تلاش مسكو و پكن برای محدود ساختن آمریكا در آسیای مركزی

به نظر می رسد برخی كشورهای آسیای مركزی با گامهای آهسته و احتیاط آمیز از آمریكا فاصله می گیرند و تلاش می كنند تا از حضور گسترده این كشور در منطقه بكاهند و تقویت روابط با روسیه و چین را جایگزین آن كنند

نشانه هایی از آغاز این روند در اقدامات اخیر برخی كشورها بویژه ازبكستان و تا اندازه ای قرقیزستان مشاهده می شود و این در حالی است كه واشنگتن همچنان بر حفظ حضور نظامی خود در این كشورها و در صورت امكان ایجاد جای پا در سایر جمهوریهای منطقه اصرار دارد و آن را از اولویتهای سیاست خود در منطقه اروپا - آسیا قرار داده است.

جایگاه و اهمیت كشورهای آسیای مركزی در اواخر دهه ۹۰ میلادی با افزایش اهمیت منطقه خزر به عنوان یكی از منابع عمده هیدروكربوری جهان و موقعیت ژئوپولتیك آنها مورد توجه واشنگتن قرار گرفت.

حادثه ۱۱سپتامبر در نیویورك بهانه لازم را برای آمریكا فراهم آورد و این كشور به بهانه سركوب و تنبیه القاعده و طالبان، ابتدا افغانستان را اشغال كرد و سپس همچنانكه عادت تمامی امپراتوریهای نظامی در تاریخ بوده است، علاقه مند شد كه حضور در كشورهای همسایه افغانها را نیز بیازماید.جمهوریهای آسیای مركزی نیز كه پس از فروپاشی اتحاد شوروی با بحرانهای شدید اقتصادی روبرو شده بودند در ابتدا این فرصت را غنیمت شمرده و یكی پس از دیگری با گشاده دستی درهای خود را بر روی آمریكا گشودند و دعوتنامه های ارسالی از كاخ سفید برای سران منطقه پیاپی ارسال می شد. دولت ازبكستان، اولین كشوری در منطقه بود كه پایگاه هوایی اتحاد شوروی سابق واقع در شهرك «خان آباد» در نزدیكی شهر«قارشی» را در ازای كسب برخی امتیازات و كمكهای مالی در اختیار آمریكا گذاشت و سرمشقی برای دیگران شد. قرقیزستان، همسایه ازبكستان نیز با آغوش باز پایگاه «ماناس» را به نیروهای آمریكایی واگذار كرد. این دوره ماه عسل، چهار سال به درازا كشید و شاید اگر حوادث «اندیجان» در ازبكستان اتفاق نمی افتاد، ممكن بود تا چند سال دیگر هم ادامه داشته باشد. اما با اصرار واشنگتن برای انجام تحقیقات بین المللی در مورد برخورد و درگیری نیروهای «اسلام كریم اف» رئیس جمهوری ازبكستان با مردم در اندیجان كه بر اساس اطلاعات غیررسمی بیش از ۷۰۰ غیرنظامی كشته شدند، «تاشكند» به گونه ای در سیاست خود در مورد نزدیكی به آمریكا تجدید نظر كرده و بار دیگر مسیر تقویت همكاری با روسیه و چین را در پیش گرفته است. این وضعیت در دو ماه گذشته باعث تیرگی روابط آمریكا و ازبكستان شد و نماینده وزارت امور خارجه آمریكا اعلام كرد كه واشنگتن سیاست خود را در قبال ازبكستان مورد تجدید نظر قرار خواهد داد. آمریكا همچنین تحت فشار دولت ازبكستان مجبور به انتقال شمار زیادی از هواپیماهای «ان .سی. ۱۳۰» مستقر در پایگاه «خان آباد» به پایگاه نظامی «بگرام» در افغانستان شد كه به علت صعب العبور بودن این منطقه مشكلاتی برای نیروهای آمریكا فراهم شده است. علاوه بر آن، آمریكا مجبور است بیش از ۱۰ فروند هواپیمای باری نظامی «اس -ی۷» را هم از ازبكستان به پایگاه دیگری انتقال دهد.دولت تاشكند بارها ناخرسندی خود را از استقرار این نوع هواپیماهای سنگین در قلمرو ازبكستان اعلام كرده بود. حضور نظامی آمریكا در قرقیزستان نیز از دورنمای چندان روشنی برخوردار نیست. حكومت جدید كه پس از سقوط حكومت «عسكر آقایف» در ماه مارس گذشته بر سر قدرت آمد، عدم علاقه خود را نسبت به ادامه حضور نظامی آمریكا در خاك این كشور كتمان نمی كند.

