آیین­های نمایشی) که مردم را در شهر و در میدان­های بزرگ جمع می­کرد و بسیاری از نیازهای روانی و اجتماعی زیستن آنها را پاسخ می­داد، بی جواب مانده است.

به نظر می­رسد برای برگزاری نمایش ـ آیین­ها لزومی به طراحی فضاهای خاص نیست، باید فضاهای همگانی شهروندان را چنان انعطاف­پذیر و تبدیل­پذیر طراحی نمود که برگزاری هر نوع مراسم جمعی خصوصا نمایش ـ آیین­ها، در آن امکان­پذیر باشد.

http://seventhview.persianblog.ir/