كتابخانه تخصصی در پردیس نمونه ای از برنامه های آشنایی با كتابخانه با هدف مدیریت, هیئت علمی و كادر اداری

به دلیل افزایش منابع و اطلاعات قابل دسترس به شكل الكترونیكی برای كاركنان كتابخانه ها, معرفی این منابع در برنامه های آشنایی با كتابخانه برای همه گروههای كاربری, مهم می باشد

● چكیده‏

برنامه جامع آشنایی با كتابخانه و مركز رسانه ‏ای به منظور تحت پوشش قرار دادن آن بخشهایی از جامعه دانشگاهی كه اغلب توسط برنامه های آموزشی سنتی كتابخانه‌ای نادیده گرفته می‌شوند، گسترش یافت. تمركز بر روی نیاز درك شده و مزایای سیاسی تحت پوشش قرار دادن مدیران و كادر اداری ، همچنین اعضای هیئت علمی پنهان در آموزش كتابخانه‌ای، كاركنان كتابخانه را به بررسی رفتارهای اطلاع یابی، جمعیت‏شناسی و تحقیقات پیشین انجام شده روی این گروه وا داشت. نمونه منتج به طور موفقیت ‏آمیز اجرا و ارزیابی شد. شرایط آینده و نیازهای تحقیقی مورد بحث قرار خواهند گرفت.

بسیاری از اقدامات كتابخانه های دانشگاهی كه شامل یكی از اهداف اصلی آنهاست، ارائه خدمات به اعضای هیئت علمی دانشجویان و كاركنان مؤسسات وابسته‌‏شان است. هر چند اغلب، نیازهای مدیریت و كاركنان [دانشگاه] به عنوان كاربران كتابخانه یا كاوشگران اطلاعات ممكن است مورد غفلت قرار گرفته یا سهواً نادیده گرفته شود. كاركنان مدیریتی و كاركنان اداری می‌‏توانند ۶۴% نیروهای استخدامی یك مؤسسه دانشگاهی را تشكیل دهند. با در نظر گرفتن [درصد] آنها به صورت میانگین، مدیریت و كاركنان اداری بزرگترین جامعه سازمانهای دانشگاهی را می‌سازند. اكنون زمان آن فرا رسیده است كه كتابخانه های دانشگاهی همانند كتابخانه های تخصصی برای مدیریت و كادر اداری مؤسساتشان به مرور و بررسی خودشان بپردازند. این گروه بخش بزرگی از جامعه مؤسسه دانشگاهی است، بطوریكه نقشهای جدایی ناپذیری را در دایر نگهداشتن مؤسسه ایفا می‌كنند، و می‌توانند بطور وسیعی از خدماتی كه كتابخانه های دانشگاهی باید ارائه دهند، سود ببرند. برنامه های آشنایی با كتابخانه برای مدیریت و كادر اداری دانشگاه، فضایی مفید برای شناسایی و نشان دادن نیازهای اطلاعاتی و رفتارهای اطلاع یابی این گروه استفاده كنندگان و همچنین بالا بردن آگاهی این گروه از منابع و خدمات كتابخانه‌‏شان هستند.

نه تحقیقات زیاد و نمونه های چاپ شده مربوط به استفاده مدیریت و كادر اداری از كتابخانه های دانشگاهی وجود دارد، و نه نیازهای اطلاعاتی و رفتارهای اطلاع یابی آنها به صورت وسیع كشف شده است. در پژوهش دقیق مجلات تخصصی در حوزه آموزش و علم كتابداری و اطلاع رسانی، برخی منابع تحقیقی و روش شناختی یافت شدند. با این وجود، آن منابع مربوط به ۵ تا ۲۰ سال پیش بودند، و نیاز به تحقیقات جاری بیشتر در این حوزه با در نظر گرفتن افزایش وسیع منابع پیوسته را نشان می‌دادند.

باربارا كلون، رییس آموزش كتابشناختی كمیته مدرسان بخش علوم رفتاری و آموزشی (EBSS) انجمن كتابخانه های تحقیقی و دانشكده‌ای (ACRL) مقاله‌ای در سال ۱۹۸۸ منتشر ساخت كه به طور گسترده نكاتی را كه باید هنگام طراحی [و برنامه ریزی] یك جلسه آشنایی یا آموزشی برای كاركنان اداری و مدیریت در محیطهای دانشگاهی در نظر گرفته شود، توصیف می‏نمود.

