دردهای مکانیکی بدن

متخصصان ساختار بدن را در آسیب رسیدن به ستون فقرات مهم می دانند

صنعتی شدن جوامع، کاهش تحرک، استرس ها، انقباض های عضلانی و اشکالات اسکلتی، وزن بالا، بی حرکتی در خودرو هنگام ترافیک های سنگین و عوامل دیگر سبب شده تا تقریباً ۸۰درصد جمعیت جهان از یکی از شایع ترین ناراحتی های جوامع کنونی یعنی کمردرد رنج ببرند. کمردرد، علاوه بر ایجاد ناراحتی و درد، سبب کاهش ظرفیت کاری، غیبت از کار، افزایش هزینه های درمانی و شغلی می شود. متخصصان بر این باورند، ماهیت اصلی کمردرد ناشی از تحرک نداشتن، شرایط نامناسب کار و یا وضعیت نادرست بدن است. درمان کمردرد در صورتی که به طور جدی مورد توجه قرار نگیرد منجر به بیماری های دیگر از جمله مشکلات قلبی عروقی، اختلال مربوط به دیسک کمر و حتی فلج شدن اعصاب شود.

بلند کردن اجسام سنگین و حمل نادرست آنها، بیماری های روماتیسمی، چاقی بیش از حد، تصادف و بخصوص وضعیت نادرست قرار گرفتن بدن از جمله عوامل متعدد بروز کمردرد است.

معمولاً گفته می شود بعد از چهار ساعت نشستن سیستم سوخت و ساز بدن دچار مشکل می شود. در صورت نداشتن تحرک مواد غذایی مصرف شده به اندازه کافی مورد سوخت و ساز قرار نگرفته و در نتیجه در رگ ها و بافت ها چربی ها رسوب می کنند. از طرفی در این افراد به دلیل اختلال در تنظیم مقدار گلوکز و قند خون، احتمال ابتلابه بیماری دیابت بالامی رود. دکتر فرزانه ترکان متخصص طب فیزیکی و توانبخشی در این باره می گوید: «بروز کمردرد در هر فرد متفاوت بوده و به میزان توانایی شخص بستگی دارد. ممکن است کسی بعد از چند ساعت نشستن احساس ناراحتی کند و فرد دیگر بعد از ۲۰ دقیقه دچار درد در ناحیه کمر و گردن شود. این پدیده به توان فیزیکی افراد، قدرت عضلات کمر، شکم و پشت ران ها بستگی دارد. هر فرد بهتر است با توجه به شناخت از فیزیک و توان خود هرچند مدت یک بار از جا برخاسته به حرکات کششی بدن بپردازد. در رانندگی، راننده هریک ساعت باید از خودرو پیاده شده، چند دقیقه پیاده روی کرده و حرکات کششی کمر و گردن را انجام دهد.

در رانندگی های سخت یا سفرهای جاده ای طولانی مدت، راننده باید هر ۴ ساعت یکبار از خودرو پیاده شده و نرمش گردن و همچنین شانه ها را انجام دهد. در غیر این صورت درد در ناحیه کمر و حتی ناراحتی سنگینی پا بروز خواهد کرد.»

دکتر ترکان می افزاید: «اگر افراد مجبور به نشستن طولانی مدت هستند مثلاً در سفرهای هوایی، باید نرمش ها را نشسته انجام دهند. از آنجا که درد در ناحیه پا عامل مهمی برای بروز مشکلات کمر محسوب می شود، باید در همان حالت نشسته به نرمش عضلات ساق پا و مفصل مچ پا پرداخت.»

● زندگی نشسته

برخی افراد مجبور هستند به دلیل بیماری، نوع شغل و یا از روی بی توجهی مدتی طولانی در حالت نشسته باقی بمانند، در این حالت بدن انرژی کمتری مصرف کرده و متابولیسم آن کاهش پیدا می کند، در نتیجه عمل نظم دهی آنها به مقدار گلوکز و چربی خون دچار اختلال می شود. این نوع زندگی را «زندگی نشسته» می نامند. پژوهشی نشان داد، رانندگان اتوبوسی که همواره ثابت روی صندلی نشسته اند نسبت به کسانی که هرچند دقیقه یک بار برای جمع آوری بلیت در اتوبوس قدم می زنند در معرض خطرات بیشتری قرار دارند.

● نحوه ایستادن

در حالت ایستاده بدن باید طوری باشد که گوش ها، شانه و لگن در یک راستا باشد. سر به جلو و شکم به داخل باشد. در هنگام ایستادن عضلات پاها باید آنقدر قوی باشند تا وزن بدن را به خوبی تحمل کنند. نرمش قسمت های پائینی بدن، مانند پاها و قسمت تحتانی اهمیت خاص خود را دارند. باید به نحوه ایستادن به هنگام کار بسیار توجه کرد. هنگام ایستادن طولانی مدت پاها نباید جفت بماند بطور مثال یک زن خانه دار که مدتی طولانی مشغول آشپزی یا ظرف شستن است، نباید بطور بی حرکت هردو پا را در یک امتداد قرار دهد. بلکه باید با استفاده از چارپایه ای کوتاه یک پا را جلوتر و بالاتر قرار داده و سپس هر ۵ تا ۱۵ دقیقه یک بار جای پاها را عوض کند. هنگام ورزش کردن در حالت ایستاده نیز، باید یکی از پاها جلوتر از بعدی قرار گرفته تا فشار وزنه ورزشی روی کمر نیفتد.

