ابتلا به تب کریمه کنگو, چرا و چگونه

تب خونریزی دهنده کریمه کنگو به عنوان یک بیماری خونریزی دهنده ویروسی مشترک بین انسان و حیوان شناخته می شود

تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو به عنوان یک بیماری خونریزی‌دهنده ویروسی مشترک بین انسان و حیوان شناخته می‌شود. بیماری در انسان به صورت انفرادی است، اما موارد کانون‌های همه‌گیر آن نیز در جمعیت‌های انسانی رخ می‌دهد. بیماری در بسیاری از کشورهای آفریقایی، آسیایی و اروپای شرقی آندمیک (بومی)‌ است. بر پایه گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، تب هموراژیک کریمه کنگو در ۳۵ کشور آسیای میانه، آسیا، خاورمیانه، آفریقا و اروپای شرقی بالقوه آندمیک است. بیماری اولین بار در سال ۱۹۴۴ میلادی در کریمه (اکراین)‌ مشخص شد و آن را تب هموراژیک کریمه لقب دادند، متعاقبا در سال ۱۹۵۶ بیماری دیگری در کنگو مشخص و تعیین هویت شد که همان تب کریمه بود، از این رو به دلیل ارتباط این دو بیماری، در دو نقطه جغرافیایی کره زمین، نام تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو را بر آن نهادند.

● نحوه انتقال و ابتلا به تب کنگو

انواع کنه‌های ناقل ویروس روی بدن پستانداران بزرگ وحشی و اهلی تغذیه می‌کنند. حیوانات اهلی نظیر گاو، گاومیش، گوسفند، بز، شتر و اسب پس از آلوده شدن به ویروس از طریق گزش کنه‌ها به مدت یک هفته ویرمیک هستند (حضور ویروس در خون)‌. تماس با خون و بافت‌های آلوده دام‌ها در این زمان (دوره ویرمی)‌ می‌تواند برای انسان بیماری‌زا باشد. دامداران و کارگران دامداری‌ها، چوپان‌ها، دلالان و رانندگان وسایل حمل و نقل دام‌ها، سلاخ‌ها و قصابان، بازرسان بهداشتی گوشت و دامپزشکان، بیش از دیگران با چنین دام‌هایی سر و کار دارند.

کنه‌ها به عنوان ناقلان و چه‌بسا مخزن ویروس شناخته می‌شوند، به گونه‌ای که توزیع جغرافیایی ویروس بخوبی با توزیع کنه‌ها انطباق دارد. در فصول فراوانی کنه‌ها و همچنین افزایش جمعیت مهره‌دارانی که مخزن و تقویت‌کننده بالقوه ویروس است، موارد بیماری افزایش می‌یابد. انتقال ویروس از کنه‌های ماده آلوده به نوزادان از طریق تخم‌ها، انتقال ویروس از لارو به نوچه و از نوچه به بالغ و بالاخره انتقال ویروس از کنه‌های نر به ماده و بالعکس مشخص‌کننده مکانیسمی است که در بقای گردش ویروس در طبیعت سهیم است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که نیش زدن کنه‌های آلوده و همچنین له‌کردن آنها در دست‌های بدون محافظ مهم‌ترین راه‌های انتقال ویروس به انسان است. معمولا انسان به عنوان میزبان اتفاقی کنه شناخته می‌شود.

● گوشت، متهم ردیف اول انتقال

در صورتی که دام در شرایط مناسب و طبیعی کشتار شود، در حدود ۵۰ درصدخون در گوشت می‌ماند که در صورت دارا بودن ویروس می‌تواند مخاطره‌آمیز باشد. در تغییرات طبیعی، پس از کشتار و پایین افتادن PH گوشت در اثر پدیده گلیکولیز (تجزیه گلیکوژن و تولید اسیدلاکتیک)‌ ویروس غیرفعال می‌شود. PH گوشت بلافاصله پس از کشتار در شرایط طبیعی هفت است که با انجام گلیکولیز بتدریج پایین آمده و PH نهایی در لاشه گاو به ۸‌/‌۵ ـ ۴‌/‌۵ و در لاشه گوسفند و بز به ۳‌/‌۶ ـ ۲‌/‌۶ می‌رسد که برای بقای ویروس مناسب نیست، در نتیجه این نوع لاشه‌ها عاری از ویروس است. کبد یا جگر به دلیل دارا بودن حجم زیاد خون می‌تواند محیط تزاید ویروس باشد و از نظر ریسک‌سنجی رتبه دوم را در انتقال ویروس به انسان به عهده دارد. اگر چه در کبد پدیده گلیکونژ و محصول نهایی آن اسید لاکتیک نسبت به عضلات اندک است، به دلیل بار و حجم بالای آنزیم‌های کبدی پدیده اسیدزایی و سنتز اسیدهایی نظیر اسید سیتریک و فسفر یک متعاقب ذبح دام، امکان انتقال را اگر مدت بیشتری در سردخانه یا یخچال نگهداری شود (مثلا حداقل ۴۸ ساعت)‌ به حداقل می‌رساند.

● راه‌های مبارزه با بیماری

اطلاع‌رسانی در سطح جامعه و آموزش ترویجی جوامع شغلی در معرض خطر بیماری (دامداران و کارگران دامداری‌ها، چوپان‌ها، دلالان دام، رانندگان وسایل حمل و نقل دام، کارکنان میدان‌های دام، کارکنان کشتارگاه‌ها (سلاخ‌ها، قصابان و بازرسان بهداشتی گوشت)‌، پشم‌چینان، شیردوشان، کارکنان دامپزشکی و بهداشت و درمان، از راهبردهای پیشگیری محسوب می‌شود. توسعه عملیات مبارزه با کنه‌ها از طریق حمام دادن، سمپاشی بدن دام‌ها، استفاده از آویزه‌های گوش و سمپاشی جایگاه و اماکن دامی با سموم مجاز و مناسب به عنوان تاکتیک محسوب می‌شود.

ساماندهی کشتار دام در کشتارگاه‌ها، بهسازی و بازسازی کشتارگاه‌های سنتی و توسعه کشتارگاه‌های صنعتی به عنوان راهبرد محسوب می‌شود.

دکتر محسن مشکوه

معاون بهداشتی و پیشگیری دامپزشکی