كلون اظهار می‌دارد این مقاله یك «طیفی از اندیشه های به دقت انتخاب شده » است كه ایده هایی را در مورد این كه در یك جلسه آشنایی با كتابخانه برای مدیریت، اعضای هیئت علمی، و كاركنان، چه چیزهایی باید ارائه شود، پیشنهاد می‌كند. كمیته برنامه‌ریزی ارائه [جلسه] را به چهار بخش تقسیم می‌كند: راهبردهای آموزشی، خدمات و بخشهای كتابخانه‌ای، بازیابی و دسترسی به اطلاعات، و ابزار مرجع. هر بخش رئوس مطالب مفصلی از این كه چه چیزی ممكن است یا ممكن نیست محتوای بالقوه یك جلسه آشنایی برای این گروه باشد، ارائه می‌دهد. بعلاوه، كلون كتابشناسیهایی را با موضوع منابع مرجع ارائه داد كه می‌توانست برای دفاتر مدیریتی ویژه، نظیر: بورسهای تحصیلی و اساسها، یا اعتبارگذاری آموزش عالی.

كلون در توصیف نیازهای اطلاعاتی و رفتارهای اطلاع‏ یابی این گروه دقت به خرج داد، اما روش كیفی یا كمی انجام نداد، بلكه بعضی شواهد داستان گونه (روایتی) از نیازهای اطلاعاتی كادر اداری و مدیریتی را فراهم نمود. این مقاله یك منبع عالی در مورد مبنا قرار دادن یك جلسه آشنایی است، اما یك منبع قدیمی است برای این كه استفاده وسیع از رایانه و منابع الكترونیكی را در كتابخانه های امروز به حساب نیاورده است. این عامل مهم است، زیرا افزایش فن‏آوری در كتابخانه ها ممكن است برای برخی كاربران بالقوه در این گروه ترسناك باشد، و می تواند سرانجام، آنها را طوری بترساند كه ابدا از منابع كتابخانه استفاده نكنند. به دلیل افزایش منابع و اطلاعات قابل دسترس به شكل الكترونیكی برای كاركنان كتابخانه ها، معرفی این منابع در برنامه های آشنایی با كتابخانه برای همه گروههای كاربری، مهم می‌باشد. تا كنون از روش شناختی برنامه های آشنایی با كتابخانه برای معرفی این فناوریها و منابع، برای گروههای كاربری غیر سنتی كه در متون علم كتابداری و اطلاع رسانی مشخص نیستند، استفاده شد.

پژوهش جین ال هسارد ویلكینز و گلوریا جی لكی بر روی نیازهای اطلاعاتی و رفتارهای اطلاع‏ یابی حرفه‏مندان و كادر مدیریتی دانشگاه است. نتایج [این تحقیق] نشان می‌دهد، بیشتر اطلاعات مورد نیاز [این گروه] بخشی از متون حرفه‌ای یا توسعه های جاری در این حوزه ها و به دنبال آن نیاز به آیین‏نامه ها و اطلاعات داخلی دانشگاه، و نیاز به دستنامه های متون فنی است. بعلاوه، ویلكنیز و لكی دریافتند كه حرفه‏مندان و كادر مدیریتی دانشگاه احساس می‌كنند كه همكاری، ارتباطات حرفه‌ای و منابع بخشی [ دپارتمانی] در بدست آوردن اطلاعات مورد نیاز خیلی مهم هستند، در حالیكه ظاهراً كتابخانه را بعنوان منبع اطلاعات برای این گروه به حساب نمی‏آورند.

همچنین رو یلكنیز و لكی گزارش كردند كه بررسی ۳۰% پاسخ دهندگان نشان می‌دهد آنها هرگز از نظام كتابخانه پردیزه دانشگاهشان استفاده نمی‌كنند. در حالیكه فقط ۷% خودشان را مراجعان دائمی درنظر می‏گیرند. كشف جالب دیگر ویلكینز و لكی نشان می‌دهد چگونه كارمندانی كه به طور مستقیم به دانشجویان خدمات ارائه می‌كنند خود را كاربران آشنا با كتابخانه در نظر می‏گیرند در مقابل آنهایی كه به طور مستقیم به دانشجویان خدمات ارائه نمی‌كنند. این ممكن است به این دلیل باشد كه آنها به نوبه خودشان بیشتر با خدمات و منابع جاری كتابخانه هستند، مانند كسانی كه دانشجویان را در مورد این كه چه منابع و چه خدماتی را مؤسسه باید ارائه دهد، آموزش می دهند. یافته های ویلكنیز و لكی كه انصافا جدید هستند (منتشر شده در ۱۹۹۷)، برای فراگیری این كه چگونه رفتارهای اطلاع یابی این گروه با پیدایش مداوم منابع الكترونیكی و دسترسی به آنها تغییر یافته است، می‌تواند مفید باشد.