● نحوه نشستن

هنگام نشستن روی صندلی باید بر طبق استانداردها عمل کرد و به بهداشت فیزیکی کمر توجه شود. هنگام نشستن روی صندلی گودی کمر نباید خالی بماند در صورتی که گودی کمر به اندازه کافی پوشانده نشود باید از بالشتکی بدین منظور استفاده کرد. هنگام نشستن پشت میز زانوها باید کمی بالاتر از لگن قرار گیرند. صندلی باید تنظیم شده و از زیرپایی استفاده شود. به منظور چرخیدن به سمتی یا برداشتن وسیله ای به جای آن که تنها بالای بدن بچرخد، باید بدن را بطور کامل چرخاند.

پس از قرارگرفتن در صندلی باید صندلی را به سمت میز کشید. این کار مانع از خم شدن بیش از حد روی میز می شود.

● نحوه خوابیدن

نحوه خوابیدن نیز اهمیت بسیاری در احتمال بروز ناراحتی های کمر و گردن و حتی اسپاسم های شدید ماهیچه ها دارد. حالت چمباتمه زده یا جنینی برای فرد شاید روشی راحت باشد اما در درازمدت ایجاد مشکلات جدی می کند. در این حالت پاها به داخل شکم جمع می شوند، عضلات پشت پا کوتاه شده و فشار زیادی به کمر وارد می شود. بهترین حالت برای خوابیدن صاف و به پهلو همراه با قراردادن یک کوسن میان زانوهاست. برای کسانی که از ناراحتی یا گودی کمر رنج نمی برند حالت طاق باز نیز مشکلی ندارد.

● مشکلات ستون مهره ها در نوجوانان

توجه به نحوه ایستادن و نشستن کودکان و نوجوانان در سلامت جسمی آنها بسیار مهم است؛ چرا که بدن نوجوان در حال رشد و شکل گیری است. متاسفانه به دلیل استاندارد نبودن اکثر نیمکت ها در مدارس، قوز گردن، انحراف ستون مهره ها، گودی کمر و... در نوجوانان بسیار شایع است. گاهی نوجوان روی میز خم شده و یا کج می نشیند و گاهی هنگام نوشتن به ستون مهره های خود انحراف می دهد که این موارد باید توسط معلمین و والدین تذکر داده شود. نکته دیگری که بخصوص در مورد نوجوانان باید توجه کرد ساک دستی یا کیف مدرسه است. بهترین نوع کیف دستی کوله پشتی است. دکتر ترکان معتقد است کیف هایی که یک طرف شانه قرار می گیرند تمام فشار را به یک منطقه از بدن متمرکز می کنند که باعث انحراف ستون مهره ها می شود.

کوله پشتی ها باید دارای بند پهن بوده و مماس با بدن باشند و حتی الامکان تعداد بندها یعنی همان نقاط اتکا به بدن باید بیشتر باشد. بنابراین بهترین مدل کوله پشتی آن است که علاوه بر بندهای روی شانه بند دیگری وجود داشته باشد که به دور کمر و شکم بسته شده و مانع از فشار مستقیم وزن کیف به شانه ها و کمر شود. معمولاً هنگامی که کیف بزرگ انتخاب شود وسایل غیرضروری بیشتری نیز در آن جا داده می شود. این نکته ای است که چه در مورد بزرگسالان چه در مورد بچه ها باید به آن توجه کرد.

● روش های پیشگیری

همیشه پیشگیری بهتر از درمان است. دکتر ترکان بهترین راه برای پیشگیری از کمردرد را معاینه ساختاری بدن می داند. او در این باره می گوید: «بهتر است هر شخص خود را در آینه معاینه کند کسانی که دارای شکم بزرگ هستند یا آنها که با وجود کوچکی شکم به دلیل ضعف عضلات دارای شکمی افتاده هستند، در معرض کمردرد قرار دارند. بنابر این باید عضلات شکم خود را قوی کنند و به فرم صحیح بایستند. همچنین کسانی که به حالت قوز کرده می ایستند یا ستون فقرات آنها منحرف است در صورت انحراف کمر به کمک ورزش عضلات ستون مهره ها را تقویت کنند چرا که سیستم نگهدارنده مهره ها عضلات اطراف مهره ها است، و در انحراف های شدید و شاید مادرزادی باید با جراحی مشکل را برطرف کنند تا باعث بروز مشکلات بیشتر نشود.»

دکتر ترکان ادامه می دهد: ۹۰ درصد از کمردردها از نوع کمردرد مکانیکی است بدین معنی که علت کمردرد تنها فشار روی عصب یا دیسک نیست بلکه به خاطر شکل ساختاری بدن یا حالاتی است که بدن هنگام نشستن، ایستادن یا حتی خوابیدن به دلیل ضعف ستون مهره ها، شکم یا عضله پشت ران به خود می گیرد.

هنگام بروز درد در ناحیه کمر می توان به منظور التیام بخشیدن از کیسه آب گرم برای شل کردن ناحیه اسپاسم شده و به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه استفاده کرد. در مورد دردهای مکانیکی باید با کمک ورزش و حتی فیزیوتراپی به درمان هرچه سریع تر پرداخت. در مورد کمردردهای ناشی از انحراف ستون مهره ها به صورت مادرزادی و یا شکستگی از جراحی کمک گرفته می شود. میزان وقوع کمردرد در سیگاری ها بیشتر است.

نویسنده: فائزه فلاح