در باره راهبری اینترنت

در اجلاس ژنو سران جامعة اطلاعاتی ۲ WSIS در سال ۲۰۰۳, برخی بحث های جنجال برانگیز, سازمان نیافته و بی نتیجه پیرامون مدیریت اینترنت نهایتاً منجر به طرح تشکیل کارگروه راهبری اینترنت ۳ WGIG گردید

در اجلاس ژنو سران جامعة اطلاعاتی(۲) (WSIS) در سال ۲۰۰۳، برخی بحث‎های جنجال‎برانگیز، سازمان نیافته و بی‎نتیجه پیرامون مدیریت اینترنت نهایتاً منجر به طرح تشکیل کارگروه راهبری اینترنت(۳) (WGIG) گردید. قرار شد این کار گروه زیر نظر دبیرکل سازمان ملل متحد تشکیل شود، مسائل مورد بحث را تنظیم و تببین کند و راهکارهای ممکن جهت حل آنها را بررسی کند. به طور خاص این کارگروه باید گزارشی را شامل نتایج مطالعه و پیشنهادهای عملی تا اجلاس بعدی سال ۲۰۰۵ تونس در زمینه‎های زیر ارائه دهد۴)

ـ تهیه یک تعریف عملیاتی برای راهبری اینترنت.

ـ شناسایی مسایل نیازمند به سیاستگزاری عمومی که باید در راهبری اینترنت مورد توجه قرارگیرد.

ـ دستیابی به تفاهم در مورد نقش و وظایف دولت‎ها، سازمان‎های بین‎الدولی و بین‎المللی موجود و سایر مراجع، و نیز بخش خصوصی و جامعه مدنی، هم در کشورهای پیشرفته و هم در کشورهای درحال رشد.

این کارگروه پس از بحث و گفتگوی گسترده در تاریخ ۱۱ نوامبر ۲۰۰۴ (۲۱ آبان ۱۳۸۳) با چهل عضو رسماً تشکیل شد.

قبل از ورورد به بحث اصلی مقاله، لازم است در مورد استفاده از کلمة «راهبری» در مقابل واژة انگلیسی governance توضیح دهیم. بعضی کلمة انگلیسی فوق را به «حاکمیت» ترجمه کرده‎اند که بازتاب درستی از مراد تهیه‎کنندگان متون WSIS ندارد زیرا که در این مقطع زمانی کوشش شده است با توجه به تکّثر آراء، از واژگانی که تعبیر قاطع و یکطرفه داشته باشد احتراز گردد. کلمة governance به عمل یا فرآیند govern کردن اشاره دارد، ولی «حاکمیت»، اقتدار کامل را تداعی می‎کند که با وظیفه دوم ذکر شده در بالا، یعنی تعیین قلمرو این governance ، منافات دارد. در واقع طبق اصل ۴۸ اعلامیه WSIS، «مدیریت بین‎المللی اینترنت باید جمیع‎الجوانب، شفاف و دموکراتیک بوده، و در آن دولت‎ها، بخش خصوصی، جامعة مدنی و سازمان‎های بین‎المللی مشارکت کامل داشته باشند.» (۵)

از آنجا که کلمة «مدیریت» معمولاً ترجمة management تلقی می‎شود، ما از اصطلاح «راهبری» استفاده کرده‎ایم.(۶) این کلمه چون کمتر به کار می‎رود از انعطاف معنایی بیشتری برخوردار است. همچنان که در بخش اول مقاله خواهیم دید، مدیریت سبک وزن متداول اینترنت از یک سو و «حاکمیت بر اینترنت» از سوی دیگر دو انتهای طیف نظرهای جاری در مورد میزان ادارة مناسب اینترنت هستند و از اینرو به کارگرفتن یک لغت خنثی در این مورد مطلوب به نظر می‎رسید.

در این مقاله سعی کرده‎ایم مسایل دستور کار WGIG و بازیگران عمده‎ای که در حال حاضر در این امور اثرگذار هستند معرفی کنیم و نهایتاً در مورد وجوه شرکت کشور خود و سایر کشورهای در حال رشد در کار گروه و ادامه آن در WSIS نتیجه‎گیری کنیم.

سازماندهی مقاله بدینصورت است: در بخش اول به تعاریف اولیه می‎پردازیم، در بخش دوم موضوع‎ها و نظرات گوناگونی را که در مورد حیطة راهبری اینترنت وجود دارد بررسی می‎کنیم، و در بخش سوم تصویری خلاصه از طرف‎های ذیربط و ذینفع در اینترنت در زمان حاضر ارائه می‎کنیم. در بخش ‎ ۴ به بررسی مؤسسه ICANN(۱) (شرکت اینترنتی نام‎ها و شماره‎های تخصیصی) که در حال حاضر بیشترین نقش در هماهنگی منابع اینترنتی را دارد و موضوع بسیاری از بحث‎های جنجالی است می‎پردازیم. بالاخره در بخش پنجم، که بخش نهایی مقاله است اثرات احتمالی مواضع کارگروه در مورد مسایل مورد بحث بر کشورهای در حال رشد و موضع‎گیری‎های این کشورها را بررسی خواهیم کرد.