همچنین، فراگیری این كه چگونه یك برنامه آشنایی با كتابخانه خوب طراحی شده، رفتارهای اطلاع یابی این گروه را تحت تأثیر قرار داده، و دیدن این كه اگر چنین برنامه‌ای از میان این گروه، كاربران كتابخانه‌ای بیشتری تولید می‌كند، می‌تواند مفید باشد.

پژوهش دروثی سی. استمپس با عنوان «خارج از چارچوب: توجیه نمودن [ آشنا ساختن] هیئت علمی پنهان»، مسئله هیئت علمی پنهان را نشان می‌دهد و نیز روش شناختی ارائه فرصتهای آشنایی با كتابخانه برای هیئت علمی پنهان را عرضه می‌كند.

اعضای هیئت علمی پنهان نوعاً مدیرانی نظیر مدیر گروهها و رؤسای دانشكده ها؛ معاوناتی كه برای مؤسسه جدید هستند؛ یا دیگر مدرسان یا هیئت علمی كه با خدمات و منابع كتابخانه آشنا نیستند، می‏باشند. استمپس ملاحظه كرد كه در مؤسسه‌اش تعداد زیادی اعضای هیئت علمی پنهان كه نمی‌دانند چگونه از كتابخانه استفاده كنند، وجود دارد، و اظهار كرد كه مشكل اساسی در روابط بین هیئت علمی و كتابخانه آن است كه عضو هیئت علمی پنهان نمی‌داند چگونه بطور موثر از كتابخانه استفاده كند و اساساً مقاوم برای اعتراف و روبرو شدن با نادانی‏اش است.

استمپس احساس كرد این مسئله میتواند برای دانشجویان مانعی شود، اگر هیئت علمی كه از كتابخانه استفاده نمی‌كنند به طراحی و اختصاص دوره هایی بدون مراجعه به مجموعه كتابخانه‏شان، ادامه دهند، طوری كه ممكن است دانشجویان از دسترسی نداشتن به منابع ضروری برای اتمام دوره یا پروژه آگاه گردند. روش‏شناسی استمپس، بررسی كاركنان كتابخانه برای یافتن این كه چه مشكلات خاصی را در هنگام پرداختن با هیئت علمی در كتابخانه تجربه می‌كنند را شامل می‏شود. او سپس، اقدامات مناسب برای شروع به طراحی برنامه آشنایی با كتابخانه‌اش را به منظور این كه كتابداران به ذهن بسپارند، ارائه می‌دهد.

اثر استمپس اهمیت توسعه كتابخانه را برای هیئت علمی و كاركنانی را كه در محیطهای دانشگاهی سرویس می دهند، نشان می‌دهد. با وجود این كه اثر استمپس كمی قدیمی است اما هنوز ایده های روش شناختانه‌ای را كه می‌تواند برای [متناسب با] منابع و فن‏آوری امروز تغییر كند، ارائه می‌دهد، برای این كه ما به خاطر بسپاریم كه امروز ممكن است هنوز هیئت علمی پنهان در مؤسسات دانشگاهی وجود داشته باشند، و برای آن كه آنها حامیان و كاربران كتابخانه ای ارزشمندی هستند كه نیاز دارند منابع و خدمات كتابخانه، به صورت ویژه به آنها معرفی شود تا هم آنها بهره‌مند گردند و هم دانشجویانشان.

در زیر روش‏شناسی و ملاحظات بعد از توسعه یك برنامه آشنایی با كتابخانه برای هیئت علمی، مدیریت، و كادر اداری‏ تشریح می‌گردد.

● محیط و بافت

قبل از این كه كسی در مورد توسعه برنامه های آشنایی با كتابخانه برای مدیریت، هیئت علمی، و كادر اداری تحقیق كند، نیاز دارد به بررسی این كه به طور كلی این گروه استفاده كننده چه كسانی هستند؟، جزو چه محیطهای دانشگاهی هستند؟، و نیازهای اطلاعاتی و رفتارهای اطلاع یا بی آنها چیست؟

جمعیت مدیران و كادر اداری دانشگاهی در یك مؤسسه دانشگاهی عمومی چهارساله، تقریباً ۶۰% مرد و ۴۰% زن می‌باشد و از ۲۰ هزار دلار تا بیش از ۱۰۰ هزار دلار درآمد دارند این گروه متشكل است از حرفه‌ایها و غیر حرفه‌‏ایها. مقامهای حرفه‌ای، مدرسان غیر هیئت علمی [مدعو]، كارمندان بخش اجرایی، مدیریان، و مدیران ارشد را در بر می‏گیرد.