دولتمردان جدید قرقیزستان كه بر اساس برخی اطلاعات، در نتیجه دخالت بیش از ۶۰ سازمان غربی كه مقدمات بی ثباتی اوضاع و برپایی ناآرامی را فراهم كردند، به قدرت رسیده اند، نگرانند كه هیچ تضمینی وجود ندارد آمریكا با آنها نیز رفتاری مشابه با آقایف نداشته باشد. «قربان بك باقی یف» رئیس جمهوری جدید قرقیزستان هفته گذشته در اقدامی غیرمنتظره از توصیه سران كشورهای عضو سازمان همكاریهای شانگهای (روسیه، چین،ازبكستان، قرقیزستان و تاجیكستان) كه از آمریكا خواسته بودند تاریخ قطعی تعطیلی پایگاه نظامی خود در قرقیزستان را مشخص كند، حمایت كرد. البته برخی دیپلماتها و كارشناسان دیگر گمان می كنند كه این حركت باقی یف ممكن است جنبه تبلیغاتی داشته باشد. یك دیپلمات آمریكایی كه خواست نامش فاش نشود، به خبرنگاران در«بیشكك» گفت: این هیاهو و جنجال برای هیچ است، روسیه و چین یك حركت زیبا انجام دادند، اما باقی یف در موضعی نیست كه از ما بخواهد پایگاه ماناس را ترك كنیم !

«الكساندر ورشبوو» سفیر آمریكا در مسكو هم اعلام كرد: واشنگتن بر اساس توافق های دوجانبه با كشورهای آسیای مركزی در این كشورها پایگاه نظامی مستقر كرده است و ادامه حضور نظامی در هر كشوری بر اساس توافق دوجانبه صورت می گیرد.به عقیده كارشناسان، با قدرت گرفتن سازمانهای منطقه ای با مشاركت محوری روسیه از جمله «پیمان نظامی امنیت جمعی» و «سازمان همكاریهای شانگهای» و به ویژه با توجه به پیوستن هند، ایران و پاكستان سه كشور قدرتمند این منطقه به سازمان مذكور وضعیت ژئوپولیتیكی منطقه دستخوش تحولاتی خواهد شد. دولت روسیه با استفاده از این وضعیت اعلام كرده است شمار نیروهای خود را در پایگاه هوایی «كانت» قرقیزستان از ۳۰۰ به ۶۰۰ نفر افزایش خواهد داد. در این پایگاه، یك اسكادران بمب افكن روسی مستقر شده است كه به عنوان بخشی از نیروی واكنش سریع پیمان امنیت جمعی در آنجا مستقر هستند.

از مهمترین نتایج این روند، روی آوردن كشورهای آسیای مركزی به دیگر سازمانهای منطقه ای از قبیل سازمان همكاریهای شانگهای خواهد بود. هر چند كه روسیه و چین دو همسایه قدرتمند آسیای مركزی خود نیز بر سر منافعشان در این منطقه با یكدیگر رقابت دارند اما دست كم در زمان حاضر، برای محدود كردن قدرت نفوذ و تأثیرگذاری كاخ سفید به توافق رسیده اند.

منبع: ایرنا