بخش ۱) تعاریف اولیه

در آغاز لازم است در مورد معنای واژه‎های «اینترنت» و «راهبری اینترنت» توافق اولیه حاصل شود یا دست کم نکات افتراق به روشنی مشخص گردد. در مدل استاندارد ارتباطات الکترونیک، هفت لایة ارتباطی در نظر گرفته شده است که دو لایه اول آن لایه‎های فیزیکی و زیربنایی هستند، دو لایة بعدی به شیوة ارسال داده‎ها و کنترل آن‎ها اختصاص دارند و سه لایة آخر لایه‎های ملموس و کاربردی برای کاربران عمومی هستند.

مشخصه فنی متمایزکننده اینترنت از سایر شیوه‎های ارتباطی، در لایه‎های میانی (سوم و چهارم) متجلی می‎شود. مجموعه قراردادهای ارتباطی موسوم به TCP/IP که از نظر فنی تعریف‎کنندة اینترنت شناخته می‎شود، دقیقاً مربوط به این دو لایه است. به بیان دیگر، لایه‎های زیربنایی مشابه ممکن است برای قرارداد ارتباطی غیر از اینترنت مورد استفاده قرارگیرد، و نیز کاربردهای مشابه آنچه امروز از اینترنت سراغ داریم، ممکن است بر پایة قراردادهای ارتباطی غیراینترنت بنا گردد. قرارداد خاص TCP/IP به سبب انعطاف‎پذیری، استفاده از استانداردهای باز و غیرانحصاری، و سایر مزیت‎های فنی تسهیلات شگفت‎آوری در امر انتقال داده‎ها ایجاد کرده که موجب همه‎گیر شدن استفاده از اینترنت و گسترش و نو‎آوری‎های متنوع در حوزه‎های کاربرد آن گردیده است. تمایل جهانی به استفاده از این کاربردها به نوبة خود گسترش عظیمی را در زیربنای فیزیکی ارتباط اینترنتی ایجاب کرده است. فراگیر شدن کاربردهای اینترنت موجب شده است که گاهی در اذهان عمومی «اینترنت» با کل «فناوری اطلاعات و ارتباطات» (ICT) مترادف فرض شود. شایان تأکید است که رسالت WSIS بسیار فراتر از اینترنت تعریف شده است. همة مسایل جامعه اطلاعاتی یا فناوری اطلاعات و ارتباطات موضوع اینترنت نیست. این مطلب در قطعنامه‎های WSIS صراحت دارد و توجه کارگروه راهبری اینترنت (WGIG) فقط معطوف به اینترنت است.

با این مقدمه، تعریف زیر از اینترنت را که پروژه راهبری اینترنت،(۱)متشکل از گروهی از اساتید رشته‎های متنوع چند دانشگاه امریکا و سوئیس، پیشنهاد کرده است، مبنای بحث قرار می‎دهیم:

اینترنت اینترنت یک سامانه ارتباطات جهانی است که از اتصال شبکه‎های عمومی و خصوصی که از قراردادهای اینترنتی، یعنی IP، TCP، و قراردادهای مرکزی (هسته‎ای) وابسته به آن‎ها مانند DNS و قراردادهای مسیریابی بسته‎ای استفاده می‎کنند، پدید آمده است.

به احتمال زیاد این تعریف یا تعریفی نزدیک به آن توسط WGIG اتخاذ خواهد شد. لازم به ذکر است که اخیراً آقای ژائو(۲) رئیس ITU مقاله‎ای حاوی نظرات خود منتشر کرده است (۳) که در آن «اینترنت» کلیه خدمات، کاربردها و مسایل جانبی را نیزکه با سیاست‎های ملی ارتباط پیدا می‎کند دربر می‎گیرد. بعید است بتوان از این پیشنهاد که فراتر از تعریف متداول اینترنت است به یک تعریف منسجم عملیاتی رسید. مسایل جانبی مرتبط با اینترنت که ژائو مطرح کرده است باید در حد مربوط در بررسی «راهبری اینترنت» مورد بررسی قرار گیرد.

در مورد «راهبری اینترنت» پروژه راهبری اینترنت تعریف زیر را ارائه می‎کند:

راهبری اینترنت عمل جمعی دولت‎ها و/یا عاملان بخش خصوصی شبکه‎های متصل به اینترنت است که به منظور ایجاد توافق در مورد استانداردها، سیاست‎ها، مقررات و ضمانت‎های اجرایی و روش‎های حل اختلاف حاکم بر فعالیت‎های بین شبکه‎ای جهانی صورت می‎گیرد.

همینجا لازم است اشاره شود که تعریفی که از راهبری اینترنت اتخاذ می‎شود خود گویای دیدگاه اتخاذ شده نسبت به پدیده اینترنت و خط مشی عملی WGIG در برخورد موضوع راهبری اینترنت است. تعریفی که در بالا ارائه شد نوعی میانگین تعاریف پیشنهادی است. لازم است به دیدگاههای افراطی‎تر در این زمینه اشاره شود. از یک سو بسیاری از دست‎اندرکاران اولیه اینترنت و افراد و سازمان‎هایی که در رشد و تکوین اینترنت سهم اساسی داشته‎اند اصولاً از آغاز با مطرح کردن راهبری (governance) در اینترنت با دیدة بدبینی و احساس خطر از تهاجم نگریسته‎اند. از این دیدگاه، مشخصه اصلی اینترنت و دلیل رشد و مقبولیت عمومی آن، عدم تمرکز، حرکت خود جوش از پایین به بالا مبتنی بر ملاحظات و اولویت‎های فنی، و حساسیت به نیازهای ملموس و ابتکارهای بخش خصوصی، همه بدون هدایت مرکزی بوده است.