مقام های غیر حرفه‌ای، شامل كادر فنی و نیمه حرفه‌ای، كارمندان دفتری یا منشی‏ها [ دفترداران]، كارگران ماهر، یا كارگران خدماتی و تأسیسات را شامل می شود. جمعیت اعضای هیئت علمی در یك دوره چهار ساله مؤسسات دانشگاهی عمومی در تاریخ پاییز ۱۹۹۷ ۳۶% زن و ۶۴% مرد بود، و به طور متوسط ۴۸۳۵۵ دلار در سال تحصیلی ۱۹۹۸ - ۱۹۹۹ درآمد داشتند. اعضای هیئت علمی شامل استادان، دانشیاران، استادیاران، مدرسان و مربیان بود.

نیازها و رفتارهای كاربری مدیریت و كادر اداری دانشگاه كاملاً با نیازهای پژوهش مدار دانشجویان و اعضای هیئت علمی متفاوت هستند. این گروه كاربری اغلب پاره های اطلاعاتی خاص را جستجو می‌كنند و اغلب تواناییهای عملی را برای بدست آوردن اطلاعات مورد نیاز نشان می‌دهند. برای مثال، دفترداران اعضای هیئت علمی، دستیاران مدیریتی، و همقطارانشان [ همكارانشان] مكرراً خواستار تعیین محل یا یافتن مواد در كتابخانه هستند، گردآوری فهرستهای مواد رزرو شده، تهیه فتوكپی، درخواست خرید عناوینی كه در مجموعه محلی یافت نشدند، یا یافتن جوابهایی برای انواع وسیعی از سئوالات و درخواستها. یك مطالعه نشان میدهد مدیریت و كارمندان دانشگاه رفتارهای اطلاع‏ یابی و كتابخانه‌ای خاصی نظیر موارد زیر دارند:

▪ آنها كاربران نامنظم یا "غیر كاربران" كتابخانه هستند.

▪ نیازهایشان همیشه سودگرا و عملگرا است. آنها اطلاعاتی را نیاز دارند كه بطور ویژه سئوالهایشان را جواب می‌دهد، و سریعاً نیاز به جواب دارند.

▪ آنها مكرراً یك اثر خاص یا پاره اطلاعاتی خاص را بیش از یك ایده یا مفهوم وسیع جستجو می‌كنند.

▪ آنها اغلب برای برآورده شدن [ نیازهایشان] عجله دارند.

▪ آنها معمولاً منابع یا اطلاعات را برای سرپرستانی نظیر هیئت علمی یا مدیران سطح بالاتر بازیابی می‌كنند. و

▪ آنها اغلب مطمئن نیستند چه چیزی را قصد دارند بیابند و برای یافتن آن كجا بروند.

از طرف دیگر اعضای هیئت علمی، اغلب دیدار شخصی از كتابخانه ندارند. چنانچه اغلب دستیاران پژوهش برای آنها قابل دسترسند یا منابع كتابخانه را از محلهای دور استفاده می‌كنند. منابع اطلاعاتی كه اعضای هیئت علمی تمایل دارند به آن تكیه كنند، بیشتر ارتباط با همكاران، مراجع پیش از انتشار [منتشر نشده]، و ابزارهای كتابشناختی، نظیر فهرست است. منابعی نظیر گروههای خبری یا لیست سروهای الكترونیكی، و همچنین مجموعه های شخصی اعضای هیئت علمی كه به هنگام نیاز اطلاعاتی مراجعه می‏شود. در بررسی بهار ۲۰۰۱ از ۱۳۴۵ عضو هیئت علمی در دانشگاه واشنگتن دریافت شد كه بیش از ۸۶% پاسخ دهندگان اعضای هیئت علمی احساس می‌كردند كتابخانه دانشگاه واشنگتن یك منبع خیلی مهم بود، در حالیكه بیش از ۵۰% پاسخ دهندگان احساس می‌كردند بایگانیهای شخصی شان خیلی مهم بودند. نزدیك ۴۰% پاسخ دهندگان احساس می‌كردند شبكه جهانی ی وب یك منبع مهم بود.

و نزدیك ۳۱% پاسخ دادند كه همكاران یك منبع خیلی مهم بودند. بعلاوه بیش از ۳۲% از پاسخ دهندگان هیئت علمی بیان كردند آنها شخصاً بطور ماهانه كتابخانه را دیدار می‌كنند، نوعاً برای یافتن یك كتاب یا مجله تخصصی؛ و بیش از ۴۸% فقط بطور فصلی كتابخانه را به منظور مشاوره با كاركنان كتابخانه دیدار می‌كنند.

نویسنده: لسلی هارست

ترجمه: سید مهدی طاهری

دانشجوی كارشناسی ارشد علوم كتابداری و اطلاع رسانی

منابع

۱. U.S. Department of Education. National Center for Education Statistics. Digest of Education Statistics, ۲۰۰۰ (NCES ۲۰۰۱-۰۳۴, by Thomas D. Snyder. ProductionManager, Charlene M. Hoffman. Washington, D.C.: ۲۰۰۱): Table ۲۲۵.

۲. Stuart Basefsky, “The other client,” College& Research Libraries News ۶۱۲(۲۰۰۰): ۱۰۰–۱۰۱.

۳. Barbara Celone, “Teaching Library and Information Retrieval Skills to Academic Administrators and Support Staff,” College & Research Libraries News ۴۹۴(۱۹۸۸): ۲۱۷–۲۲۳.

۴. Celone, p. ۲۱۷.

۵. Janie Hessard Wilkins & Gloria J. Leckie, “University Professional and Managerial Staff: Information Needs and Seeking,”

College & Research Libraries ۵۸۶ (۱۹۹۷): ۵۶۱–۵۷۳.

۶. Dorothy Stamps, “Out of the Woodwork: Orienting the “Invisible” Faculty,” The Georgia Librarian ۲۱ (۱۹۸۴): ۹۰–۹۲.

۷. Stamps, pp. ۹۰–۹۲.

۸. National Education Association, NEA Almanac of Higher Education (Washington, D.C.: NEA Communications Services:۲۰۰۰).

۹. U.S. Department of Education. National Center for Education Statistics. Digest of Education Statistics, ۲۰۰۰ (NCES ۲۰۰۱-

۰۳۴, by Thomas D. Snyder. Production Manager, Charlene M. Hoffman. Washington, D.C.: ۲۰۰۱).

۱۰. U.S. Department of Education. National Center for Education Statistics. Digest of Education Statistics, ۲۰۰۰ (NCES ۲۰۰۱- ۰۳۴, by Thomas D. Snyder. Production Manager, Charlene M. Hoffman. Washington, D.C.: ۲۰۰۱): Tables ۲۳۰, ۲۳۸.

۱۱. Thomas H. Patterson, “Library Skills Workshops for Support Personnel,” RQ (Summer ۱۹۸۰): ۳۵۱–۳۵۳.

۱۲. Celone, pp. ۲۱۷–۲۲۳.

۱۳. Don Spanner, “Border Crossings: Understanding the Cultural and Informational Dilemmas of Interdisciplinary Scholars,”

The Journal of Academic Librarianship ۲۷۵ (۲۰۰۱): ۳۵۲–۳۶۰.

۱۴. Spanner, pp. ۳۵۲–۳۶۰.

۱۵. University of Washington Libraries, “Spring ۲۰۰۱ Faculty Library Use Survey,” [Online]. Available: http://www.lib.washington.edu/surveys/survey۲۰۰۱Web-Pages/facultyresultsfinal۲۰۰۱.htm (accessed August ۲۰۰۲).

۱۶. For the ۲۰۰۱/۲۰۰۲ academic year, Cascadia Community College (CCC) had ۱۴۳۵ FTE while University of Washington, Bothell had ۱۲۹۶ FTE. Additionally, CCC had a total head count of about ۴۰۰۰ students.

۱۷. Bodil H. Gilliam, “Beyond Bibliographic Instruction,” Southeastern Librarian ۳۱۱ (Spring ۱۹۸۱): ۸–۱۰.

۱۸. Laurie Sabol, “‘Discover Untold Treasures’: A Practical Approach Toward Independent Library Use by Support Staff,” in Reaching and Teaching Diverse Library User Groups, edited by Teresa B. Mensching (Ann Arbor, MI, Pierian Press, ۱۹۸۹), ۶۳–۷۶.

۱۹. Basefsky, pp. ۱۰۰–۱۰۱. ۲۳۶ The Journal of Academic Librarianship

[۱]این مقاله ترجمه‌ای است از:

Hurst, Leslie. The Special Library on Campus: A Model for Library Orientations Aimed at Academic Administration, Faculty, and Support Staff.The Journal of Academic Librarianship, Volume ۲۹, Number ۴, pages ۲۳۱–۲۳۶.

---